پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در یک سخنرانی از نام "خلیج عربی" به جای خلیج فارس استفاده کرد، شمار زیادی از مقامات ایرانی و نیز شهروندان این کشور نسبت به بکارگیری این عنوان واکنشی شدید نشان دادند. در شبکه‌های مجازی گروهی از کاربران با هشتگ "خلیج همیشگی فارس" بر مالکیت تاریخی ایران بر این خلیج تأکید کرده و به رییس‌‌جمهور آمریکا تاختند.

خلیج فارس (تصویر هوایی ناسا) آبراهی مهم در منطقه خاورمیانه، میان ایران و عربستان است. در تمامی اسناد تاریخی و رسمی بین‌المللی نام این خلیج "فارس" ذکر شده، اما در دهه‌های اخیر برخی کشورهای عربی تلاش کرده‌اند این نام را به خلیج عربی یا خلیج تغییر دهند. پیش‌‌تر نیز استفاده از عنوان خلیج عربی جنجال ‌برانگیخته بود. یکی از جنجال‌ها در سال ۲۰۰۴ بعد از انتشار اطلس انجمن نشنال جئوگرافی رقم خورد.

تحریف نام خلیج فارس هر بار موج شدید واکنش‌ها میان ایرانیان را به همراه داشته است. حساسیت شهروندان اما زمانی که پای آلودگی‌های زیست‌محیطی خلیج فارس به میان آمده، بسیار کمرنگ ‌بوده است. درست یک روز پیش از سخنرانی ترامپ، احمد مرادی، نماینده بندرعباس در مجلس، در جمع مدیران استانی گفته بود که در هر ثانیه ۷۰۰ لیتر پساب فاضلاب از بندرعباس به آب‌های خلیج فارس می‌ریزد.

معضل ورود پساب فاضلاب به خلیج فارس بارها به مسئولان گوشزد شده است. یکی از خبرسازترین موارد، حرکت کیانوش جهانبخش، عضو شورای شهر بندرعباس، در سال ۹۴ بود. او برای جلب توجه مسئولان با کت و شلوار مقابل لوله ‌فاضلاب بزرگی که به خلیج فارس ریخته می‌شد، ایستاد تا با بدنش مانع از ورود پساب به آب شود. جهانبخش سپس با همان لباس‌ها در جلسه‌ای با حضور مدیرکل سازمان حفاظت از محیط زیست استان هرمزگان شرکت کرد.

پسماند‌های شهری و صنعتی ریخته‌شده به خلیج فارس نه تنها موجب از بین رفتن موجودات دریایی، رشد جلبک‌های مضر یا مرگ دسته‌جمعی آبزیان شده، بلکه خسارت‌های فراوانی را هم به جنگل‌های حرا وارد کرده است. مجید وفادار، مدیرکل محیط زیست استان هرمزگان‌، دو سال پیش میزان آلودگی میکروبی در سواحل بندرعباس را ۴ برابر حد استاندارد خوانده بود.

صید بی‌رویه، تخریب سواحل و جزایر و همچنین از بین بردن زیستگاه‌های حساس، قاچاق گونه‌های حیوانی در معرض انقراض (که عمدتا به مشتریان عرب فروخته می‌شوند)، ورود پسماند‌ها، به ویژه پسماندهای پلاستیکی، از جمله معضلات زیست‌محیطی هستند که به گفته پروین فرشچی، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت از محیط زیست ایران، خلیج فارس و دریای عمان را تهدید می‌کنند.

آلودگی‌های مختلف زیستگاه دلفین‌ها و نهنگ‌های خلیج‌ فارس را نیز به خطر انداخته و زنگ انقراض این گونه‌ها را به صدا درآورده است. صید بی‌رویه و استفاده از روش‌های غیرمرسوم، تردد بالای نفتکش‌ها، ساخت اسکله‌ها و باراندازها، ساخت جزایر مصنوعی از سوی امارات متحده عربی نیز خسارات زیادی را به حوزه خلیج فارس وارد آورده است.

کارشناسان مهمترین آلودگی خلیج فارس را آلودگی نفتی می‌دانند. دستکم ۷۰ سکوی نفتی در آب‌های خلیج فارس وجود دارد. نشت نفت، حفاری و استخراج از چاه‌های نفت و همینطور آلاینده‌های نفتی کشورهای حاشیه خلیج فارس، دست به دست هم داده‌اند تا در گزارش‌های جهانی از این حوزه آبی به عنوان یکی از آلوده‌ترین مناطق دریایی جهان نام برده شود.

تمامی کشورهای حاشیه خلیج فارس در استخراج نفت و گاز فعالیت گسترده‌ای دارند. طبق آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا سال گذشته میلادی تنگه هرمز محل عبور روزانه ۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت بوده است. این وضعیت موجب شده تا خلیج فارس رتبه نخست آلودگی نفتی در دنیا را داشته باشد.

تأسیسات نفتی فرسوده ایران مزید بر علت بوده تا زندگی آبزیان در خلیج فارس به خطر بیافتد. گفته می‌شود بیش از دو هزار کیلومتر لوله فرسوده نفت در کف خلیج فارس وجود دارد. ایران بیشترین ساحل و بیشترین تأسیسات نفتی خلیج فارس را داراست. اخیرا یک آلودگی نفتی به طول دو کیلومتر سواحل ماهشهر را در بر گرفت و به درختان حرا آسیب زد. نشت نفت از مخزن به آب توازن و تخلیه آب توازن به دریا علت این آلودگی اعلام شد.

کشتی‌های نفتکش بعد از تخلیه محموله خود برای حفظ توازن، تانکرها را با آب پر می‌کنند که به این آب، آب توازن گفته می‌شود. این آب سپس به داخل دریا ریخته می‌شود. تخلیه غیرقانونی آب توازن نیز یکی دیگر از معضلات زیست‌محیطی در خلیج فارس است.

بزرگترین فاجعه نفتی خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ رخ داد. در آن سال در پی حمله عراق به کویت گفته شد که حدود یازده میلیون بشکه نفت در آب‌های منطقه جاری شده است؛ هر چند بعدها این رقم به حدود ۸ میلیون بشکه اصلاح شد. نفت نشت پیدا کرده مساحتی به بزرگی ۱۶۰ کیلومتر در ۶۸ کیلومتر و به عمق ۱۳ سانتی‌متر را دربرمی‌گرفت.

احتمال بروز تنش‌های نظامی به دلیل حضور نیروهای محلی و خارجی در آب‌های خلیج فارس و غرق شدن احتمالی تانکرهای نفتی نیز عامل دیگری برای نگرانی نسبت به ایجاد یک فاجعه زیست‌محیطی دیگر در این منطقه است.

حفاظت از خلیج فارس تنها با همکاری تمامی کشورهای حاشیه‌‌ای امکان‌پذیر است. هر چند در شرایطی که حتی اسم این پهنه آبی میان همسایگان و در سطح بین‌المللی تنش‌برانگیز است، نمی‌توان امید زیادی برای اقدام مشترک آنان جهت بهبود شرایط زیست‌محیطی سومین خلیج بزرگ جهان داشت.