هفته‌ی کتاب؛ سرگردانی میان شعار و واقعیت
۱۳۸۸ آبان ۲۵, دوشنبه
فهرست برنامه‌هایی که در هفته کتاب جمهوری اسلامی برگزار می‌شود، می‌تواند کتابی قطور باشد. تعداد و عنوان برنامه‌ها بسیار زیاد و متنوع است؛ از کاروان‌های کتاب تا مسابقه‌ها و جایزه‌های کتابخوانی، از تاسیس کتابخانههای جدید تا تجهیز کتابخانههای موجود.
نگاهی دقیق‌تر به محتوای این برنامه‌ها و سابقه برنامه‌های مشابه نشان می‌دهد بسیاری از آنها نه در کتابخوان کردن مردم موثر بوده‌اند، نه می‌توانند بهبودی جدی در این عرصه به وجود آورند. ابعاد و اهداف برخی از این برنامه‌ها چنان بزرگنمایی می‌شود که باور آنها جز با نفی واقعیت‌های موجود و آمار رسمی امکان‌پذیر نیست.
کتابخانه؛ از اتوبوس شهری تا میدان تره بار
چند سال پیش شهرداری تهران خبر داد، اتوبوس‌های شرکت واحد به کتابخانههای کوچکی مجهز می‌شوند تا مسافران تشویق شوند در راه رسیدن به مقصد مطالعه کنند. به این منظور در برخی از اتوبوس‌ها جعبه‌هایی نصب شد و تعدادی کتاب در آن قرار گرفت. این جعبه‌ها به رغم اینکه چند جای اتوبوس نوشته شده بود «لطفا کتاب‌ها را خارج نکنید»، پس از چند روز همه خالی شدند.
به نظر می‌رسد مسئولان نیز بعد از چند بار پر کردن جعبه‌ها از ادامه کار دلسرد شده باشند. اتوبوس‌های شهر تهران در اغلب مسیرها و ساعت‌های روز تقریبا برای ایستادن مسافران هم جا به اندازه کافی در اختیار ندارند. به این مشکل باید زنانه و مردانه بودن اتوبوس‌ها را نیز افزود که نیمی از مسافران را از دسترسی به جعبه‌ها محروم می‌کرد.
شهرداری تهران اعلام کرده برای هفته کتاب امسال بیش از ۳۰۰ برنامه تدارک دیده است. معاون فرهنگی سازمان فرهنگی هنری شهرداری، ۱۸ آبان، در نشست خبری برنامه‌های هفته کتاب اعلام کرد، به این مناسبت «۱۰ میدان میوه و تره‌بار به غرفه‌های کتاب مجهز می‌شوند که با توجه به حجم مراجعه شهروندان، این غرفه‌ها تا پایان سال به ۲۰ عدد می‌رسند.»
"کتابخانه باز" در شبستان مسجد
در هفدمین سال هفته‌ی کتاب تجهیز کتاب‌خانه‌ی مسجدها و تاسیس کتابخانه در شبستان‌ها یکی از برنامه‌هایی است که در شهرها و استان‌های زیادی اجرا شود. قرار است امسال در شبستان دو هزار مسجد که فضای کافی برای ایجاد کتابخانه ندارند، قفسه‌های کتاب گذاشته شود. مسئولان این کار را تاسیس «کتابخانههای باز» می‌نامند.
خبرگزاری مهر نهم آبانماه از قول ابوالفضل هاشمی، مدیرکل کتابخانههای مساجد کشور، گزارش داد سال ۸۷ نیز دو هزار «کتابخانه باز» در شبستان‌ها درست شده است. با توجه به این که تعداد کل کتابخانههای سراسر ایران که زیر پوشش نهاد کتابخانههای عمومی قرار دارند حدود ۱۸۰۰ باب بیشتر نیست، تعداد چهار هزار «کتابخانه باز» در شبستان مسجد جلب توجه می‌کند.
از سوی دیگر باید در نظر داشت که فقط در استان آذربایجان شرقی بیش از چهار هزار مسجد ثبت شده وجود دارد. همانطور که از نام این «کتابخانه»ها پیداست و به دلیل شرایط آب و هوایی مناطق مختلف، اکثر قریب به اتفاق این قفسه‌ها به طور موقت و برای مدت کوتاهی در شبستان مسجدها قرار دارند. با این همه مسئولان هر یک از این قفسه‌ها را جزو فهرست کتابخانههای تاسیس شده در دو سال اخیر وارد می‌کنند.
تشویق به مطالعه با تفسیر ۲۷ جلدی قرآن
نگاهی به ترکیب کتاب‌هایی که در قفسه‌ی شبستان‌ها چیده می‌شود، نشان می‌دهد که این کار پر هزینه و پر سر و صدا مشکل بتواند شهروندان را به مطالعه ترغیب کند و نیاز آنها را برآورد.
همزمان با آغاز هفته کتاب، روابط عمومی کانون‌های فرهنگی هنری مسجدهای مازندران، از قول مسئول این کانون‌ها محمد فوقی، خبر داد، به این مناسبت ۱۲۰ کارتن کتاب به مسجدهای این استان اهدا شده است. به گفته‌ی فوقی «۵۵ دوره تفسیر نمونه ۲۷ جلدی، ۱۰ دوره تفسیر نور، ۱۵ دوره لغتنامه قرآن یک تا شش جلدی، ۱۰ دوره ترجمه الغدیر، ۱۲ دوره حکمت‌نامه پیامبر اعظم(ص)، ۳۰ جلد مختارنامه، قرآن دو جلدی، ۱۲۰ دوره مفاتیح‌الجنان، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه و پرتو نور، ۳۰ دوره ظلال نهج‌البلاغه، از جمله این آثارند.»
اینها بخش کوچکی از میلیاردها تومان سرمایه‌ایست که در این هفته از اموال عمومی خرج می‌شود تا شهروندان به مطالعه‌ی بیشتر تشویق شوند. به نظر می‌رسد بسیاری از برنامه‌های هفته کتاب مانند تاسیس «کتابخانههای باز» یا تجهیز کتابخانههای مسجدها بیشتر ماهیتی تبلیغاتی داشته باشند. برخی دیگر نیز بسیار اغراق‌آمیز به چشم می‌آیند و با واقعیت‌های وضعیت کتابخوانی و کتابخانههای کشور همخوان نیستند.
۱۸ کتابخانه برای یک شهرستان ۴۴ هزار نفری!
«آذرشهر» شهرستانی از توابع آذربایجان شرقی است که یک مرکز و چندین روستا را در بر می‌گیرد. برخی از روستاها حدود هزار نفر و کل شهرستان کمتر از ۴۴ هزار نفر جمعیت دارد. به گزارش خبرگزاری کتاب ایران، هم اکنون ۴ کتابخانه شهری و چهار کتابخانه روستایی در این شهرستان فعال هستند.
این خبرگزاری سیزدهم آبانماه گزارش می‌دهد، «در نقشه توسعه عمرانی نهاد کتابخانههای عمومی، راه‌اندازی کتابخانه در ۱۰ روستای پرجمعیت شهرستان آذرشهر درنظر گرفته شده است.» بنابر این گزارش، در نقشه یاد شده راه‌اندازی کتابخانههای ۱۲۰ متر مربعی برای روستاهایی با جمعیتی کمتر از دو هزار نفر و ۲۲۰ متر مربعی برای روستاهای سه هزار نفری پیش بینی شده است.
افتتاح کتابخانه ۷۰ متری و "معرفی هفته کتاب به جهانیان"
برنامه‌های توسعه‌ی کتابخانههای عمومی قرار است تا پایان برنامه پنجم (۱۳۹۳) به اجرا درآیند. ظاهرا تا آن زمان شهروندان شهرهای بزرگ و حتا پایتخت باید دل به تاسیس کتابخانههای کوچکتری خوش کنند. خبرگزاری مهر روز یکشنبه ۲۴ آبانماه از افتتاح "کتابخانه و سالن مطالعه‌ای" در «فرهنگسرای اخلاق» خبر می‌دهد که ۷۰ متر مربع بیشتر مساحت ندارد.
به گزارش مهر این کتابخانه «با حضور رئیس و معاونان سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، محمدنژاد شهردار منطقه ۱۴ و جمعی از شخصیت‌های فرهنگی هنری و شهروندان افتتاح» شده است.
محمد اللهیاری فومنی دبیر هفته کتاب در نشستی که در آن برنامه‌های این هفته را تشریح می‌کرد، از اعزام بیست شاعر و نویسنده به بیست کشور جهان خبر داد. فومنی گفت این بیست نفر "برای حضور در جشن کتاب ایران" به خارج فرستاده می‌شوند و یکی از هدف‌های این طرح "معرفی هفته‌ی کتاب به جهانیان" است. مسئولان فرهنگی جمهوری اسلامی ادعا می‌کنند با برنامه‌هایی که در دست اجرا دارند ایران را تا سال ۱۴۰۴ به یکی از ۱۵ کشور برتر جهان در زمینه کتابخوانی و کتابداری تبدیل می‌کنند.
اعتراف مسئولان به فقر کتابخوانی
ادعاهای مسئولان در مورد گسترش کتابخوانی و کتاب‌خانه‌ها، که در مناسبت‌هایی چون هفته کتاب بیشتر به گوش می‌خورد، حتا در اظهارات برخی دیگر از مدیران دولتی نیز نفی می‌شود. سال گذشته رئیس کتابخانه مجلس گفت ۹۵ درصد مردم رغبتی به مطالعه ندارند و رئیس کتابخانه ملی سرانه‌ی مطالعه‌ی ایرانیان را کمتر از پنج دقیقه اعلام کرد.
مدیرکل امور کتابخانههای عمومی غرب استان تهران، ۱۷ آبان در نشست خبری هفته کتاب سال ۸۸ می‌گوید، «در حال حاضر و در جامعه کنونی حوزه فرهنگ به خصوص بخش کتاب و کتابخوانی دچار غفلت مردم و مسئولان شده است.» مدیرکل فرهنگ و ارشاد استان اصفهان نیز، روز یکشنبه ۲۴ آبان با اشاره به این که برخی از شهرهای این استان اصلا کتابخانه ندارد گفت «از طرف دیگر نیز قوانین مربوط به محدود شدن دولت مطرح است و نمی‌توان کتابخانه احداث کرد.»
محسن پرویز، معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد، که از تصمیم‌گیرندگان و برنامه‌ریزان امور کتاب محسوب می‌شود، دهم ابانماه، در مورد برنامه‌های هفته کتاب به خبرنگاران رادیو و تلویزیون جمهوری اسلامی گفت، «پدر و مادری که کتاب نمی‌خوانند و کودکانی که هرگز کتابی در دست والدینشان ندیده‌اند، با مسابقه کتابخوانی، کتابخوان نمی‌شوند.»
او معتقد است که «ارائه کتاب با تخفیف مناسب یکی از راهکارهای اصلی تدارک کتابخوانی در جامعه است.» در هفته کتاب که تا سی‌ام آبانماه ادامه خواهد داشت، نمایشگاه‌هایی در تهران و مرکز چند استان دیگر برگزار می‌شود که فروش کتاب با تخفیف محور اصلی فعالیت آنهاست.
BK/SA