دویچه وله: خانم لوکه، با کدام یک از این دو جمله موافقید؟ "سال ۲۰۰۹ سال پسرفت در حقوق بشر بود" یا "در سال ۲۰۰۹ در مجموع پیشرفت‌هایی در زمینه حقوق بشر وجود داشت"؟

مونیکا لوکه: من با جمله نخست بیشتر موافقم. ما سال ۲۰۰۹ را "سال امکان‌های از دست رفته" می‌دانیم. امکاناتی وجود داشتند که به آنها توجه نشد. از جمله آن‌گونه که برنامه‌ریزی شده بود، زندان گوانتانامو در آغاز سال ۲۰۱۰ بسته نخواهد شد، بجای آن نه تنها زندان گوانتانامو، بلکه باگرام در افغانستان هم، همچنان باقی خواهد ماند.

همچنین اتحادیه اروپا نتوانست سیاست انسانی‌ای را در برابر آوارگان و پناهندگان اتخاذ کرده، در برنامه استکهلم بگنجاند که در ماه دسامبر توسط رؤسای دولتهای عضو اتحادیه اروپا تصویب شد. بجای آن، اروپا خود را بر موضوع همکاری با کشورهای ترانزیت شمال آفریقا متمرکز می‌کند و همچنان آوارگان را از دریای میانه به این کشورها بازمی‌گرداند، به کشورهایی که در آن آوارگان از امنیت برخوردار نیستند و حقوق بشری‌شان پایمال می‌شود.

درباره رابطه بحران اقتصادی و نقض حقوق بشر چه فکر می‌کنید؟ برخی تحلیلگران معتقدند که بحران اقتصادی باعث شد که در سراسر جهان توجه به موضوع حقوق بشر از گذشته نیز کمتر بشود. آیا با این برداشت موافقید؟

به نظر من بحران اقتصادی می‌تواند برای حقوق بشر نقش بازی ‌کند؛ به این ترتیب که ما می‌بینیم که پیشرفت اقتصادی به این صورت دیگر امکان‌پذیر نیست و رشد بی‌حد و مرز وجود ندارد. برای ما در جهان غرب این امکان هست که دوباره به ارزشهایی بیندیشیم که در همه جهان یکسان هستند، یعنی حقوق بشر.

از سوی دیگر، با بحران اقتصادی وضعیت حقوق بشر در کشورهای درحال توسعه وخیم‌تر شده، چون بهای حبوبات و دیگر مواد غذایی بالا رفته و بدین خاطر انسانها قادر نیستند مایحتاج اولیه خود را تامین کنند و در نتیجه از حق تغذیه بهره‌مند نیستند، پول ندارند تا برای درمان خود به پزشک مراجعه کنند، نظام بهداشتی و بهداری در این کشورها بدتر می‌شود و در نتیجه حق آنها برای برخورداری از بهداشت و درمان تحقق پیدا نمی‌کند.

آیا بحران اقتصادی دلیلی بوده برای اینکه وضعیت حقوق بشر برخی کشورها مثل کنگو و سودان به فراموشی سپرده شده است؟

فکر نمی‌کنم این به طور مستقیم ربطی به بحران اقتصادی داشته باشد. موضوع این است که کشورهای بسیاری هستند که در آنها وضعیت حقوق بشر بد است و در برخی جاها این وضعیت بدتر هم شده است. برای مثال در ایران و چین. کنگو را نباید به هیچ وجه فراموش کنیم. همین امسال در کنگو نیروهای نظامی یا شورشی به صدهزار زن تجاوز کرده‌اند، سیصدهزار کودک سرباز در این کشور وجود دارد. در کشمکش‌های داخلی کنگو تعداد بیشماری از مردم کشته شده‌اند. دولت کنگو مدافعان حقوق بشر در این کشور را زندانی کرده، از هر ۱۰۰۰ زن ۱۵ نفر موقع زایمان می‌میرند، چون سیستم بهداشتی دولتی دراین کشور وجود ندارد و دولت تعهدی برای برآورده کردن حقوق انسانی مردم نمی‌بیند. در کنگو وضعیت حقوق بشر بسیار وخیم است. باید در این باره آگاه بود، چون موضوع بر سر تمدید دوره ماموریت سربازان سازمان ملل متحد در این کشور است.

در مورد اجرای احکام اعدام در جهان در سال ۲۰۰۹ چه چیز جدیدی می‌توان بیان داشت؟

مجازات اعدام باید از بین برود. دلیلی وجود ندارد که دولتها آدم بکشند. این یکی از مهمترین موضوع‌هایی است که ما به آن می‌پردازیم. متاسفانه هنوز ۵۳ کشور در سراسر جهان مجازات اعدام را در قوانین‌شان دارند و دست به قتل قانونی می‌زنند. رکورد اعدام در دست ایران و چین است. چین با بیش از ۱۵۰۰ مورد و ایران با بیش از ۳۰۰ مورد اعدام صدرنشین جدول اعدام‌اند. ما به مبارزه ادامه می‌دهیم تا وقتی که مجازات اعدام محو شود.

روسیه کشوری است که امسال مجازات اعدام را لغو کرد.

این قدمی مهم است. روسیه عضو شورای اروپاست و نیز کنوانسیون حقوق بشر اروپا را امضا کرده، برای همین حکم اعدام نمی‌تواند در روسیه صادر و اجرا شود.

باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا، با وعده‌های زیادی برای بهبود بخشیدن به وضعیت حقوق انسانی مردم به قدرت رسید. بیلان کار او در این زمینه را چگونه می‌بینید؟

اوباما قولهایی داد، اما نتوانست از شانسی که داشت استفاده و به قولی که داده بود وفا کند. همان‌گونه که اشاره کردم، قرار بود او زندان گوانتانامو را در ژانویه ۲۰۱۰ ببندد. اوباما باید مراقب باشد که در موارد دیگر به آنچه گفته عمل کند. برای همین مهم است که ما از سویی هشدار دهیم و فشار بیاوریم، هم بر اوباما هم بر دیگر سیاستمداران آمریکایی، برای اینکه زندان گوانتانامورا ببندند و زندانیان را به زندانهای درون آمریکا منتقل کنند و در آنجا یا برایشان دادگاهی عادلانه تشکیل دهند یا آزادشان کنند. از سوی دیگر‌ما باید از دولت آلمان بخواهیم مسئولیتی در این میان برعهده گیرد و آن هم از طریق پذیرش افرادی که در گوانتانامو بیگناه زندانی شده‌اند و تا جایی که ما می‌دانیم تعدادشان ۴۰ نفر است.

ارزیابی‌تان از شیوه موضع‌گیری دربرابر وضعیت حقوق بشر در ایران چیست؟ چرا موضوع حقوق بشر در گفتگوهای کشورهای اروپایی با ایران از اولویت برخوردار نیست، اگرچه می‌دانند با کشوری دمکراتیک بهتر می‌شود مذاکره کرد؟

نمی‌دانم چرا این موضوع از اولویت برخوردار نشده است. اما امیدوارم که موضوع حقوق بشر در مذاکرات اتمی با ایران اولویت پیدا بکند. دولت جدید آلمان درصدد است حقوق بشر را به معیاری در سیاست خارجی‌اش تبدیل کند و برای همین نمی‌تواند با ایران تنها درباره برنامه اتمی مذاکره کند، بلکه باید بر رعایت حقوق بشر پافشاری کند، بخصوص در این باره که وضعیت حقوق بشر در ایران در ماههای اخیر بطوری باورنکردنی وخیم شده است. ما می‌دانیم که تنها ۵ حکم اعدام طی هفته‌های اخیر در ایران اجرا شده است. ۱۴۰ دادگاه نمایشی متهمان منتقد به دولت برگزار شده که بدون وکیل و با اعتراف‌های اجباری محکوم شده‌اند، اینترنت در ایران به طور سیستماتیک سانسور می‌شود. فضا تیره است و باید به دولت ایران فشار آورد تا به تعهدات خود عمل کند، تعهداتی که با امضای پیما‌ن‌‌نامه‌های بین‌المللی پیدا کرده است.

مصاحبه‌گر: کیواندخت قهاری

تحریریه: فرید وحیدی