در حالی که شعله‌های جنگ میان ایران و اسرائیل هر روز بیشتر زبانه می‌کشد، اقتصاد دو کشور تحت فشارهای بی‌سابقه‌ای قرار گرفته است. از سقوط ارزش شِکِل اسرائیل و ریال ایران گرفته تا نوسان در بازارهای نفت و طلا؛ این درگیری نه تنها امنیت منطقه، ایران و اسرائیل را تهدید می‌کند، بلکه پیامدهای اقتصادی گسترده‌ای هم به همراه دارد که می‌تواند بازارهای جهانی را به لرزه درآورد.
جمهوری اسلامی در دو عملیات که آنها را "وعده صادق ۱ و ۲" نامید حدود ۳۵۰ موشک به سمت اسرائیل شلیک کرد که برآوردها نشان می‌دهد مجموع هزینه آنها ۱۳۸ هزار میلیارد تومان شده است. بازارساز ایران با تزریق سنگین ارز به بازار، قیمت دلار را به شکل مصنوعی پایین نگه داشته است ولی بازار سرمایه قفل شده و صف‌های فروش طولانی را تجربه می‌کند. اما کدام کشور تاب آثار اقتصادی جنگ را دارد و کدام زودتر از پا در می‌آید؟ ایران که از تامین نیازهای اولیه شهروندان هم ناتوان است یا اسرائیلی که هم‌زمان در یک جبهه دیگر می‌جنگد؟ آیا می‌توان هزینه حدودی جنگ احتمالی ایران و اسرائیل را حساب کرد؟ این پرسشی‌ست که این روزها با بالا گرفتن تنش بین این دو کشور برای بسیاری پیش آمده است. بودجه نظامی ایران چقدر است؟ بودجه نظامی اسرائیل چطور؟ این گزارش در پی آن است تا به این پرسش‌ها پاسخ دهد.
بودجه نظامی ایران و اسرائیل
مقایسه بودجه نظامی ایران و اسرائیل نخستین روشی است که می‌توان با آن توان نظامی دو کشور را محک زد.
بر اساس لایحه بودجه ارائه شده از سوی دولت ایران به مجلس، بودجه نظامی ایران در سال ۱۴۰۳ (۲۰۲۴ میلادی) ۴۷۰ هزار میلیارد تومان است. این رقم شامل بودجه وزارت دفاع، نیروهای مسلح، و سازمان‌های مرتبط است. البته تنها این نیست؛ قرار شده تا ۱۳۴ هزار میلیارد تومان هم برای تقویت بنیه دفاعی به ستاد کل نیروهای مسلح پرداخت شود.
برای نمونه، برخی از بخش‌های مهم بودجه نظامی ایران به این شکل است:
-تامین اجتماعی نیروهای مسلح: ۱۳۲ هزار میلیارد تومان
-سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: ۱۲۵ هزار میلیارد تومان
-نیروی انتظامی: ۸۷ هزار میلیارد تومان
-ارتش جمهوری اسلامی ایران: ۶۷ هزار میلیارد تومان
-وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح: ۴۸ هزار میلیارد تومان
-ستاد کل نیروهای مسلح: ۶ هزار میلیارد تومان
-قرارگاه فرهنگی جهادی بقیه‌الله: ۳ هزار میلیارد تومان
با احتساب دلار ۶۰ هزار تومانی بودجه نظامی ایران چیزی حدود هشت میلیارد دلار است، اما در سوی مقابل براساس برآورد موسسه جهانی صلح استکهلم، بودجه نظامی اسرائیل در سال ۲۰۲۴ حدود ۲۴.۳ میلیارد دلار تخمین زده شده است؛ این یعنی بودجه نظامی اسرائیل حداقل سه برابر بزرگ‌تر از بودجه نظامی ایران است.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
این در شرایطی است که مساحت ایران یک میلیون و ۶۰۰ هزار کیلومتر مربع است و مساحت اسرائیل تنها ۲۲ هزار کیلومتر مربع؛ یعنی کشوری که ۷۵ بار از ایران کوچک‌تر است بودجه نظامی سه برابر ایران دارد.
در حالی که بررسی جنگ‌های جاری جهان می‌تواند دریچه‌ای به هزینه‌های روزانه جنگ بین ایران و اسرائیل باشد، سیامک جوادی، مدرس و پژوهشگر اقتصاد مالی در دانشگاه تگزاس می‌گوید: «فوریه گذشته رویترز به نقل از پنتاگون برآورد کرده بود که روسیه برای جنگ چیزی حدود ۲۱۱ میلیارد دلار هزینه مستقیم داده است. در سوی دیگر جنگ اسرائیل با حماس روزی ۲۲۰ میلیون دلار برای اسرائیل هزینه داشته است. وال‌استریت ژورنال در یک گزارش خبر داده که احتمالا این جنگ تا پایان سال ۲۰۲۵، ۵۰ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت».
هزینه‌های روزانه یک جنگ
تخمین هزینه‌های روزانه یک جنگ احتمالی بین ایران و اسرائیل به دلیل پیچیدگی‌های بسیاری از عوامل، از جمله نوع و شدت درگیری، نوع تسلیحات مورد استفاده و واکنش‌های بین‌المللی بسیار دشوار است. با این حال، بر اساس برخی معیارهای مشابه از جنگ‌های در جریان و هزینه‌های نظامی این دو کشور، می‌توان تخمین‌هایی ارائه کرد.
هرچند پیش از این برآورد باید این نکته را شفاف کرد که اولا اسرائیل حمایت همه‌جانبه آمریکا و غرب را در مقابله با ایران دارد، در حالی که ایران متحد مستقیمی ندارد. دوما اسرائیل پیش‌تر سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای بر تجهیز، نوسازی و به‌سازی ادوات نظامیش کرده است، در حالی که به نظر می‌رسد ایران با تجهیزات و تکنولوژی فرسوده به یک جنگ از پیش باخته می‌رود.
در هزینه‌های مستقیم، ایران حملات موشکی و پهپادی خواهد داشت که هزینه هر موشک بالستیک یا کروز می‌تواند بین یک تا سه میلیون دلار باشد. استفاده از پهپادها و هواپیماهای جنگی می‌تواند در هر پرواز می‌تواند چند صد هزار دلار هزینه داشته باشد.
در سوی مقابل اسرائیل است که وضعیت اعداد و ارقام درباره آن روشن‌تر است؛ چرا که در جنگ با حماس است. هر موشک رهگیر سیستم دفاع موشکی آن موسوم به گنبد آهنین حدود پنجاه هزار دلار هزینه دارد. در صورت حملات گسترده، روزانه صدها موشک رهگیر مورد نیاز خواهد بود.
اسرائیل معمولا از هواپیماهای پیشرفته‌ای مثل F-16 و F-35 استفاده می‌کند که هر پرواز آنها هزینه‌های زیادی دارد.
مقایسه اقتصاد دو کشور
این اما همه ماجرا نیست؛ مقایسه تولید ناخالص ملی ایران و اسرائیل یک نماگر گویا از وضعیت اقتصادی دو کشور است: تولید ناخالص ملی ایران ۳۸۲ میلیارد دلار است در حالی که جی‌ان‌پی اسرائیل ۱.۵ برابر بیشتر از ایران و حدود ۵۴۰ میلیارد دلار.
این عدد درباره تولید ناخالص داخلی هم تقریبا در همین محدوده نوسان می‌کند. در سال ۲۰۲۳ جی‌دی‌پی ایران ۳۶۰ میلیارد دلار بوده، در حالی که تولید ناخالص داخلی اسرائیل ۱.۵ برابر بیشتر و ۵۲۱ میلیون دلار بوده است. سرانه تولید ناخالص ملی ایران چهار هزار دلار است اما همین عدد برای اسرائیل ۱۳.۵ برابر ایران یعنی ۵۴ هزار دلار است. نرخ تورم در ایران در محدوده ۳۵ درصد نوسان می‌کند ولی در اسرائیل کمتر از سه درصد است. نرخ بیکاری در ایران حدود ۱۰ درصد است اما در اسرائیل نزدیک به چهار درصد است.
به گفته سیامک جوادی، اقتصاددان "موضوع دیگر در اقتصاد جنگ شوک از بین رفتن ثبات است. بازارهای پولی و مالی با شوک‌های عدم ثبات (uncertainty) با شرایط جنگی مثل کارد و پنیر است. وقتی اقتصاد با جنگ مواجه می‌شود شرایط شدید بی‌ثباتی رخ می‌دهد که در نتیجه بازارهای مالی کشورهای درگیر و شرکای تجاری‌شان تحت تاثیر قرار بگیرند". او ادامه می‌دهد: «پس از آن هم موضوع تاب‌آوری اقتصادی کشورهای درگیر است که آن هم به زیرساخت‌های اقتصادی کشورهای درگیر مربوط است. آیا ایران آنقدری زیرساخت‌های قوی دارد که بتواند تبعات یک جنگ را کنترل کند؟ جواب به‌طور قطع نه است. در سوی مقابل اقتصاد اسرائیل است که زیرساخت‌ها و در نتیجه تاب‌آوری خوبی مقابل تحریم‌ها داشته است. در حالی که در ایران تنها چندصد میلیارد دلار نیاز است که پتروشیمی‌ها نوسازی شوند. در چنین شرایطی زیرساخت‌های کشور اسرائیل در وضعیت بسیار خوبی به سر می‌برند و به نظر می‌رسد که جنگ نمی‌تواند آنها را کم‌کار کند».
جنگ یک پروژه تمام عیار اقتصادی است
استاد دانشگاه Rio Grande Valley در تگزاس توضیح می‌دهد: «ناترازی اقتصاد ایران را می‌توان به بخش‌های مختلف تعمیم داد و در صورتی که جنگ شود به سرعت روی سوبسیدی که دولت به بخش‌های مختلف می‌داده تاثیر خواهد گذاشت و یک تورم جدی در اقتصاد ایران رخ خواهد داد».
جوادی می‌گوید: «از سوی دیگر قسمت بزرگ مشکل جمهوری اسلامی این است بزرگترین بخش درآمدش از محل نفت است. با وجود جنگ امکان فروش نفت از بین خواهد رفت. سرمایه‌گذاری خارجی در صورت وجود جنگ یا حتی احتمال جنگ به شدت محدود خواهد شد. در شرایط جنگی منابع باید از سمت بخش‌های دیگر به سوی بودجه‌های نظامی و جنگ سرازیر شود و این به زودی اقتصاد ایران را فلج خواهد کرد».
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
به گفته این اقتصاددان "ذخایر ارزی بانک مرکزی اسرائیل ۲۱۳ میلیارد دلار است و ناگفته پیدا است که منابع جمهوری اسلامی غیر قابل مقایسه با این اعداد است. در نتیجه بعید است که نرخ بیکاری افزایش پیدا کند، بلکه ایالات متحده و کشورهای غربی هم به آنها کمک خواهند کرد که نرخ تورم و بیکاری کنترل شود. در مقابل ایران است که هیچ سپری مقابل شوک‌های جدید ندارد".
به گفته جوادی "گذشته از بُعد نظامی، جنگ یک پروژه تمام عیار اقتصادی است؛ جنگ پول می‌خواهد و با جیب خالی نمی‌توان به جنگ رفت".
در حالی که ذخایر ارزی و پشتیبانی‌های بین‌المللی می‌تواند به اسرائیل کمک کند تا تبعات اقتصادی جنگ را تحمل کند، ایران با مشکلات بی‌سابقه‌ای مواجه خواهد شد که می‌تواند به فروپاشی اقتصادی کشور منجر شود. آینده‌ای که نتیجه آن نه تنها بر دو کشور، بلکه بر کل منطقه و جهان تاثیرگذار خواهد بود.
* این یادداشت نظر نویسنده را منعکس می‌کند و الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.