همه‌پرسی کردستان؛ موضع نرم روسیه، سیاست دوگانه ترکیه
۱۳۹۶ مهر ۷, جمعه
در ماه‌های مارس و مه سال جاری اردوغان به روسیه سفر کرد. او بعدا در پکن و هامبورگ هم با همتای روسی خود دیدار کرد. در روزهای اخیر هم پوتین (۷ مهر/ ۲۹ سپتامبر) به دیدار اردوغان شتافته و درست سه روز پس از برگزاری همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق با رئیس جمهوری ترکیه دیدار کرده است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
پوتین اهداف چندجانبه‌ای را در سفر به ترکیه دنبال می‌کند. مهم‌ترین موضوع مذاکرات دو کشور بحران سوریه، ساخت خط لوله گاز "جریان ترک" و نیروگاه "آک کویو" و همکاری در عرصه نظامی بوده است.
اما دیدار پوتین از ترکیه درست ۳ روز بعد از برگزاری همه‌پرسی برای استقلال اقلیم کردستان عراق انجام گرفت. ترکیه این همه‌پرسی را غیرقانونی می‌داند، روسیه اما گفته است که به "حق کردها در تعیین سرنوشت" احترام می‌گذارد و در عین حال از "حاکمیت ملی و تمامیت ارضی عراق" نیز حمایت می‌کند.
بیشتر بخوانید: پایان مهلت دولت عراق برای فعالیت فرودگاه‌های اقلیم کردستان
اردوغان در کنفرانس مطبوعاتی خود به همراه پوتین در همین رابطه گفت: «همه‌پرسی کردستان یک اشتباه بزرگ بود. ما با پرزیدنت پوتین در باره اهمیت تمامیت ارضی عراق هم عقیده هستیم». اما پوتین صریحا اظهارات اردوغان را تائید نکرد و تاکید کرد: «موضع اصولی روسیه پیش‌تر توسط وزیر خارجه‌مان اعلام شده بود.»
واکنش روسیه نسبت به همه‌پرسی اقلیم
سفر پوتین به ترکیه و آن هم بلافاصله بعد از رفراندوم اقلیم کردستان عراق حاوی چه پیامی می‌تواند باشد؟
ولادیمیر ساژین، تحلیل‌گر ارشد از مرکز مطالعات خاورمیانه انستیتوی شرق شناسی روسیه به این پرسش بخش فارسی دویچه وله چنین پاسخ می‌دهد: «سفر پوتین به آنکارا ارتباطی با همه‌پرسی اقلیم کردستان عراق ندارد و این ملاقات قبلا برنامه‌ریزی شده بود. روسیه مناسبات بسیار دوستانه‌ای با کردهای عراق و سوریه دارد و به این خاطر موضع مسکو در رابطه با همه پرسی اقلیم بسیار با احتیاط است. روسیه از یک طرف مخالف تجزیه عراق و سوریه است، اما از طرف دیگر مناسبات دوستانه و خوبی هم با کردها دارد بنابراین روسیه سیاست منعطف و نرمی در قبال رفراندوم کردستان عراق و مسئله کرد اتخاذ کرده است.»
ساژین در ادامه تائید می‌کند که مسئله رفراندوم در کردستان عراق سبب نزدیکی بیشترایران، ترکیه، روسیه و عراق شده است و عملا به لحاظ تاکتیکی این کشورها در یک جبهه قرار گرفته‌اند. به گفته ساژین مسکو خواهان اعطاء خودگردانی وسیع به کردهاست.
اختلافات ایران، ترکیه و روسیه
آرتیوم دینچ، کارشناس امور بین‌الملل از دانشگاه آنکارا با گفته‌های ساژین موافق نیست. به گفته او زمان بندی دیدار پوتین با اردوغان حاوی این پیام است که کشورهای منطقه با مشارکت روسیه می‌توانند جلوی اجرای نقشه‌های کشورهای غربی و اسرائیل در منطقه را بگیرند. به نظر آرتیوم دینچ، کارشناس امور بین‌الملل از دانشگاه آنکارا کشورهای غربی از اقلیم کردستان حمایت می‌کنند. او می‌گوید از بیانیه‌هایی که وزارت خارجه فرانسه، آمریکا و بریتانیا صادر کرده‌اند می‌توان درک کرد که این کشورها برگزاری همه‌پرسی را محکوم نکرده‌اند و مانع اجرای رفراندوم هم نشده‌اند.
بیشتر بخوانید: آیت‌الله سیستانی با طرح جدایی کردستان از عراق مخالفت کرد
آرتیوم دینچ هم بر این باور هست که همه پرسی اقلیم کردستان مواضع ایران، ترکیه، عراق و روسیه را به هم نزدیک کرده است. اما این کارشناس می‌گوید: «بین ترکیه و ایران هم اختلاف هست. ترکیه متردد هست که آیا کرکوک تحت کنترل اقلیم برای ترکیه می‌تواند منافعی داشته باشد یا کرکوکی که دست حشد الشعبی و ایران است؟ ترکیه بر سر این موضوع هم تردید دارد که اگر بازار اقلیم که بخش عمده آن در دست ترکیه است از دست این کشور خارج شود چه اتفاقی خواهد افتد؟ چون چین و هندوستان این بازار را می‌توانند از طریق ایران و عراق به دست بگیرند.» این کارشناس در این باره تاکید می‌کند، ترکیه نمی‌خواهد بازار اقلیم را از دست بدهد.
اختلاف در ترکیه بر سر همه پرسی
به گفته کارشناس دانشگاه آنکارا، در کابینه دولت ترکیه بر سر نحوه برخورد با اقلیم کردستان عراق اختلاف هست. دینچ خاطرنشان می‌کند: «بین وزرا و دولتمردان ترکیه بخشی براین باورند که تصمیم اقلیم بدون رایزنی با ترکیه گرفته شده و مورد قبول نیست و با قطع روابط و اعمال تحریم باید اقلیم را تنبیه کرد. اما مخالفین استدلال می‌کنند که این مسئله به ضرر منافع ترکیه است و آن رابطه و دیالوگی که بین ترکیه و اقلیم وجود داشت را از بین می‌برد.»
بیشتر بخوانید: در رفراندوم استقلال اقلیم کردستان ۹۳ درصد رأی مثبت دادند
این کارشناس نتیجه می‌گیرد که حکومت ترکیه به معنای گسترده هنوز موضع‌گیری مشخصی در قبال اقلیم کردستان عراق اتخاذ نکرده است و تصمیمات گرفته شده این کشور هم به صورت مرحله‌ای اجرا خواهد شد.
او در این رابطه می‌گوید: «مثلا شرکت‌های هواپیمایی را منع کردند که به اربیل و سلیمانیه پرواز کنند ولی فضای هوایی ترکیه را به روی اقلیم کردستان نبستند. شرکت‌های هواپیمایی لوفت‌هانزا، ایرباس یا ایرفرانس از استانبول و شهرهای دیگر ترکیه می‌توانند به اربیل و سلیمانیه پرواز کنند ولی پگازوس و ترکیش ایرلاینز و سایر شرکت‌های خصوصی ترکیه اجازه پرواز ندارند.»