بسیاری از ساکنان اطراف دریاچه هامون به دلیل خشکسالی مهاجرت کرده‌اند.

به گزارش خبرگزاری "مهر" معدود ساکنان باقی‌مانده نیز زندگی خود را در فقر و فاقه می‌گذرانند.

بنا بر این گزارش هامون روزگاری محل کسب و کار مردمان سیستان بوده که خالا خشک شده است.

پیش از این خبرگزاری "تسنیم" در گزارشی با اشاره به افزایش مهاجرت از اطراف هامون به دلیل خشکسالی نوشت: «سیل مهاجرت به قدری زیاد شد که حتی تردد کامیون‌های حاوی وسایل اهالی، ممنوع شد و بسیاری از اهالی مجبور شدند اسباب زندگی‌شان را رها و به شهرهای دیگر کوچ کنند».

به گفته علی ای حال، مشاور معاون اول حسن روحانی در امور آب، کشاورزی و محیط زیست، طی ۲۵ سال آینده برخی شهرهای ایران به دلیل خشکسالی خالی از سکنه خواهند شد.

خشکسالی روی بافت جمعیت شرق ایران تاثیر گذاشته است.

آخرین اهالی باقی‌مانده در روستایی در سیستان که هر روز با معضل کم‌آبی روبه‌رو هستند.

از جمله چالش‌های بزرگی که ایران با آن روبه‌روست، بحران کم‌آبی است.

خشک‌شدن برخی از دریاچه‌ها در سال‌های اخیر، به خالی شدن ۳۰۰ روستا در حاشیه دریاچه هامون منجر شده است.

به گفته علی‌رضا دائمی، سرپرست معاونت آب و آبفای وزارت نيرو، "منابع آبی از ۴۰۰ به ۲۰۰ ميليارد مترمكعب رسيده كه تنها ۹۲ ميليارد مترمكعب به جريان سطحی تبدیل شده و ۳۸ ميليارد مترمكعب به سفره‌های زيرزمينی نفوذ می‌کند".

سرپرست معاونت آب و آبفای وزارت نيرو با اشاره به خشک‌سالی‌های چند سال گذشته می‌گوید: «سه چهارم كشور در ناحيه كاملا خشک قرار دارد و بارش‌هایی بين ۵۰ تا ۱۰۰ ميليمتر را تجربه می‌كند كه بخش مهمی از شهرنشينی و معادن در اين مناطق قرار دارند.»

در سال‌های گذشته برای مدیریت نیاز روزافزون آب، ساده‌ترین راه یعنی سد سازی را انتخاب کردند. برابر اطلاعات منتشر شده توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران (وابسته به وزارت نیرو)، تا کنون در ایران ۵۹۰ سد به بهره‌برداری رسیده‌، ۱۳۵ سد دیگر در دست ساخت و ۵۴۶ سد نیز در دست مطالعه هستند که در صورت اتمام ساخت تمام سدها، تعداد کل سدهای کشور به یک هزار و ۲۷۱ سد خواهد رسید.

رودخانه‌ها نقش بسیار مهمی در اکوسیستم دارند. وقتی بر روی رودی پرآب سدی ساخته می‌شود، حوزه پایین دستی آن سد به طور حتم با مشکل کم آبی روبرو می‌شود و اکوسیستم آن منطقه به مرور زمان تغییر می‌کند. علاوه بر این، یکی از منابع مهم تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی نیز رودخانه‌ها هستند که با بستن سد، جلوی روند تغذیه سفره‌های آبی گرفته می‌شود.

در سال‌های گذشته افزایش مصرف آب به دلیل رشد چشمگیر شهرها و استفاده زیاد از آب در صنایع و در کشاورزی بوده است. شیوه‌های ناصحیح آبیاری باعث شده که مصارف کشاورزی بخش عمده مصرف آب را در ایران تشکیل ‌دهد. تامین این آب با "جنون سد‌سازی" بر روی رودخانه‌ها باعث برهم خوردن رابطه متعادل حق آب طبیعت و حق آب انسان شد.

به گفته معاون آب و آبفای وزارت نیرو، در حال حاضر۳۸ ميليارد مترمكعب آب به سفره‌های زيرزمينی نفوذ می‌کند. این میزان آب برای حفظ رطوبت خاک دشت‌های ایران کافی نیست و با ادامه این روند دشت‌های وسیعی بر اثر خشک‌سالی غیر قابل استفاده خواهند شد.

میزان حجم آب خروجی از سدهای ایران از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه ۹۱) تاكنون ۱۷ ميليارد و ۴۰۰ ميليون مترمکعب گزارش شده است که در مقایسه با سال آبی گذشته ۱۲ درصد کاهش نشان می‌دهد. طبق آمار رسمی "میزان آب خروجی از سدها در مدت مشابه سال آبی گذشته، ۱۹ ميليارد و ۸۰۰ ميليون مترمکعب بوده است".

درحالی که آب خروجی از سدها کاهش یافته است، کشاورزان ناچارند با حفر چاه‌های عمیق به صورت مجاز یا غیر مجاز آب مورد نیاز خود را از سفره‌های زیر زمینی تامین کنند. این اقدام در دشت‌های اطراف دریاچه ارومیه روند خشک شدن آن را تسریع کرد. نبرد بر سر آب بین استان‌های اصفهان و یزد شکل دیگری به خود گرفت.

حجم ديناميک به آب قابل برداشت و حجم استاتیک به آبی گفته می‌شود که نباید برداشت شود، زیرا برداشت آن فرونشست‌های زمين و فروچاله‌ها را ايجاد می‌كند. با کاهش حجم دینامیک آب، در سال‌های گذشته بر حجم برداشت از آب‌های سفره‌های زیر زمینی افزوده شده و اين اقدام اكنون در جنوب تهران و در استان‌های يزد، كرمان، اصفهان وهمدان باعث نشست زمین شده‌است.

خشک شدن چشمه‌ها و قنوات، شور شدن منابع آب زیر زمینی، نشست زمین، خسارت به تاسیسات زیر بنایی، تبدیل زمین‌های کشاورزی به بیابان، خالی شدن مناطق روستایی و مهاجرت کشاورزان به شهرهای بزرگ از پیامدهای پایین آمدن سطح آب‌های زیر زمینی یا تخریب سفره‌های آب زیر زمینی است. اکنون برای نمونه از ۱۳ دشت استان همدان وضعیت دو دشت کبودرآهنگ و خماجین بحرانی اعلام شده و ۱۰ دشت دارای وضع ممنوعیت حفاری هستند.

به گفته معاونت آب و آبفای وزارت نیرو، ۲۹ میلیارد متر مکعب آب برگشتی وجود دارد که "تلاش شده" در قالب توسعه پایدار استفاده شود. این در حالی است که سیستم شهرسازی ایران به گونه‌ای است که آب مصرفی منازل در سیستم بازیافت فاضلاب یا اگو قرار نمی‌گیرد، بلکه به درون چاه‌ها در منازل مسکونی روانه می‌شود.

در حالی که به گفته معاونت آب و آبفای وزارت نیرو، "سه چهارم ایران در ناحیه کاملا خشک قرار دارد و بارش‌ها به ۷۵ درصد بارش‌های نرمال کاهش یافته است"، با این حال کوچکترین بارندگی اوضاع شهرهای ایران را آشفته می‌کند. از سوی دیگر نبود زیرساختارها باعث شده آب حاصل از همین بارش نیز به هدر برود.

هرچند ۷۵ درصد کل زمین را آب پوشانده است، اما تنها ۳ درصد از کل آب‌های موجود بر روی کره زمین آب شیرین است. هر میزان از آلودگی این آب به معنی تشدید "بحران آب" است.

بحث اسراف در مصرف آب و عدم فرهنگ‌سازی برای شهروندان در مصرف آب زمانی بالا می‌گیرد که شیرهای آب خشک می‌شوند.

طبق آمارهای رسمی،در ایران " ۹۹ درصد به آب شهری و ۸۶ درصد به آب روستايی دسترسی دارند". منابع رسمی قيمت تمام شده آب شرب را هم اكنون (به قيمت سال ۹۰) حدود ۵۹۰ تومان و قيمت تمام شده آب كشاورزی را مترمكعبی۸۰ تومان اعلام کرده‌اند. باید بدانیم که "بهای واقعی" آب بسیار با ارزش‌تر از ارزش هر پولی است.

مشاجره لفظی نمایندگان خوزستان با عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست ایران. موضوع مشاجره بحران آب و راه‌حل پیشنهادی کلانتری که اعتراض نمایندگان خوزستان را در پی داشته است. تصویری که نه به این جلسه مجلس محدود می‌شود و نه به خوزستان. وضعیت در دیگر استان‌های کشور نیز بهتر نیست. بحران کم‌آبی در یزد و کرمان و به‌ویژه در سیستان و بلوچستان به ابعاد خطرناکی رسیده است.

موضوع بحران آب در ایران در رسانه‌های کشورهای دیگر نیز بازتاب یافته است. عنوان "سرزمینی که خشک می‌شود"، را روزنامه آلمانی‌زبان هندلزبلات برای گزارشی پیرامون بحران کم‌آبی در ایران انتخاب کرده است. هفته‌نامه آلمانی "دی‌ تسایت" در گزارشی در این زمینه، مشکل آب را فاجعه نامیده است.

بر اساس معیارهای تعریف شده از سوی سازمان ملل، هر کشوری مجاز است ۲۰ درصد از منابع آب‌های تجدیدپذیر خود را در سال استفاده کند. خط قرمز استفاده از آب‌های تجدیدپذیر ۴۰ درصد است. اگر کشوری ۸۰ درصد از منابع آب‌های تجدیدپذیر خود را استفاده کند، درگیر بحران حاد آب است. ایران سالانه ۱۱۰ درصد از آب‌های تجدیدپذیر خود را استفاده می‌کند. سازمان ملل برای این حد از استفاده حتی عنوانی پیش‌بینی نکرده است.

استفاده ۱۱۰ درصدی از منابع تجدیدپذیر آب در ایران یعنی انگار مسئولان برای خشکسالی و خشک شدن نهر‌ها، رودها و رودخانه‌ها برنامه‌ریزی کرده‌ باشند. کلانتری، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست به نقل از آمار وزارت نیرو در همین رابطه گفته است که میزان آب تجدیدپذیر کشور ۸۸ میلیارد مترمکعب در سال است و میزان مصرف آن ۹۷ میلیارد متر مکعب.

سدسازی بی‌رویه یکی از دلایل بحرانی شدن پدیده آب در ایران است. بر اساس گزارش "هندلزبلات"، در واپسین سال حکومت محمدرضاشاه، تعداد سدهای کشور ۱۸ عدد بود که در دوره جمهوری اسلامی ایران به ۶۴۷ سد رسیده است. از آن گذشته برنامه‌ای برای ایجاد ۶۸۰ سد دیگر نیز وجود دارد. سدبندی غیرکارشناسانه و گسترده که به منظور تامین آب‌های کشاورزی صورت می‌گیرد، عملا بحران آب در ایران را تشدید کرده است.

بر آبیاری کشاورزی در ایران کنترلی وجود ندارد. کشاورزان برای آبیاری اقدام به حفر چاه می‌کنند. گفته می‌شود که در سطح کشور ۷۸۰ هزار چاه وجود دارد که بنا بر گزارش "هندلزبلات" نیمی از آن‌ها غیرقانونی است. دولت روحانی تلاش کرده میزان بهره‌برداری از چاه‌ها را کنترل کند، اما تا کنون از این تلاش‌ها نتیجه‌ای نگرفته است.

یکی از شیوه‌های مدرن آبیاری در کشاورزی، آبیاری قطره‌ای است. به این ترتیب هر گیاهی به شکل هدفمند و حساب شده آبیاری می‌شود. بر اساس گزارشی که در هفته‌نامه "دی‌تسایت" منتشر شده، هزینه آبیاری قطره‌ای برای هر هکتار زمین کشاورزی ۳۰۰۰ یورو است. دولت روحانی وعده داده است که ۸۵ درصد هزینه ایجاد تاسیسات آبیاری قطره‌ای را تامین کند. اما تا کنون گزارشی درباره اجرا کردن این وعده منتشر نشده است.

امکانات مالی کشاورزان نیز برای سرمایه‌گذاری در سیستم آبیاری بسیار محدود است. از این‌رو، انتظار تامین ۴۵۰ یورو برای هر هکتار زمین از سوی مالکان خرده‌پای زمین، انتظاری واقعی نیست. همین موضوع باعث شده که پروژه تغییر سیستم آبیاری در ایران عملا اجرا نشود. بر اساس گزارش هفته‌نامه آلمانی "دی‌تسایت" تنها ۶ درصد از زمین‌های کشاورزی ایران تحث پوشش این پروژه قرار گرفته‌اند.

بر اساس آمار رسمی منتشر شده، ۹۰ درصد مصرف آب ایران به بخش کشاورزی مربوط می‌شود و ۱۰ درصد مابقی به تامین آب آشامیدنی و مصارف صعنتی اختصاص می‌یابد. گرچه دولت ایران بارها از کشاورزان خواسته است تا به جای کاشت هندوانه، خربزه و سیب به کشت محصولات دیگر و از جمله زعفران و زرشک روی آورند، کشاورزان به تولید سنتی خود ادامه می‌دهند. به‌ویژه آنکه کاشت هر محصولی در هر زمینی ممکن نیست.

جمعیت ایران ظرف چهار دهه گذشته، تقریبا دو برابر شده و از ۳۸ میلیون نفر در سال ۱۳۵۷ به ۸۰ میلیون نفر رسیده است. هفته‌نامه "دی‌تسایت" بحران آب را در ارتباط با دو گرایش ناهمسو توضیح می‌دهد: جمعیت زیاد شده است ولی منابع آب‌های تجدیدپذیر کاهش یافته است.

به‌رغم کمبود جدی آب و خطر بروز خشکسالی در کشور، الگوی مصرف آب به‌ویژه در شهرهای بزرگ کماکان بر اسراف و تبذیر استوار است. بنا بر ارزیابی‌های صورت گرفته از سوی سازمان ملل، میانگین میزان مصرف سرانه آب در ایران دو برابر میانگین جهانی است. هفته‌نامه "دی‌تسایت" علت اسراف در مصرف آب را نازل بودن بهای آن در ایران می‌داند.

بنا بر اعتراف عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست: «ما خودخواه‌ترین نسلی هستیم که در طول هفت هزار سال گذشته در این سرزمین زیسته، چون هر بلایی بر سر حوزه محیط زیست آمده طی چهار دهه گذشته بوده است. پیش از این مدت، بسیاری از شاخص‌های محیط زیستی کشور مثل آب در جایگاه مناسبی قرار داشت.»

"بحران آب" در ایران به تدریج بدل به "جنگ آب" می‌شود.علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس، از بحران آب به عنوان یک مقوله امنیتی یاد می‌کند: «بحران آب عملا وارد مقوله امنیتی شده است و ما ناگزیر شدیم در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی کمیته امنیت آب را تشکیل دهیم.» در بسیاری از نقاط کشور بین ساکنان روستاها بر سر توزیع آب و بهره‌گیری از آن درگیری روی داده است.

شاهرخ فتاح، رئیس مرکز خشک‌سالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی می‌گوید که هیچ نقطه‌ای از ایران را نمی‌توان یافت که از گزند خشکسالی در امان باشد. به گفته او، حدود ۹۶ درصد مساحت ایران دچار خشک‌سالی است «که ۱۱ درصد آن خشک‌سالی خفیف، ۳۹ درصد خشک‌سالی متوسط، ۳۳ درصد خشک‌سالی شدید و ۱۳ درصد خشک‌سالی بسیار شدید است.»

اهالی بسیاری از روستاهای یزد ناگزیر به ترک خانه و کاشانه خود شده‌اند. پدیده‌ای که تنها به یزد محدود نمی‌شود. یکی از محصولات اصلی صادراتی ایران پسته است. بر اساس گزارش‌های رسمی، بسیاری از پسته‌کاران سیرجان نیز کار خود را به علت کمبود آب متوقف کرده‌اند. چالشی بزرگ که گریبانگیر بسیاری از کشاورزان ایران شده است.

هفته‌نامه "دی‌تسایت" پای صحبت یکی از پسته کاران نشسته که می‌گوید باید از تولید پسته دست بکشد. از فشار آب چاهی که از آن برای آبیاری استفاده می‌کردند، کاسته شده و از آن گذشته، آب شور شده است. امکان آن را ندارد که برای ۴۰ هکتار زمینش ۱۲۰ هزار یورو در زمینه آبیاری قطره‌ای سرمایه‌گذاری کند. ورشکستگی و رانده شدن به سوی شهرهای بزرگ، سرنوشت او و بسیاری دیگر از زمین‌داران کوچک است.