تعیین شمار دقیق ساکنان کره‌ی زمین کار ساده‌ای نیست. در بسیاری از کشورهای فقیر و در حال توسعه سرشماری با دقت کافی انجام نمی‌شود و نوسان شمار درگذشتگان و نورسیدگان در بسیاری از مناطق شدید است. به رغم این، سازمان ملل متحد ۳۱ اکتبر سال جاری را به عنوان تاریخ نمادین تولد هفت میلیاردمین شهروند جهان تعیین کرده است.

افزایش یک میلیاردی جمعیت در دو دهه

جمعیت جهان در دو هزار سال پیش ۳۰۰ میلیون نفر برآورد می‌شود. بیش از ۱۸ قرن طول کشید تا این تعداد مرز یک میلیارد را پشت سر بگذارد. از آن پس رشد جمعیت شتابی نگران‌کننده به خود گرفته است. از آغاز قرن بیست و یکم تا امروز حدود یک میلیارد نفر به ساکنان کره زمین اضافه شده‌اند. این در حالی است که آهنگ افزایش جمعیت در کشوری چون آلمان منفی و در اغلب کشورهای پیشرفته‌ی اروپا نزدیک به صفر است.

بیشترین افزایش جمعیت به کشورهای آسیایی و آفریقایی مربوط می‌شود. آلمان و اتیوپی در حال حاضر هر یک ۸۰ میلیون نفر جمعیت دارند. در صورت ادامه‌ی روند کنونی تا سال ۲۰۵۰ میلادی اتیوپی ۱۷۴ و آلمان تنها ۷۲ میلیون جمعیت خواهند داشت.

جمعیت کشوری مانند ایران در سه دهه‌ی گذشته بیش از دو برابر شده است. یکی از علت‌های این افزایش سیاست‌های تشویقی دهه‌ی شصت عنوان می‌شود که میزان رشد جمعیت را به بیش از سه درصد رساند. این رقم در حال حاضر به حدود یک و نیم درصد کاهش یافته است. محمود احمدی‌نژاد تیرماه سال جاری مدعی شد ایران برای سه برابر جمعیت فعلی جا دارد.

خطر بروز جنگ بر سر آب

سازمان ملل متحد پیش بینی می‌کند که جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰ میلادی می‌تواند به ۱۰ میلیارد و ۵۰۰ میلیون نفر برسد. این افزایش در آسیا و آفریقا متمرکز خواهد بود که از میزان رشد بیشتری برخوردارند. پیش بینی می‌شود جمعیت هند به زودی از چین ۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفری بیشتر شود.

مطابق برآورد کارشناسان سازمان ملل  نیجریه که اکنون با ۱۶۲ میلیون نفر پر جمعیت‌ترین کشور آفریقاست تا ۴۰ سال دیگر ۷۵۰ میلیون نفر ساکن خواهد داشت. کارشناسان ابراز نگرانی می‌کنند که کمبود منابع غذایی و ذخائر طبیعی در مناطقی که محل تمرکز افزایش جمعیت هستند مشکلات فراوانی برپاکند.

جنگ کشورهای همسایه بر سر منابع آبی یکی از خطرهایی است که بسیاری از کشورهای آفریقا و خاورمیانه را تهدید می‌کند. در سال‌های گذشته نیز مناقشه و درگیری‌هایی که نحوه‌ی استفاده از آبهای مشترک زمینه‌ساز آن بوده زیاد اتفاق افتاده است.

مرگ زودرس یک هشتم کودکان آفریقا

گرسنگی و مرگ زودرس یکی از پیامدهای افزایش جمعیت در کشورهای فقیر به شمار می‌رود که نهادهای بین‌المللی در صدد مبارزه با آن هستند. یونیسف که از سوی سازمان ملل حمایت از حقوق کودکان را بر عهده دارد در تازه‌ترین گزارش خود که پنج‌شنبه، ۲۵ شهریور منتشر شد اعلام کرد در سال گذشته میلادی روزانه ۲۱ هزار کودک زیر پنج ساله جان سپرده‌اند.

بنابر این گزارش در دو دهه‌ی گذشته شمار مرگ‌های زودرس در میان کودکان یک سوم کاهش یافته است. سال ۱۹۹۰ بیش از ۱۲ میلیون کودک پیش از پنج سالگی جان خود را از دست داده‌اند، این تعداد در سال ۲۰۱۰ هفت میلیون و ۶۰۰ هزار نفر ثبت شده است. به گزارش یونیسف، به رغم بهبود نسبی در این زمینه همچنان میزان مرگ زودرس در برخی مناطق بسیار بالاست. بر این اساس در کشورهای جنوب صحرای آفریقا از هر ۸ کودک یکی پیش از پنج سالگی جان خود را از دست می‌دهد که این میزان ۱۷ برابر متوسط کشورهای توسعه‌یافته است.

آموزش، راهی برای جلوگیری از انفجار جمعیت

تازه‌ترین پژوهش‌های "انستیتوی جمعیت و توسعه‌ی برلین" نشان می‌دهد که آموزش، به ویژه ادامه‌ی تحصیل دختران در کشورهای در حال توسعه، نقشی تعیین کننده در کند شدن آهنگ رشد جمعیت دارد. راینر کلینگ‌هولز، مدیر این موسسه ۲۵ شهریور با اشاره به بررسی‌های انجام شده اعلام کرد، کشورهایی چون کره جنوبی و هنگ کنگ می‌توانند الگوی مناسبی برای کشورهای جنوب آفریقا باشند.

خبرگزاری آلمانی "د. آ. د. پ." از قول کلینگ‌هولز نوشت وضعیت کره جنوبی در دهه‌ی ۵۰ میلادی از بسیاری از کشورهای آفریقایی در شرایط کنونی بدتر بوده است. او گفته است سرمایه‌گذاری هدفمند در آموزش و پرورش و دادن حق مساوی به دختران و پسران، به کاهش میزان افزایش جمعیت در کره و نهایتا جهش اقتصادی این کشور انجامیده است.

دو برابر شدن پروژه‌های آموزشی در آفریقا

مدیر "انستیتوی جمعیت و توسعه‌ی برلین" به سیاست‌مداران آلمان توصیه می‌کند کمک‌های خود به کشورهای در حال توسعه را در بخش آموزش افزایش دهند. وزیر توسعه‌ی آلمان، دیرک نیبل در ماه مارس سال جاری خبر داد که پروژه‌های آموزشی این کشور در آفریقا تا سال ۲۰۱۳ میلادی دوبرابر خواهد شد.

کارشناسان معتقدند توجه به ادامه تحصیل دختران جوان در کشورهای آفریقایی نقش مهمی در باردار شدن زودهنگام آنها خواهد داشت. نهادهایی که درگیر برنامه‌های کنترل جمعیت جهان هستند بر این اعتقادند که بخش بزرگی از تلاش‌ها باید در کشورهای آفریقایی متمرکز شود که اکنون فقیرترین منطقه‌ی جهان و دارای بالاترین میزان افزایش جمعیت به شمار می‌رود.

کلینگ‌هولز معتقد است تا نیمه‌ی قرن ۲۱ بیشترین تعداد شهروندان آماده‌ی ورود به بازار کار نه در کشورهای آسیایی که ساکنان آفریقا خواهند بود. او می‌گوید جنبش‌های انقلابی در شمال آفریقا نشان داد که نقش توسعه در این قاره از چه اهمیتی برخوردار است.

BK/FW