نیروگاه بوشهر و معطل روس‌ها ماندن
۱۳۸۸ آذر ۲۲, یکشنبه
هیچ برآورد دقیقى از هزینه‌اى که ایران تاکنون براى ساخت نیروگاه بوشهر پرداخته وجود ندارد. اما مشخص است این هزینه بسیار بیشتر از پیش بینى‌ها بوده است. بررسى روند ساخت نیروگاه بوشهر، بهره‌اى که قرار است از این نیروگاه نصیب کشور شود و سیاست‌هایى که جمهورى اسلامى براى تحقق این پروژه و دیگر فعالیت‌هاى هسته‌اى خود در پیش گرفته، واقعیت‌هایى را آشکار مى‌کند که در نظر منتقدان مایه سرافرازى و نشان تدبیر نیستند.
ضرورت ساخت نیروگاه بوشهر؟
نیروگاه بوشهر تنها یکى از بیست و پنج نیروگاه اتمى بوده که برنامه‌ى ساخت آنها در سال‌هاى آخر حکومت پهلوى در دستور کار قرار گرفت. پیش بینى افزایش مصرف برق با توجه به افزایش جمعیت، و ضرورت تامین زیرساخت‌هاى لازم براى پیشرفت صنعتى بالا بردن ظرفیت تولید را ضرورى مى‌نمود. مصرف برق ایران تابستان گذشته از مرز ۳۸ هزار مگاوات گذشت، در حالیکه ظرفیت تولید اگر با کم‌ابى و افت تولید نیروگاه‌هاى برقابى، روبرو نباشیم حدود سى و شش هزار مگاوات است.
در مورد نیروگاه بوشهر پرسش‌هاى فراوانى مطرح است. برخى از آنها مى‌توانند اینها باشند: این نیروگاه چه نیازى را با چه هزینه‌اى برطرف مى‌کند. بازدهى نیروگاه بوشهر را از چه راه‌هایى و با چه هزینه‌هایى مى‌توان تامین کرد؟ آیا غنى سازى اورانیوم که تحریم‌هاى فراوان در پى داشته و هزینه‌ى سنگینى بر کشور تحمیل کرده، در تامین سوخت نیروگاه نقشى دارد؟ آیا سیاست‌هاى هسته‌اى کنونى باعث تحکیم استقلال کشور مى‌شود یا آن را به خطر مى‌اندازد. نقش روسیه در این میان چیست، و آیا وابستگى کار نیروگاه به متخصصان روسى و وابستگى حفاظت از تاسیسات اتمى به جنگ‌افزارهاى روسى موقعیت کشور را در جهان تثبیت مى‌کند یا به مخاطره مى‌اندازد؟
پنج برابر گرانتر، هفت برابر دیرتر
مخارج ساخت نیروگاه‌هاى هزار مگاواتى را حدود یک میلیارد دلار و مدت زمان لازم بر اى ساخت آن را ۵ سال برآورد مى‌کنند. قرارداد ساخت نیروگاه بوشهر با یک میلیارد و دویست هزار دلار بسته شد که بعدا ده درصد به آن اضافه شد. اگر ۵۰ میلیون دلار بهاى سوخت ارسالى روسیه به نیروگاه را به این رقم اضافه کنیم این پروژه یک میلیارد و چهارصد میلیون دلار خرج برداشته. تعویق ده ساله در راه‌اندازى این مجموعه نه تنها به فرسوده شدن بخشى از تجهیزات انجامیده که مخارج بسیارى از جمله نگهدارى از تاسیسات و هزینه اقامت متخصصان روس را نیز به برآوردهاى قبلى افزوده است.
از زمانى که شرکت المانى زیمنس در سال ۱۹۷۴ کلنگ نیروگاه را بر زمین زد ۳۵ سال مى‌گذرد. با این حساب حتا اگر نیروگاه در ماه‌هاى آینده به بهره بردارى برسد راه‌اندازى آن هفت برابر مدت معمول زمان برده است. در ده سال گذشته که راه‌اندازى نیروگاه مدام به تعویق افتاد تورم در ایران همیشه دو رقمى و اغلب حدود بیست درصد بوده است. با توجه به اینکه جمهورى اسلامى مخارج ساخت نیروگاه را ماهانه و در قسط‌هاى بیست تا ۲۵ میلیون دلارى مى‌پرازد، افت ارزش ریال در این مدت را نیز باید به هزینه‌ها افزود؛ همچنین است برقى که مى‌توانست تولید و فروخته شود و نشد. در خوش بینانه‌ترین براوردها نیروگاه بوشهر چهار تا پنج برابر گرانتر از آنچه باید هزینه مى‌برد تمام مى‌شود.
سپردن بوشهر به روس‌ها، ساختن نیروگاه در سوریه
نیروگاه‌هاى حرارتى، نیروگاه‌هاى برقابى و استفاده از انرژى‌هاى تجدیدپذیرى چون باد و خورشید از مهمترین راه‌هاى تامین برق به شمار مى‌ر‌وند. تقریبا بخش اصلى برق تولید شده در جمهورى اسلامى از دو راه نخست به دست مى‌آید و کشور براى ساخت آنها نیاز اندکى به متخصصان و تکنولوژى خارجى دارد. اسفند ماه ۱۳۸۶، وزیر وقت نیرو پرویز فتاح، خبر از بستن قراردادى با سوریه براى ساخت یک نیروگاه ۴۵۰ مگاواتى مى‌دهد. به گفته‌ى فتاح این پروژه ۲۳۰ میلیون یورو (حدود ۳۵۰ میلیون دلار) هزینه خواهد داشت. با این حساب جمهورى اسلامى مى‌توانست با هزینه‌اى که اسما به روس‌ها پرداخت کرده چهار نیروگاه ۴۵۰ مگاواتى بسازد و تقریبا دوبرابر نیروگاه بوشهر برق تولید کند. با مخارج واقعى نیروگاه بوشهر این میزان چند برابر مى‌شود.
وزیر نیروى دولت نهم ادعا مى‌کند به دلیل بالارفتن بهاى گاز نیروگاه‌هاى حرارتى مقرون به صرفه نیستند. این ادعا براى کشورى که دومین ذخایر شناخته شده‌ى گاز جهان را دارد کمى اغراق آمیز به نظر مى‌رسد. افزون بر این نیروگاه بوشهر نیز به سوختى نیاز دارد که ایران قادر به تهیه آن نیست. به عبارت دیگر اگر سرمایه‌اى که صرف ساخت نیروگاه بوشهر شده در استخراج گاز و ساختن پالایشگاه هزینه مى‌شد، نه نیروگاه‌هاى حرارتى پرهزینه مى‌شدند نه وابستگى به روسیه ادامه مى‌یافت.
تولید ارزانتر برق در ایلام
گرجه بیشترین برق مورد نیاز جهان از نیروگاه‌هاى حرارتى تامین مى-شود، گرایش عمومى به شیوه‌هاى دیگر تامین انرژى، از جمله استفاده از نیروگاه‌هاى برقابى رو به افزایش است. این نیروگاه‌ها معمولا به احداث سد نیاز دارند و مخارج و مدت زمان ساخت آنها به نسبت نیروگاه‌هاى حرارتى بیشتر است. زمان مورد نیاز براى ساخت چنین نیروگاهى بین ۷ تا ۱۰ سال برآورد مى‌شود. به رغم این، استفاده از آب براى تامین انرژى بسیار مقرون به صرفه‌تر است. این نیروگاه‌ها تقریبا سوختى مصرف نمى‌کنند، هزینه‌ى نگهدارى آنها پایین است و عمرشان لااقل چهار برابر نیروگاه‌هاى حرارتى است.
سال گذشته حدود ده درصد از برق مصرفى کشور از نیروگاه‌هاى برقابى تامین شده. این میزان در سال ۱۳۴۰ نزدیک به چهل درصد بوده است. کارشناسان برآورد مى‌کنند تا ۶۰ درصد برق مورد نیاز ایران را مى‌توان از این نیروگاه‌ها تامین کرد. خبرگزارى رسمى دولت، ایرنا، ششم آذر ماه ۸۸ از ایلام گزارش داد ساختن یک سد و نیروگاه برقابى در این استان حدود ۶۰ درصد پیشرفت داشته است. بنابر این گزارش هزینه این پروژه تا کنون سه هزار میلیارد ریال (۳۰۰ میلیون دلار) بوده است.
سد سیمره ایلام با این روند حدود نیم میلیارد دلار هزینه خواهد برد و نزدیک به ۵۰۰ مگاوات برق تولید مى‌کند. ساخت این سد سال ۱۳۷۵ آغاز شده و اگر به موقع (حداکثر سال ۱۳۸۵) به بهره‌بردارى مى‌رسید، هزینه‌ى کمترى داشت. با این همه با صرف هزینه‌ى اسمى نیروگاه بوشهر مى‌شد سه سد و نیروگاه مشابه راه انداخت و یک و نیم برابر برق تولید کرد. نقش چنین پروژه‌هایى در مهار سیلاب‌ها، توسعه کشاورزى، ایجاد شغل براى ساکنان منطقه، و سهم اندکى که در آلایندگى محیط زیست دارند، در کنار عمر طولانى و هزینه‌ى ناچیز نگهدارى آنها از دیگر مزایایى است که نیروگاه‌هاى برقابى را نسبت به نیروگاه‌هاى اتمى در اولویت قرار مى‌دهد.
کوتاهى وزارت نیرو در جذب اعتبارها
سودمند تر از نیروگاه‌هاى برقابى، بهره گرفتن از انرژى‌هاى تجدیدپذیر باد و خورشید است. خبرگزارى ایسکانیوز ۱۸ آذر ۱۳۸۶ از قول معاون وزیر نیرو، محمد احمدیان، نوشت «تولید برق از طریق باد مقرون به صرفه است و وزارت نیرو از احداث نیروگاه هاى ۳۰۰ مگاواتى بادى حمایت خواهد کرد.» بنابر این گزارش احمدیان گفته است «هزینه کلى [ساخت چنین نیروگاهى] در حدود ۳۰۰ میلیارد تومان (۳۰۰ میلیون دلار) است که امیدواریم بخش خصوصى بتواند این امر را دنبال کند.» با این حساب مخارج تولید هزار مگاوات برق بیش از یک میلیارد دلار نخواهد بود.
معاون وزیر نیرو یکى از اهداف حمایت از چنین طرح‌هایى را تولید توربین‌هاى بزرگ بادى در داخل کشور عنوان کرده است. وزارت نیرو به رغم تشویق بخش خصوصى به سرمایه‌گذارى در این بخش، خود در این زمینه کوتاهى مى‌کند. روزنامه سرمایه ششم تیرماه ۱۳۸۷ از قول یک مقام آگاه در وزارت نیرو نوشت «سال گذشته ۶۰۰ میلیارد تومان اعتبار براى تخصیص در پروژه‌هاى نیروگاه‌هاى برقابى مصوب شد که از این میزان تاکنون یک ریال نیز تزریق نشده است.» با توجه به آنچه منابع و مقامات رسمى در مورد تولید برق از باد و آب گفته‌اند مشخص نیست که حکومت جمهورى اسلامى چرا با صرف چند برابر هزینه، سال‌ها خود را معطل روس‌ها کرده است.
بهزاد کشمیری‌پور
تحریریه: مصطفی ملکان