عبدالباسط سیدا، رئیس شورای ملی اپوزیسیون سوریه در گفت‌وگویی با روزنامه‌ی عربی "الحیات" (چهارشنبه ۱۷ اکتبر/۲۶ مهر) نگرانی عمیق خود را از رادیکالیزه شدن انقلابیون سوریه اعلام کرد و گفت: «گذشته از ویرانی منظم در سوریه، روزانه ۱۵۰ تا ۲۰۰ نفر در این کشور شهید می‌شوند.».

وی افزود: «اگر راه‌حلی یافت نشود، این وضعیت در میان مدت منجر به آن خواهد شد که ایدئولوژی‌های رادیکال گوناگون در همه‌ی لایه‌های جامعه گسترش یابند.».

عبدالباسط سیدا هشدار داد که چنین تحولی در دراز مدت تهدیدی نیز برای کشورهای همسایه‌ی سوریه خواهد بود.

دولت‌های غربی در ماه‌های گذشته بارها از مسلح‌شدن گروه‌‌های اسلام‌گرای افرطی در سوریه ابراز نگرانی کرده بودند.

هشدار سازمان ملل

سازمان ملل نیز روز گذشته (سه‌شنبه ۱۶ اکتبر)، نسبت به رادیکالیزه شدن جنگ داخلی سوریه از طریق تاثیرگذاری صدها اسلام‌گرای تندرو هشدار داد.

پائولو سرجیو پینیرو، رئیس کمیته‌ی ویژه‌ی سازمان ملل برای بررسی جنایات جنگی احتمالی در سوریه، در کنفرانسی مطبوعاتی گفت که این کمیسیون بیم آن دارد که افراطیونی که از دیگر کشورها به سوریه آمده‌اند، برای دمکراسی و آزادی پیکار نمی‌کنند، بلکه در پی هدف‌های رادیکال خود هستند.

به گفته‌ی پینیرو، نقض حقوق بشر توسط طرف‌های منازعه در سوریه در ماه‌های گذشته شدت یافته است، اگر چه تخلفات نیروهای اپوزیسیون ابعاد و شدت کمتری از تخلفات دولت سوریه دارد.

علل تقویت جهادگران در جنگ داخلی سوریه

هر اندازه درگیری‌های خشونت‌آمیز در سوریه بیشتر به درازا بکشد، جبهه‌بندی‌ها در این کشور سخت‌تر خواهد شد. بسیاری از سوری‌ها در چنین اوضاع و احوالی در نهادهای مذهبی جامعه برای خود به دنبال پناهگاهی می‌گردند. نهادهای مذهبی در شرایط جنگی و فروپاشی امنیت اجتماعی و اقتدار دولت، به مردم احساس امنیت بیشتری می‌‌بخشند.

آنچه در میان مخالفان رژیم اسد مشهود است، گرایش روزافزون به جنبش سلفی‌‌هاست. سلفی‌ها جریان بشدت محافظه‌کاری در میان مسلمانان اهل تسنن هستند. هواداران آنان برای رعایت مناسک مذهبی ارزش زیادی قائل‌اند. آنان همچنین به شکل ظاهری خود اهمیت زیادی می‌دهند و به گفته‌ی خود می‌خواهند با گذاشتن ریش انبوه و پوشیدن لباس‌های بلند، از پیروان پیامبر اسلام تقلید کنند.

گزارش تازه‌ای از گروه آمریکایی بررسی بحران‌های بین‌المللی (ICG) حاکی از آن است که  هم اکنون در میان شورشیان سوریه شمار کسانی که برای پیکار با رژیم بشار اسد به استدلالات مذهبی متوسل می‌شوند رو به فزونی است. این افراد معتقدند که جنگ با رژیم اسد، جنگ مومنان با کفار است. اسد از نظر مذهبی متعلق به علویان سوریه است و سلفی‌ها این گروه مذهبی را منحرف از اسلام واقعی می‌دانند.

در گزارش نهاد یادشده آمده است که حضور سلفی‌ها در میان شورشیان سوری ابعاد "نگرانی‌آوری" به خود گرفته است. این گزارش که مبتنی بر گفت‌وگو با شورشیان سوریه و نیز ارزیابی تبادل‌نظرهای اینترنتی است، پنج عامل را برای برآمد سلفی‌ها و رشد گرایش‌های افراطی در میان شورشیان در سوریه برجسته می‌داند:

۱ـ ناکامی اپوزیسیون میانه‌رو: رژیم سوریه سال‌هاست که منتقدان اسد و از جمله نیروهای مذهبی را تحت پیگرد قرار می‌دهد. اپوزیسیون سوریه در مهاجرت، اعم از نیروهای لیبرال و اسلام‌گرایان عملگرا، از زمان آغاز قیام علیه رژیم بشار اسد موفق نشده‌اند خود را سازمان‌دهی کنند و در برابر رژیم بدیلی به مردم ارائه دهند. بسیاری از سوری‌ها از غرب هم سرخورده‌اند. به‌رغم خشونت بی‌وقفه در سوریه، جامعه‌ی بین‌المللی تا کنون از مداخله در این کشور پرهیز کرده است.

۲ـ رقابت برای صدور اسلحه: عربستان سعودی و قطر برای شورشیان سوریه اسلحه می‌فرستند. به نظر می‌رسد که هر دو کشور از گروه‌های مذهبی در سوریه حمایت می‌کنند. به همین دلیل شبه‌نظامیان سوریه برای دستیابی به این پشتیبانی‌های با ارزش، علاقه‌مندند در مواضع سلفیستی خود مبالغه کنند. بسیاری از شورشیان در  اینترنت و در یوتیوب، پیام‌های خود را با شعارهای دینی و آیه‌های قرآن مزین می‌کنند تا نبرد خود را نبردی مذهبی نشان دهند. ولی معلوم نیست چند تن از این افراد واقعا سلفی هستند و برای برخورداری از پشتیبانی عربستان سعودی و قطر تظاهر و تبلیغ نمی‌کنند.

۳ـ امید در دوران نکبت: سلفیسم پاسخ ساده‌و تکیه‌گاه مطلوبی به آن بخش از مردم می‌دهد که بیش از همه از جنگ و محرومیت اقتصادی آسیب دیده‌اند.

۴ـ یاری پیکارجویان خارجی: شبه‌نظامیانی که در عراق و لیبی تجربه‌ی جنگی اندوخته‌اند به داخل سوریه نفوذ می‌کنند. تجربه‌ی آنان باعث می‌شود که در میان دیگر مبارزان از اعتبار برخوردار شوند. شماری از این افراد به شبکه‌ی تروریستی القاعده نزدیک هستند. البته همه‌ی پیکارجویان خارجی خود را جهادگرا نمی‌دانند. شماری از آنان جنگ داخلی در سوریه را قیامی مردمی علیه حکومتی جبار می‌دانند و برای کمک به مردم سوریه به این کشور آمده‌اند. آنان خود را با بریگادهای بین‌المللی در جنگ داخلی اسپانیا در اواسط دهه‌ی ۳۰ قرن گذشته مقایسه می‌کنند.

۵ـ مذهبی شدن منازعه: در گزارش یادشده، مهم‌ترین عامل برای گسترش سلفیسم در سوریه مذهبی شدن قیام در این کشور ذکر شده است. رژیم بشار اسد از همان آغاز مخالفان را "تروریست‌های اسلام‌گرا" نامید و بی‌رحمانه به سرکوب آنان پرداخت، حتا در زمانی که جنبش اعتراضی مردمی در سوریه کاملا مسالمت‌آمیز بود و فرامذهبی عمل می‌کرد. افزون بر آن بشار اسد برای سرکوب مخالفان عمدتا از واحدهای ویژه‌ی علوی استفاده می‌کند که مورد پشتیبانی شیعیان حزب‌الله لبنان و سپاه پاسداران شیعه‌ی ایران هستند.

گزارش یادشده همچنین به عواملی اشاره می‌کند که مانعی بر سر راه موفقیت کامل سلفی‌ها در سوریه هستند: از جمله عواملی چون خصلت چند قومی و چند مذهبی کشور و سنت دراز مدت رواداری مذهبی و نیز وجود یک اسلام میانه‌رو.

از سوی دیگر به این موضوع نیز اشاره می‌شود که مردم سوریه آگاه‌اند که یک جنگ داخلی مذهبی در این کشور چه پیامدهای مصیبت‌باری برای کشورهای همسایه عراق و لبنان دربر خواهد داشت.