هدف‌های چندگانه آمریکا از تلاش برای کسب پایگاه در ازبکستان
۱۳۹۱ تیر ۱۹, دوشنبه
در ماه‌های اخیر ازبکستان به یکی از مسیرهای عمده‌ی تدارکات نیروهای ناتو در افغانستان تبدیل شد. حدود ۷۰ درصد مواد سوختی افغانستان نیز از طریق ازبکستان تامین می‌شود. ژنرال رستم نیازاف، معاون وزیر دفاع این کشور می‌گوید، ازبکستان به تعهدات و قراردادها درباره‌ی ترانزیت کالاهای ناتو به افغانستان پای‌بند است.
به‌گفته منابع مطلع، خروج نیروهای ناتو در افغانستان نیز، تا پایان سال ۲۰۱۴ از طریق ازبکستان انجام خواهد شد. این کشور تجربه‌ی خروج ارتش سرخ از افغانستان را نیز دارد. روزنامه‌ی "نزاویسیمایا گازتا" در مسکو گزارش داده که ایالات متحده آمریکا در مناقشه‌ی اتمی خود با تهران بیش از همیشه روی همکاری ازبکستان حساب می‌کند.
تنش در مناسبات ایران و ازبکستان
ایران درنوامبر سال ۱۹۹۲ استقلال ازبکستان را به رسمیت شناخت. ازبکستان در سال ۱۹۹۵ یعنی ۴ سال پس از استقلال خود در تهران سفارتخانه افتتاح کرد. مناسبات ایران با این کشور آسیای میانه همواره با تشن و چالش همراه بود. ازبکستان تنها کشور شوروی سابق بود که در سال ۱۹۹۵ از تحریم کنگره‌ی آمریکا علیه ایران علنا پشتیبانی کرد.
آمریکا که هزاران کیلومتراز ازبکستان دور است، استقلال ازبکستان را در ۲۷ دسامبر سال ۱۹۹۱ به رسمیت شناخت و از نوزدهم فوریه سال ۱۹۹۲ روابط دیپلماتیک بین این دو کشور برقرارشد.
در سال ۱۹۹۹ حجم مبادلات تجاری بین ایران و ازبکستان ۴۰ میلیون دلار بود. در سال ۲۰۰۷ این میزان به ۵۶۵ میلیون دلار رسید. با این‌همه هنوز شرکت‌های ایرانی نتوانسته‌اند در این کشور ۳۰ میلیونی نفری جای پای محکمی بازکنند.
ازبکستان مخالف فعالیت ایران در تاجیکستان
ازبکستان بیش از ۶۰ درصد ذخایر آبی آسیای مرکزی را برای آبیاری زمین‌های کشاورزی خود استفاده می‌کند. این کشور اکنون بیم دارد با احداث نیروگاه‌های تاجیکستان با بحران کمبود آب مواجه شود. روسیه و چین به دلیل مخالفت ازبکستان با احداث نیروگاه‌های برقی در تاجیکستان همکاری‌های خود را با دوشنبه قطع کرده‌اند. اما ایران فعالیت خود را برخلاف مخالفت شدید تاشکند ادامه داده است.
بنابه گفته‌ی کارشناسان محلی یکی از مهمترین عوامل سردی روابط ازبکستان با ایران، همکاری مهندسان این کشور در احداث نیروگاه‌های برق تاجیکستان است. ازبکستان با فعالیت ۱۵۰ شرکت ایرانی در این عرصه مخالف است. این کشور برای جلوگیری از احداث نیروگاه‌های ساخت ایران مانع انتقال تجهیزات و کالای ایرانی از طریق خاک خود به تاجیکستان شده است.
هشدار ایران به مقام‌های ازبکستان
در سال ۲۰۱۰ صدها واگن تاجیکستان در قلمرو ازبکستان توقیف شد. بدنبال آن قیمت مواد غذایی و محصولات ساختمانی در تاجیکستان به شدت بالا رفت و بسیاری از کارخانه‌های تاجیکستان به حالت نیمه‌تعطیل درآمدند.
جمهوری اسلامی ایران به ازبکستان هشدار داد که در صورت ادامه این محدودیت‌ها، ایران تدابیر مشابهی علیه قطارهای ازبکستان به کار خواهد گرفت. پس از مدتی کوتاه این مشکل حل شد. گرچه این کشور با ایران هم مرز نیست، اما برای صدور پنبه خود به اروپا نیازمند راه‌های ترانزیت ایران است.
به نظر مارکوس بنزمان، خبرنگار آلمانی که برای رسانه‌های آلمانی زبان از کشورهای آسیای میانه گزارش میدهد، به‌رغم تنش بوجود آمده بین ایران و ازبکستان، واگذاری پایگاه نظامی به آمریکائی‌ها ارتباطی با مسئله‌ی مناقشه اتمی ایران ندارد.
بنزمان می گوید: «اسلام کریم‌اف، رئیس جمهوری ازبکستان نقش کلیدی در آسیای میانه دارد. کریم‌اف تلاش می‌کند سربازان روس دیگر وارد آسیای مرکزی نشوند و برای همین منظور با ناتو و آمریکا همکاری می‌کند. ازبکستان در خروج سربازان آمریکائی و ناتو از افغانستان هم نقش کلیدی ایفا‌ء خواهد کرد. آمریکا و اتحادیه اروپا مجبورند ضمن همکاری با این کشور درخواست اصلاحات سیاسی و اجتماعی از آن نکنند.»
تجهیزات نظامی ناتو برای آسیای میانه
فخرالدین حال‌بک روزنامه نگار تاجیک هم به دویچه وله می‌گوید، ازبکستان میان روسیه و آمریکا برای بدست آوردن امتیاز بیشتر مانور میدهد. به نظر او هدف ازبکستان فقط به‌دست آوردن سلاح و تجهیزات بیشتر از نیروهای ناتو است.
این روزنامه نگار تاجیک تاکید می‌کند: «منابع غیر رسمی گفته‌اند که نیروهای ناتو تا ۱۰ میلیارد دلار از تجهیزات نظامی خود را در کشورهای آسیای مرکزی باقی‌خواهند گذاشت. ازبکستان قصد دارد بیشتر این تجهیزات را کسب کند. این کشور حتی در زمان شوروی سابق هم وقتی ارتش چهلم شوروی از افغانستان خارج شد، سلاح‌ها را به‌دست آورد و پس از استقلال همین تجهیزات شوروی برای این کشور ماند. اکنون تاشکند می‌خواهد با خروج ناتو دوباره تجهیزات نظامی را صاحب شود.»
"پایگاه نظامی در ازبکستان علیه ایران نیست"
فخرالدین حال‌بک افتتاح پایگاه نظامی آمریکا در ازبکستان و یا واگذاری دوباره پایگاه "قارشی خان‌آباد" به آمریکا را عملی می‌داند. وی همچنین خاطرنشان می‌کند: «ناتو سلاح‌ها رابه دلیل نفوذ و احتمال قدرت گرفتن دوباره‌ی طالبان در افغانستان به آسیای مرکزی انتقال خواهد داد.»به نظر این کارشناس هدف اصلی تاسیس پایگاه نظامی آمریکا فقط روسیه و چین است نه ایران. او توضیح میدهد که استفاده از پایگاه‌های نظامی ازبکسان علیه ایران به لحاظ جغرافیائی هم بی‌اساس است، چون‌که مابین ازبکستان و ایران کشور ترکمنستان قرار دارد.
اهداف چندگانه آمریکا در ازبکستان
به‌عقیده مارکوس بنزمان روزنامه نگار آلمانی آگاه به مسائل آسیای میانه، تا وقتی‌که کشورهای غربی و آمریکا از کریم‌اف انتقاد نکنند، حضور و استقرار نیروهای نظامی ناتو و آمریکا در این کشور تضمین شده است و ادامه خواهد یافت.
با توجه به نقش کلیدی ازبکستان در تدارکات نیروهای ناتو و آمریکا در افغانستان، کارشناسان این احتمال را قوی می‌دانند که ازبکستان بار دیگر پایگاه نظامی "قارشی خان‌آباد" را در اختیار نظامیان آمریکائی قرار دهد و به متحد این کشور تبدیل شود.
کارشناسان همچنین استقرار نیروهای نظامی ناتو و آمریکا در پایگاه‌های نظامی ازبکستان را بویژه برای کنترل فعالیت‌های موشکی چین، کاهش نفوذ روسیه در آسیای میانه و در نهایت آماده سازی زنجیره‌ای از پایگاه‌های نظامی در اطراف ایران بسیار با اهمیت می‌دانند.