جشنواره موسیقی شرقی که از سال ۲۰۰۵ تا کنون در شهر اوسنابروک آلمان برپا می‌شود، در مدتی کوتاه به اعتبار و جایگاه ویژه‌ای دست یافته است. فستیوال امسال که از روز ۲۴ ماه اوت تا اول سپتامبر (۳ تا ۱۱ شهریور) برگزار می‌شود به موسیقی کردی اختصاص دارد و هنرمندان کردتبار کشورهای ایران، عراق، سوریه و ترکیه مهمان این دوره هستند.

میشائل درایر، مدیر فستیوال موسیقی شرقی در گفت‌وگو با دویچه وله‌فارسی به اهمیت پرداختن به موسیقی اقلیت‌ها اشاره می‌کند و آن را از دلایل اصلی انتخاب موسیقی کردی به عنوان موضوع محوری جشنواره‌ی می‌داند.

بشنوید: گزارشی درباره این دوره از فستیوال موسیقی شرقی در اوسنابروک

وی با اشاره به جذابیت موسیقی کردی می‌افزاید: «افزون بر این باید در نظر داشت که در این منطقه همه‌ی فرهنگ‌های موسیقیایی بر یکدیگر تأثیر گذاشته‌اند، موسیقی ایرانی بر کردی، موسیقی کردی بر ترکی یا ارمنی الی آخر. به همین خاطر هم مدت‌ها در ذهنم بود که با توجه به اختصاص یافتن دوره‌های پیشین به موسیقی ایران، آذربایجان یا سوریه، حال موسیقی کردی را در کانون توجه قرار دهیم.»

افتتاح جشنواره با تکنوازی کلهر

در نخستین بخش کنسرت جمعه شب (۲۴ اوت/ ۳ شهریور) که آغازگر جشنواره‌ی امسال است، کیهان کلهر، کمانچه‌نواز برجسته‌ی ایرانی به تکنوازی این ساز می‌پردازد. در قسمت دوم این برنامه، طبق سنت چندین ساله، ارکستر مجلسی این فستیوال به روی صحنه می‌رود.

در این ارکستر هنرمندان کشورهایی مختلف حضور دارند، از جمله ایران، ترکیه، آذربایجان، ارمنستان، نوازندگان کردتبار و همچنین نوازندگان آلمانی.

میشائل درایر که این ارکستر را با الهام از ارکستر دیوان شرقی‌غربی به راه انداخته، می‌گوید: «من در دورانی با ارکستر دیوان شرقی‌غربی به رهبری دانیل بارنبویم زیاد سروکار داشتم. در این ارکستر نوازندگان عرب و یهودی در کنار هم آثار آهنگسازان بزرگ چون شوبرت و شومان را اجرا می‌کنند و این ایده به ذهنم رسید که ارکستری از هنرمدان و نوازندگان شرقی به راه اندازیم که دست به اجرای آثار آهنگسازان بزرگ مشرق‌زمین، یعنی در واقع خود این کشورها بزند.»

در کنسرت افتتاحیه این دوره اینور دوغان، خواننده سرشناس کرد ارکستر مجلسی این فستیوال را همراهی خواهد کرد. به گفته‌ی میشائل درایر چند قطعه ‌از این خواننده محبوب برگزیده و با تنظیمی جدید اجرا خواهد شد.

درخور توجه آنکه رهبری ارکستر را این‌بار ناجی اوزگوچ از ترکیه برعهده دارد که از رهبران معروف ارکستر در کشورش محسوب می‌شود. از دید مدیر فسیتوال، همکاری هنرمندان ترک و کردتبار خود مایه‌ی خوشحالی است و نشانگر نقشی که این جشنواره در نزدیک کردن نوازندگان کشورهای مختلف ایفا می‌کند.

عرضه‌ی طیف‌های رنگارنگ

فستیوال موسیقی شرقی در اوسنابرک خود را جشنواره‌ای ویژه موسیقی جهانی نمی‌داند و همواره در تلاش است که طیف‌های گوناگون و رنگارنگ موسیقی مشرق زمین را به نمایش گذارد.

میشائل درایر در این باره می‌گوید: «من همواره می‌کوشم که برنامه‌ای تنظیم کنم که سبک‌های مختلف از موسیقی سنتی گرفته تا راک، هیپ‌هاپ و جاز را دربرمی‌گیرد، تا اولا نشان دهم که این سبک‌ها در کشورهای مشرق‌زمین هم وجود دارد و علاقمند دارد، چیزی که خیلی از آلمانی‌ها شاید ندانند. نکته دوم به این برمی‌گردد که این فستیوال در اوسنابروک برگزار می‌شود که شهر کوچکی است. به همین خاطر هم سعی می‌کنم که ذائقه‌های موسیقیایی مختلف را پوشش دهم.»

طبیعتا تمامی برنامه‌های فستیوال موسیقی شرقی نیز به موسیقی کردی اختصاص ندارد. برای نمونه محمدرضا مرتضوی، تنبک‌نواز سرشناس ایرانی از هنرمندانی است که در چارچوب جشنواره‌ی امسال به روی صحنه می‌رود.

افزون بر کنسرت‌های گوناگونی که در ایام فستیوال برگزار می‌شود، دو فیلم نیز به نمایش درخواهد آمد که یکی به موضوع محوری امسال این جشنواره اختصاص دارد: فیلم «نیوه‌مانگ» ساخته بهمن قبادی، کارگردان کردتبار ایرانی.

این فیلم که محصول سال ۲۰۰۶ / ۱۳۸۵ است از جمله جایزه بزرگ صدف طلایی جشنواره‌ی فیلم سن‌سباستین اسپانیا را از آن خود کرده بود. «نیوه‌مانگ» چهارمین فیلم بلند قبادی است و او در آن نه به کردهای یک کشور می‌پردازد، بلکه سرگذشت مردم اقلیمی بزرگ‌تر و یگانه به نام «کردستان» را نظر دارد.

دیگر فیلمی که در حاشیه‌ی جشنواره به اکران در خواهد آمد، مستندی است به نام «گذران» ساخته فرانک شفر، که در آن فعالیت‌های نادر مشایخی، رهبر پیشین ارکستر سمفونیک تهران و همچنین همکاری‌های فرهنگی میان آلمان و ایران و نوازندگان دو کشور به تصویر کشیده می‌شود.

سایه‌ی بحران سوریه بر جشنواره

در سوریه نیز اقلیت کرد زندگی می‌کند. مدیر فستیوال موسیقی شرقی علیرغم بحران کنونی که بر سوریه حاکم است، در تلاش دعوت و معرفی شماری از نوازندگان کردتبار سوری به جشنواره بود. میشائل درایر، مدیر جشنواره در این باره خاطر نشان می‌سازد که دعوت کردن مشکل نیست، بلکه مشکل این است که هنرمندان واقعا هم بتوانند از کشورشان خارج شوند و بیایند.

او در آستانه‌ی برگزاری جشنواره در این رابطه خاطرنشان ساخته بود: «تمامی سفارت‌های غربی در دمشق بسته‌اند و ویزایی هم برای هنرمندان سوری و در حمایت از چنین پروژه‌هایی صادر نمی‌کنند. اما ما در نهایت موفق شدیم برای پنج هنرمند سوری از طریق سفارت آلمان در بیروت ویزا بگیریم. البته تا لحظه‌ی آخر هم نمی‌توان گفت که آیا همه چیز به خوبی و خوشی انجام خواهد گرفت یا نه. اما اگر خللی هم پیش آید، نیامدن هنرمندان در مقایسه با فاجعه‌ای که در حال حاضر در سوریه روی می‌دهد، موضوع بی‌اهمیتی است.»

در این میان دست‌اندرکاران این فستیوال اعلام کرده‌اند که صلاح عمو، عودنواز برجسته‌ی سوری که کنسرت وی قرار بود در روز ۲۶ ماه اوت برگزار شود، در اتریش درخواست پناهندگی داده و از این رو امکان حضور در جشنواره را نخواهد داشت.

با توجه پیچیدگی اوضاع سیاسی در کشورهای خارومیانه و آسیای مرکزی، مسئولان فسیتوال با کسب تجربه و در طول زمان به این توان دست یافته‌اند که در مقابل تغییرات و مشکلات واکنشی سریع از خود نشان دهند.

طبق اطلاعات جدیدی که در وبسایت جشنواره انتشار یافته، سهراب پورناظری، کمانچه‌نواز کردتبار ایرانی در روز ۲۶ اوت (۵ شهریور) به روی صحنه رفته و حسین زهاوی نیز او را با ساز دف همراهی می‌کند. فستیوال موسیقی شرقی روز شنبه، اول سپتامبر (۱۱ شهریور) با برگزاری جشنی بزرگ پایان می‌یابد.