سابقه‌ی ماجرا

کورت وسترگارد (Kurt Westergaard) طراح دانمارکی، دو سال پیش کاریکاتوری از پیامبر اسلام کشید که جنجال‌برانگیز شد. در طرح او عمامه به صورت بمب تصویر شده بود. این کاریکاتور، که همراه با مجموعه‌ای دیگر از کاریکاتورهای مشابه خود در شماره ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۵ روزنامه‌ی "یولیاندس پوستن" (Jyllands-Posten) چاپ شد، همچون بمب صدا کرد. مسلمانان افراطی، ریختن خون وسترگارد و همکارانش را مباح اعلام کردند. این موضوع بر ابعاد ماجرا افزود و در افکار عمومی اروپا بحث برانگیز شد. در کشورهای اسلامی علیه روزنامه‌های دانمارکی تظاهرات کردند. در جریان تظاهرات حدود ۱۵۰ نفر کشته شدند. خشونت در درون کشورهای اسلامی − در این مورد نیز که ظاهرا واکنش نسبت به بیرون بود − جلوه‌ی بارزی یافت.

وسترگارد، که برای کشتنش جایزه تعیین کرده بوند، حاضر به عذرخواهی نشد و کشیدن کاریکاتور از هر کسی و هر چیزی را حقی طبیعی دانست.

بحثی بالا گرفت که هنوز ادامه دارد. موضوع بحث، آزادی بیان و نیز حد رعایت احساسات دیگران به بهای محدود ساختن خود است. جنبه‌ی دیگر بحث واکنش به این موضوع است که چرا مسلمانان افراطی در این گونه موارد میداندار می‌شوند و هرگاه چیزی را نمی‌پسندند به فتوای قتل متوسل می‌گردند.

توطئه‌ی مشخصی برای قتل وسترگارد

وسترگارد و همسرش، در مدت اخیر مخفی زندگی کرده‌اند. در اواخر سال ۲۰۰۷ پلیس دانمارک پی برد که برای قتل وسترگارد طرح مشخصی ریخته شده است. در روزهای اخیر سه نفر به اتهام طرح‌ریزی قتل وی در شهر آرهوس بازداشت شدند. همزمان، این خبر منتشر شد که سردبیر روزنامه‌ی "یولیاندس پوستن" نیز که کاریکاتورها در آن چاپ شده بود، تهدید به قتل شده است.

انتشار این خبرها دوباره موضوع را زنده کرد. ۱۷ روزنامه‌ی دانمارکی در روز چهارشنبه‌ی گذشته (۱۳ فوریه) با هدف دفاع از آزادی بیان و همبستگی با روزنامه‌ی "یولیاندس پوستن"، به‌طور هم‌زمان به چاپ مجدد کاریکاتورهای پیامبر اسلام اقدام کردند. این امر منجر به واکنش تند مسلمانان افراطی در خود دانمارک و نیز کشورهایی چون ایران شد.

در ایران، وزرات خارجه‌ی جهوری اسلامی با فراخواندن سفیر دانمارک، ضمن اعتراض به چاپ مجدد کاریکاتورها، خواهان عذرخواهی دولت دانمارک شد. کشمکش درباره‌ی این حادثه، به لغو سفر گروه پارلمانی دانمارک به تهران منجر گردید.

رئیس‌ کمیسیون سیاست خارجی پارلمان دانمارک دراین باره گفت: «مجلس ایران خواهان آن بود که هیات پارلمانی دانمارک همراه خود یک پوزش‌خواهی به تهران همراه ببرد. این کار خلاف آزادی بیان است.»

کشیدن موضوع به هلند

در هلند، که پدیده‌ی قتل انتقام‌جویانه توسط مسلمانان افراطی را تجربه کرده، رخدادهای دانمارک با حساسیت ویژه‌ای دنبال می‌شود. دست کم دو روزنامه‌ی هلندی در همبستگی با روزنامه‌نگاران دانمارکی که آزادی بیانشان را مورد تهدید می‌بییند، دست به چاپ کاریکاتورهای جنجال‌برانگیز زده‌اند. این امر واکنش نمایندگان مجمس شورای اسلامی را برانگیخته است. به گزارش ایرنا آنان بیانیه‌ای منتشر کرده و از حکومت اسلامی احمدی‌نژاد خواسته‌اند، روابط سیاسی و تجاری خود را نه فقط با دانمارک، بلکه با هلند نیز محدود کنند. در بیانه‌ی نمایندگان مجلس چاپ کاریکاتورها به "صهیونیست‌ها" نسبت داده شده که می‌کوشند «اهداف خود را در قالب آزادی بیان و به نام مردم اصیل هلند و دانمارک القاء نمایند.»

بحث در رسانه‌های ایرانی

موضوع کاریکاتورها در رسانه‌های فارسی‌زبان نیز، خاصه در ایننترنت، بحث‌انگیز شده است. در میان ایرانیان نیز یک محور عمده‌ی بحث آزادی بیان است.

ماشاالله شمس‌الواعظین، روزنامه‌نگار، در مصاحبه با دویچه وله می‌گوید: «بخشی از پیمان حرفه‌ای و اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران که در اتحادیه‌ها و سازمان‌های جهانی روزنامه‌نگاران به تصویب رسیده، حکایتگر یا نشانگر ضرورت احترام روزنامه‌نگاران به ارزشها و هنجارهای بشری است و روزنامه‌نگاران باید به ارزش‌های قومی، دینی و آیین‌ها و سنتها احترام بگذارند. بنابر این روزنامه‌های دانمارکی به نظر من یک خطایی کردند و این کاریکاتورها را چاپ کردند».

محمدرضا معینی، مسئول بخش ایران سازمان گزارشگران بدون مرز، معتقد است آنچه از سوی بسیاری از مسلمانان توهین تلقی شد، از سوی بسیاری دیگر از مسلمانان توهین نبود. ضمن اینکه به اعتقاد وی حتی اگر چاپ این کاریکاتورها توهین به مسلمانان تلقی می‌شد، راه مدنی آن شکایت به دادگاه علیه طراح و منتشرکننده کاریکاتور بود نه تهدید آنها به قتل.

معینی در مصاحبه با دویچه وله، می‌گوید: « منصف مزروقی، روزنامه‌نگار و اسلام‌شناس تونسی در جلسه‌ای که گزارشگران بدون مرز برای دعوت به آرامش برپا کرده بود، جمله بسیار جالبی را گفت. ایشان گفتند: به راستی تا کنون دیکتاتورها و رژیم‌های دیکتاتوری و عرب و اسلامی در منطقه ما که اینگونه برای کاریکاتورها سینه چاک کرده‌اند، چند انسان به نام "محمد" را زندانی، شکنجه و به قتل رسانده اند؟ در جهان عرب، چرا ما بیش از آنکه کاریکاتور را محکوم کنیم، شکنجه و زندانی کردن روزنامه نگاران و روشنفکران را محکوم نمی کنیم؟»

ر / خبرگزاری آلمان - مصاحبه از میترا شجاعی