وزرای خارجه اتحادیه اروپا سرانجام در جلسه روز دوشنبه، ۲۳ ژانویه تصمیم خود برای تحریم ایران را قطعی کردند. بنا به مصوبات این جلسه مبادلات نفتی و پتروشیمی با ایران در نهایت از اول ژوئیه کاملاَ متوقف می‌شود. دارایی‌های بانک مرکزی ایران نیز از هم اکنون در اروپا مسدود شده‌اند. تجارت طلا، فلزات گران‌بها و الماس با نهادهای دولتی و بانک مرکزی به حال تعلیق درآمده است. یک روز بعد از اجلاس روز دوشنبه هم بانک تجارت به فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا اضافه شد.

هدف این تحریم‌ها و محدودیت‌ها که بعد از آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به جریان افتاده، متقاعد کردن ایران به بازگشت به پشت میز مذاکرات هسته‌ای است. گزارش آژانس که پاییز امسال انتشار یافت، در نوع خود بی‌سابقه بود و به صراحت از وجود «ابعاد احتمالی نظامی در برنامه هسته‌ای ایران» سخن می‌گفت. این گزارش مبنای دور جدید تحریم‌هایی است که آمریکا و اروپا راساَ و علاوه بر تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران تصویب کرده‌اند.

واکنش جمهوری اسلامی به قطعی‌شدن تحریم نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا، در ظاهر تهاجمی بود و نشانه‌ای از عقب‌نشینی و نرمش را به نمایش نمی‌گذاشت. سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی تحریم نفتی ایران را با «بحران اقتصادی و اجتماعی کشورهای اروپایی» ناسازگار دانست و آن را عمدتا در چارچوب فشار تبلیغاتی و جنگ روانی ارزیابی کرد که «تاثیری در روند حرکت ملت ما برای دستیابی به حقوق اساسی خود ندارد.»

وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران‌ نیز با صدور بیانیه‌ای تلاش کرد که از اهمیت تحریم نفت ایران توسط اروپا بکاهد: « قطعا تبعات این تصمیم عجولانه به‌غیر از اروپا، کشورهای دیگر جهان را نیز متاثر خواهد کرد. قابل توجه است که تنها ۱۸ درصد از نفت صادراتی ایران به کشورهای اروپایی صادر می‌شود و مابقی نفت صادراتی ایران به سایر بازارهای جهانی عرضه می‌شود.»

"نوسان قیمت‌ها حلال مشکلات"

به رغم همه این اظهارات و ادعاها، از هم اکنون چشم‌انداز صدور نفت در جمهوری اسلامی و نگرانی از کاهش یا توقف آن به بحث روز در محافل سیاسی و اقتصادی ایران بدل شده است.

گرچه در بیانیه وزارت نفت از "انجام تمهیدات لازم" برای یافتن بازارهای جدید به جای اروپا برا ی نفت ایران سخن به میان آمده، ولی آن گونه که از حرف‌های علیرضا نیکزاد، سخنگوی وزارت نفت برمی‌آید، نوعی انفعال و سردرگمی در رویارویی با پیامد تحریم‌ها بر مقام‌های نفتی و سیاسی ایران حاکم است.

نیکزاد از جمله در واکنش به اقدام عربستان سعودی برای جایگزینی نفت ایران می‌گوید: «قبل از برگزاری اجلاس ۱۶۰ وزرای نفت اوپک در وین، وزیر نفت ایران با وزیر نفت عربستان مذاکره کرد. ایشان در آن دیدار اخبار مربوط به جایگزینی نفت عربستان به‌جای نفت ایران در بازارها را رد کرد. هر چند بعد‌ها از عربستان مواضع دیگری شنیده شد... ما از تمام تولیدکنندگان نفت عضو اوپک می‌خواهیم که به تعهدات‌شان مقید باشند و این انتظار را داریم که به تعهدات‌شان عمل کنند.»

شرق در ادامه مصاحبه از نیکزاد پرسیده است که آیا برای مقابله با تحریم‌های نفتی جدید دولت "تمهیدی" برای بازارهای جدید و تداوم درآمد کشور اندیشیده است؟. پاسخ نیکزاد چندان با مفهوم تمهید و آمادگی قرابتی ندارد و عملاَ نشان می‌‌دهد که دولت فقط چشم به نوسان قیمت نفت در بازارها دوخته است: «اگر به احتمال ضعیف هم اندکی از صادرات نفت ایران کاهش یابد افزایش قیمت نفت نهایتا باعث افزایش درآمد ما خواهد شد.»

"ممکن است ۶ ماه دیگر بیدار شویم و ..."

تخفیف و فروش زیر قیمت‌های بین‌المللی یا امتیازدادن به کشورهای خریدار برای پرداخت طولانی‌تر پول نفت دریافتی، از جمله راهکارهایی است که شاید ایران در ماه‌های آینده برای تداوم فروش نفت خود به کار گیرد. با این همه، تداوم وضعیت کنونی اقتصاد بین‌المللی که همچنان از رونق‌گرفتن به دور است و توان کشورهای دیگر عضو اوپک برای پرکردن جای خالی ایران در بازارهای نفت، احتمالاَ "تمهیدات" ایران را چندان با موفقیت روبرو نمی‌کند. نرسی قربان، کارشناس حوزه نفت در مصاحبه با روزنامه شرق در همین رابطه گفته است:«ممکن است شش ماه بعد بیدار شویم و ببینیم نصف بازار صادراتی نفت‌مان از دست رفته است.»

مهدی حسینی، معاون بین‌الملل سابق وزارت نفت نیز در مصاحبه با سایت فرارو از جنبه‌‌ای دیگر به پیامدهای نگرانی‌آور تحریم نفت برای ایران و ناتوانی جمهوری اسلامی در مقابله با این پیامدها اشاره می‌کند. به عقیده او، از دست رفتن بخشی از بازارهای نفتی ایران در آسیا نیز امر غیرمحتملی نیست: «در شرایط عادی، تغییر بازار از این منطقه به آن منطقه، امر دشوار و غریبی نیست. اما در شرایط غیرعادی فعلی، علاوه بر ژاپن و کره جنوبی، حتی متحد اصلی ما یعنی چین هم تقاضایش را برای خرید نفت ما تا حدی کاهش داده است. این سه کشور بازارهای اصلی ما در آسیا هستند. بنابراین می توان انتظار داشت که ما در اینده مشکلاتی داشته باشیم.»

حسینی در ادامه مصاحبه می‌گوید که اگر حتی قطع صدور نفت ایران به همان بازارهای اروپایی هم محدود بماند، مشکلی که برای بازار نفت این کشور ایجاد می‌شود کوچک نخواهد بود: «فارغ از این‌که مشکلات کشورهای اروپایی در قصه تحریم نفت ایران حل شود یا حل نشده باقی بماند، قطع صادرات نفت ایران به اروپا، کشور ما را لااقل برای مدتی گرفتار مشکل بازاریابی می کند؛ چنان‌که ما بعد از اتمام جنگ با عراق نیز چنین مشکلی داشتیم. در آن زمان عربستان و کویت تولید نفتشان را افزایش داده بودند و بازگشت کامل به بازارهای بین المللی نفت، برای ما کار مشکلی بود.

"سفرها برای خواندن حمد و قل ‌هوالله نیست"

یک معاون سابق دیگر وزارت نفت نیز در مصاحبه با روزنامه روزگار، با توجه به چشم‌انداز منفی تحریم‌ها برای ایران، توصیه می‌کند که در این باره سکوت اختیار شود!. اکبر ترکان اما گه‌گاه به توصیه خود وفادار نمی‌ماند و این پیامدهای منفی را مورد اشاره قرار می‌دهد: «غربی‌ها که برنامه تحریم نفت را علیه ما چیده‌اند، قطعاَ مقدمات آن را هم فراهم کرده‌اند. این نفراتی که تند و تند به کشورهای نفت‌خیر (خلیج فارس) می‌روند حمد و قل هوالله که نمی‌گویند، بلکه قطعاَ برای فراهم آوردن همین مقدمات سفر می‌کنند. به خاطر همین است که می‌گویم خوب نیست که در این موارد صحبتی منتشر شود و سبب شود که آمریکا دنیا را علیه ما بسیج کند.» خبرنگار در اینجا می‌پرسد: « یعنی این قدر (در دنیا) تنهاییم؟» و ترکان پاسخ می‌دهد: «بالاخره دیگر. شما نباید فکر کنید که چین و روسیه به خاطر اعتقادتشان در کنار ما ایستاده‌اند. آن‌ها هم در مقاطعی با آمریکا معامله می‌کنند.»

در این میان حتی رهبران نظامی سابق و کنونی کشور هم در باره اثرات تحریم نفت و وضعیت به‌هم‌ریخته‌ای که بازار مالی و ارزی ایران پس از اعلام این تحریم‌ها پیدا کرده، درک و دریافت مشترکی ندارند و صداهای مختلفی در میان آن‌ها به گوش می‌رسد. محسن رضایی، فرمانده کل پیشین سپاه از آغاز علنی «جنگ اقتصادی» آمریکا علیه ایران خبر داده و به مقام‌های جمهوری اسلامی توصیه کرد برای پیروزی در این جنگ باید مردم را به صحنه بیاورند. سردار محمدعلی آسودی با تکرار حرف‌های آیت‌الله خامنه‌ای و تشبیه "شرایط فعلی ایران اسلامی با شرایط بدر و خیبر" گفته است: «در شرایط فعلی جمهوری اسلامی ایران حتی می تواند شرایط اداره اقتصادی دنیا را که اکنون آمریکا و اروپا در آن دست وپا می زنند، در دست بگیرد و آن را مدیریت کند.»

FW/JT