بازار مسکن در ایران تحت الشعاع دو روند کاملا متضاد قرار گرفته است. ساختمان‌های لوکسی که پیش فروش هر متر مربع آن‌ها تا ۲۲ میلیون تومان است و فاجعه‌ای بنام "مسکن مهر" که کلنگ آن در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد زده شد. "لقمه‌ای" که نه تنها در گلوی دولت روحانی، بلکه در گلوی دولت‌های بعدی نیز گیر خواهد کرد و دیوارهای این مسکن تا ثریا کج خواهد رفت.

واحد مسکونی در منطقه زعفرانیه (شمال تهران)، متراژ: ۳۵۰ متر، زمان تحویل ۳ ماه، قیمت هر متر مربع ۲۲ میلیون تومان. واحد مسکونی در منطقه ولنجک، متراژ ۸۷۰ متر، زمان تحویل ۵ ماه، متر مربع ۱۸ میلیون تومان. منطقه فرشته، متراژ ۱۹۰ متر، زمان تحویل نامشخص، متر مربع ۱۰ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان. (عکس: مجتمع چناران در خیابان فرشته)

منطقه شهران (غرب تهران)، متراژ: ۱۵۰ متر، زمان تحویل ۳ ماه، متر مربع ۵ میلیون تومان. مینی سیتی (شرق تهران) متراژ ۱۰۰ متر، زمان تحویل ۱۵ ماه، متر مربع ۳ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان. (عکس: مجتمع چناران در خیابان فرشته)

هرچند قیمت‌های مسکن در تهران فقط مختص خود این شهر است، اما روند "لوکس سازی" و قیمت‌های نجومی در بسیاری دیگر از شهرهای ایران نیز قابل رویت است. (عکس: مجتمع چناران در خیابان فرشته)

بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۱ متوسط قیمت هر مترمربع زیربنای مسکونی در تهران ۴۵۹ درصد افزایش یافته است. از سوی دیگر سایه رکود بر بازار خرید و فروش مسکن افتاده است. رویدادهای اقتصادی در فضای داخلی ناشی از مذاکرات هسته‌ای، کاهش قیمت طلا و ارز باعث شده تا همه "دست‌ نگه‌دارند". ایرج رهبر، رییس کانون انبوه‌سازان می‌گوید رکود تا نیمه اول سال آینده ادامه خواهد یافت.

بنا بر آمارها از حدود ۱۷ میلیون خانوار ایرانی، حدود ۵ میلیون فاقد مسکن هستند. براین اساس دولت محمود احمدی نژاد تصمیم گرفت با اعطای وام‌های بلند‌مدت و افزایش سقف وام مسکن به ادعای خود مبنی بر خانه‌دار شدن اقشار کم‌درآمد جامه عمل بپوشاند. با این تصمیم میلیاردها تومان نقدینگی به اقتصاد کشور تزریق شد.

هرچند دیگر قرار است واحد مسکونی جدیدی در قالب مسکن مهر ساخته نشود، اما به گفته حسن روحانی، رئیس جمهور ایران مسئولیت ۴۳ درصد از تورم اقتصادی ناشی از همین دو میلیون واحد در حال ساخت است.

اگر قرار بود استادکاران ایرانی در قرن‌های گذشته نیز این‌گونه کار کنند که دیگر بعد از گذشت اعصار هیچ بنایی باقی نمی‌ماند تا ایرانیان به بناهای تاریخی و استحکام آنها افتخار کنند. هنوز پروژه مسکن مهر تحویل داده نشده است که دیوارهایش ترک برداشته‌اند.

به هنگام سرما لوله‌های آب یخ می‌زنند و وضعیت معدود ساکنان این ساختمان‌ها به گونه‌ای می‌شود که در عکس دیده می‌شود.

به نظر می‌رسد تعمیرکاران میهمانان دائمی ساکنان مسکن مهر هستند. هر روز گوشه‌ای از ساختمان‌هایی که هنوز عمری از آنها نگذشته‌است نیاز به تعمیر دارد.

در گذشته‌ای نه چندان دور هر روز خبر افتتاح چند ده‌هزار واحد مسکونی مهر با حضور مسئولان منتشر شد. زیرساخت‌های شهری این پروژه، ماننده جاده، آب، گاز، برق، فاضل‌آب، زباله و ده‌ها مورد دیگر ناتمام مانده‌اند و آن‌هایی که زندگی را در این ساختمان‌ها آغاز کرده‌اند با مشکلات بسیار بزرگی روبرو هستند.

مسکن فقط یک "چهاردیواری سقف‌دار" نیست. پروژه‌های مسکن مهر که در خارج از شهرها بنا شده‌اند، خود یک شهرک کوچک هستند اما مردمانی که در آن زندگی می‌کنند فاقد بیمارستان، درمانگاه، مدرسه، کتابخانه، سینما، گورستان و ده‌ها نیازمندی دیگر انسان شهرنشین هستند.

نسلی که با وام بانکی و دسترنج عمر خود صاحب یک واحد مسکونی شده، مجبور است با همه کمی و کاستی‌های آن بسوزد و بسازد. اما کودکان ساکن این "مسکن مهر" چه آینده‌ای در انتظارشان است؟ با توجه به تجربیات تاریخی در زمینه "شهرک‌های اقماری" به خصوص در فرانسه جامعه‌شناسان از همین حالا نسبت به بوجود آمدن خرده فرهنگ‌ها و دیگر آسیب‌های اجتماعی هشدار می‌دهند.

در اواسط دهه ۷۰ میلادی در فرانسه نیز شهرک‌های اقماری برای اسکان اقشار کم‌درآمد ساخته شد. این شهرک‌ها اما به مراکزی برای بیکاری جوانان، اعتیاد، بزه‌کاری و دیگر آسیب‌های اجتماعی تبدیل شد.

در سال‌های گذشته شهرک‌های اقماری فرانسه بارها شاهد شورش جوانان، درگیری با نیروهای انتظامی، آتش زدن اتومبیل‌ها و دیگر ناآرامی‌ها بوده است. جوانانی که آینده‌ای برای خود نمی‌بینند.

به گفته علی صالح آبادی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، ارزش بورس از ۱۷۰ هزار میلیارد تومان در آغاز سال جاری به ۴۱۲ هزار میلیارد تومان رسیده و رشد ۱۴۲ درصدی نشان می‌دهد. در بورس ایران چه می‌گذرد؟

در یک سال گذشته کدام یک از داده‌های اقتصادی (رشد، نرخ تورم، نرخ بیکاری و غیره) در ایران تغییر مثبت داشته‌اند؟ چه تغییری در (ساختار، سوددهی و غیره) شرکت‌های حاضر در بورس روی داده که باعث بالا رفتن قیمت سهام آنها شده است؟ علیرغم منفی بودن جواب این دو سئوال، رشد بورس ایران چگونه بوده است؟

مديرعامل بورس تهران اخیرا در یک نشست‌ خبری به بيان آمارهای موجود پرداخت. از ديدگاه او رشد ۱۴۲ درصدی ارزش بازار، رشد ۲۲۳ درصدی دفعات معاملات، رشد ۵۰۰ درصدی ارزش معاملات و رشد ۵۰۰ درصدی ارزش معاملات آنلاين، "بی‌نظير" است.

در دو سال گذشته تیتر رسانه‌ها در مورد بازار بورس ایران هر روز نشان از "فتح قله"‌ای جدید دارد. در همین مدت هم، آهنگ رشد نقدینگی با افزایش روبرو شده است و به بالاترین میزان آن در تاریخ اقتصادی ایران یعنی ۵۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است.

با افزایش التهاب در بازار ارز و طلا و اعمال کنترل قیمت‌ها در این بازارها سرمایه‌های سرگردان روانه بازارهای بورس و مسکن شدند. در همین مدت شاخص کل بورس نزدیک به دوبرابر رشد کرده است.

آمار و ارقام نشان می‌دهد که از زمان برگزاری دور دوم مذاکرات ژنو در ۱۹ آبان شاخص کل بورس که در محدوده ۷۷ هزار و ۱۱۸ واحد قرار داشت، عبور کرده و در حال حاضر از کانال ۸۴ هزار واحد نیز گذشته است. این در حالی است که در آغاز سال جاری شاخص کل بورس۳۸ هزار و ۴۱ واحد بوده است.

علی صحرایی، معاون بازار شرکت بورس ورود سرمايه‌های سرگردان به بازار سهام را بسيار عجيب و شگفت‌انگيز توصيف و توصيه کرد: «سرمايه‌گذاران از هرگونه سرمايه‌گذاری هيجانی خودداری کرده و تنها به دلايل بنيادی و آينده شرکت‌ها اقدام به خريد کنند.»

در این دوره حجم معاملات سهام از حدود ۵۰ تا ۷۰ میلیارد تومان در روز به حدود ۷۰۰ میلیارد تومان در روز رسیده که رکورد جدیدی محسوب می‌شود. این در حالی است که حجم سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس نسبت به سال قبل تغییر خاصی نداشته است که بتواند به این افزایش حجم تقاضا پاسخ متعادلی دهد.

همزمان با مذاکرات هسته‌ای، بيشترين تاثير مثبت بر شاخص را صنايع پتروشيمی، سرمايه‌گذاری نفت و گاز پتروشيمی، مخابرات، ايران خودرو، فولاد مبارکه اصفهان و بانک پارسيان ثبت کردند. همچنين بيشترين حجم معاملات را بانک صادرات، بانک پاسارگاد، سرمايه‌گذاری نفت و گاز پتروشيمی تامين، سرمايه‌گذاری صنعت نفت، ايران خودرو و کشتيرانی جمهوری اسلامی به خود اختصاص دادند.

منتقدین می‌گویند در شرایط اقتصادی کنونی و حجم بالای نقدینگی، این پول‌های سرگردان به بورس هجوم آورده‌اند. اکنون قیمت‌ها بر مبنای عرضه و تقاضا تغییر نمی‌کند، بلکه این "عرضه" است که هرکاری می‌خواهد با "تقاضا" می‌کند و قیمت‌ها در حال حاضر در یک بستر مبهم بالا می‌روند.

منتقدین همچنین می‌گویند در بورس‌های جهانی شاخص‌ها بر اساس حرکت پیوسته و هماهنگ تمام شرکت‌ها و در هماهنگی با سایر بازارها تغییر می‌کند. اما در بورس ایران تنها تعداد معدودی از شرکت‌ها در افزایش شاخص تاثیرگذارند. در همین شرکت‌ها هم اتفاقی رخ نداده است که براین اساس بتوان افزایش بهای سهام را توجیه کرد.

منتقدین باز می‌گویند که برخی اشخاص با اطلاع کافی از زیر و بم و خلا‌های قانونی، اقدام به تاسیس دفاتر کرده و به فعالیت در بورس و بازارهای دیگر می‌پردازند. آنها با ابراز نگرانی از وضعیت ایجاد شده در بورس هشدار می‌دهند که در این شرایط تنها "زرنگ‌"ها سود می‌برند و افرادی که در این جو وارد بازار شده‌اند، حتما ضرر خواهند کرد.

در حال حاضر ۱۰۷ شرکت کارگزاری بورس به‌همراه حدود ۷۱ هزار بنگاه معاملات ملکی مسکن و ۱۰ شرکت برتر بورس که اکثر آن‌ها توسط مدیران سابق دولتی اداره می‌شوند حدود ۴۷‌ درصد بورس را دراختیار دارند. تحولات اخیر نشان می‌دهد که حقوقی‌ها (و نه سهامداران حقیقی) می‌توانند بورس را به هر سمتی بکشانند!

مسئولان بارها گفته‌اند که رشد بورس یک رشد "حبابی" نیست و ناشی از "خوش‌بینی بازار به آینده است". منتقدان می‌گویند حداقل ۲۰ هزار واحد بورس "حبابی" است. بدبختی ترکیدن حباب در بازار بورس همواره روی دولت‌ها و سهامداران حقیقی و در کل مردم سنگینی خواهد کرد. برندگان اصلی این معامله شمار معدودی خواهند بود.