همایش گفتوگوی رسانههای آلمانی و عربی
۱۳۸۶ آذر ۲, جمعهروزنامهنگاران عرب و آلمانی که در سالن یک هتل مجلل گرد آمده بودند، در مورد موضوعهای بسیاری به بحث پرداختند. وزارت امور خارجهی آلمان و موسسهی روابط خارجی، این بار نشستی در قاهره برگزار کردند. در کنار روزنامهنگاران مصری، لبنانی و فلسطینی، نمایندگانی نیز از مطبوعات قطر و عربستان سعودی در این کنفرانس حاضر بودند. افرادی که در این گردهمایی شرکت داشتند، اغلب مانند طرفهای آلمانی، کارشناسان و روزنامهنگاران مجربی بودند که جرأت بیان دیدگاههای انتقادی در مورد مناسبات موجود در کشور خویش را داشتند.
واقعیتهای عریان
شاید توافقی نیز میان روزنامهنگاران شرکت کننده صورت گرفته بود که بیرون از نشست، هیچ نقل قولی با نام بردن از افراد حاضر صورت نگیرد تا گفتوگو میان نمایندگان رسانهها از آغاز کاملاً شفاف و با صراحت انجام گیرد. بیشتر روزنامهنگاران حاضر بر این باور بودند که حکومتهای تمامیتخواه و فاسد در بسیاری از کشورهای عربی، مانعی بزرگ در راه رشد مطبوعات مستقل هستند و نبود حق مشارکت در تصمیمگیریها باعث ایجاد ناخرسندی اجتماعی میشود. این پدیده، نقش مهمی در پشتیبانی از بنیادگرایی سیاسی و مذهبی دارد. حمایت از روزنامهنگاری در بافت جامعهی مدنی و جلوگیری از تبدیل شدن روزنامهها به تریبونی برای انعکاس منافع گروههایی خاص، از دیگر موضوعهای گفتوگو بودند.
بسیاری در این مورد توافق نظر داشتند که روزنامهنگاران عرب با وجود دگرگونیهای بسیار در زمینهی روزنامهنگاری، از جمله با ایجاد فرستندههای ماهوارهای سراسری عربی و روزنامهنگاری اینترنتی هنوز در برخورد با برخی از تابوها محافظهکار هستند.
محدودیت آزادی مطبوعات
به هر حال روزنامهنگاران عرب، نسبت به همکاران آلمانی خود گرفتار محدودیتهای بسیار بیشتری هستند. گزارشگران بدون مرز (ROG)، هر سال فهرست ردهبندی آزادی مطبوعات در کشورهای جهان را منتشر میکند. در حال حاضر تنها نام ده کشور عربی در میان محدودترین کشورها از نظر آزادی مطبوعات به چشم میخورد. مصر نیز به دلیل دستگاه قضایی وابسته به حکومت، بدرفتاری با روزنامهنگاران منتقد، حملههای پلیس و شکنجهی روزنامهنگاران در میان این ده کشور قرار میگیرد. البته انتقاد از حسنی مبارک، رئیس جمهور این کشور و خانوادهی او امکانپذیر است.
سانسور و خودسانسوری
سانسور و خودسانسوری در مسائل مذهبی و انگارههای اخلاقی سنتی بسیار گسترده است؛ زیرا خدشه در احساسات مذهبی باعث ناآرامیهای اجتماعی میشود و اخوان المسلمین را که ریشه در لایههای فقیر و محافظهکار اجتماع دارند، تقویت میکند. فقر در کشور مصر نیز به چشم میخورد. براساس آمارها یک پنجم مردم مصر زیر خط فقر زندگی میکنند و نزدیک به ۴۰ درصد مردم از سواد خواندن و نوشتن برخوردار نیستند.
نخبگان حاکم، تاکنون اخوان المسلمین را با سرکوب و تا حدی بردباری کنترل کردهاند. این کار ظرفیت تنش پنهان و همیشگی را در خود دارد و رسانهها را هنگام تهیهی گزارش مسقیم یا غیرمستقیم وادار به کرنش در برابر تابوها میکند.
اگر روزنامهنگاران مصری اجازهی نگارش نامحدود دربارهی چالشهای سیاسی و اجتماعی را داشتند، میتوانستند در چارچوب جامعهی فعلی، پیوندهای بسیاری ایجاد کنند و نقشی اساسی در دگرگونیهای اجتماعی ایفا کنند. البته امکان شکست در مسئولیتها و در پی آن افزایش تنشهای اجتماعی خواسته یا ناخواسته نیز نباید فراموش شود.