بازیگران زن در فیلم‌های بالیوودی معمولاً زیبارو هستند٬ لباس‌های شاد و رنگین بر تن می‌کنند٬ می‌رقصند و از غم و درد و خوشبختی می‌خوانند. در این نقش‌های کلیشه‌ای حقیقتی نهفته٬ اما نه تمامی حقیقت.
عکس: Eros International
تبلیغات
سینمای هند یکصدمین سالگرد تولدش را جشن می‌گیرد؛ سینمایی که در آن نقش زنان فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته و در گذر تاریخ دگرگون شده است.
در دوران آغازین سینمای هند تنها مردان بودند که جلوی دوربین ظاهر می‌شدند. آنان لباس زنانه بر تن می‌کردند و ایفای نقش زنان را بر عهده داشتند. خانم نامراتا جوشی٬ منتقد فیلم در هند، ضمن اشاره به این مطلب خاطرنشان می‌سازد: «در آن زمان می‌گفتند که جای زنان که از خانواده‌ای آبرودار می‌آیند٬ روی صحنه نیست.»
در اواخر دهه بیست قرن گذشته میلادی بود که کارگردانان آرام‌آرام هنرپیشگان زن را وارد صحنه کردند٬ البته نقش آن‌ها در وهله نخست در این بود که به فیلم زیبایی ببخشند.
این وضعیت بیش از همه به دست مری آن اوانس٬ بازیگر استرالیایی، دگرگون شد که بعدها به نادیای جسور شهرت یافت. او پنج ساله بود که در سال ۱۹۱۳ به هند آمد. پدرش در ارتش بریتانیا خدمت می‌کرد.
مری اوانس در سال ۱۹۳۵ در فیلمی به نام "زنی با شلاق" نقش اصلی را ایفا کرد که تا آن زمان امری بی‌سابقه محسوب می‌شد. این فیلم برای سینمای هند موفقیتی فوق‌العاده به همراه داشت.
نادیای جسور در این فیلم از لحاظ کارکتر به رابین هود شبیه بود و تمامی صحنه‌ها را نیز خودش بدون استفاده از بدل‌کار بازی می‌کرد. او روی سقف قطار می‌دوید٬ مردان را به دوش می‌کشید و در‌واقع تمامی آن کارهایی را انجام می‌داد که از یک مرد انتظار می‌رفت.
او راه را برای ورود دیگر هنرپیشگان زن به صحنه هموار کرد و این روند با توجه با نقشی ثابت که از اواسط دهه ۳۰ میلادی به بعد رقص و موسیقی در فیلم‌های هندی یافتند٬ تقویت شد. از همان دوران بود که بازیگران زن پا به پای همکاران مرد اهمیت پیدا کردند و خوانندگانی که به پیشه بازیگری روی آوردند٬ به بالیوود رنگ و برق تازه‌ای بخشیدند.
نقش‌های کلیشه‌ای
دهه پنجاه تا هفتاد میلادی را می‌توان دوران طلایی سینمای هند دانست. زنانی چون مادهو بلا٬ مینا کوماری و نرگس نقش‌هایی قوی ایفا کردند.
در سال ۱۹۵۷ فیلم "مادر هند" به عنوان نخستین فیلم هندی نامزد دریافت جایزه اسکار شد٬ موفقیتی که از آن زمان تا کنون تنها نصیب دو فیلم دیگر هندی شده است. نرگس در این فیلم نقش مادری پرقدرت را بازی می‌کند که برای رسیدن خانواده‌اش به رفاه و خوشبختی با بی‌عدالتی‌ها و نابرابری‌ها مبارزه می‌کند.
نامراتا جوشی٬ منتقد فیلم٬ در عین حال به آثار سینمایی آن دوران با دیدی انتقادی می‌نگرد و می‌گوید: «هر گاه که یک زن در کانون داستان قرار داشت٬ ماجرا بر سر بدبختی‌اش بود. این فیلم‌ها بر محور درد و شور‌بختی زنان و همچنین ایثارها و فداکاری‌های آنان برای خانواده و جامعه می‌چرخیدند. برای همین هم برای جامعه هند در آن زمان بسیار ساده بود که این شخصیت‌ها را بپذیرند.»
از سینمای صامت تا شاهرخ خان؛ صد سال بالیوود از دریچه دوربین
یکصد سال پیش نخستین فیلم هندی به نمایش درآمد و آغازگر صنعتی سینمایی بود که در طول یک قرن گذشته فیلم‌های بیشماری عرضه کرده و امروزه هواخواهان زیادی دارد: بالیوود. سفری تصویری به همراه سینمای هند و ستارگان بزرگش.
عکس: Arif Ali/AFP/Getty Images
نخستین گام، راجا هاریشچاندرا
با اکران فیلم "راجا هاریشچاندرا" در روز ۲۱ آوریل ۱۹۱۳، نخستین سنگ بنای بالیوود گذاشته شد. این فیلم که داستانش برگرفته از اسطورههای هند بود، در حضور تماشاگرانى برگزیده به نمایش درآمد. در آغاز قرن بیستم میلادی مضامین فیلم‌های هندی و همچنین قطعات نمایشی در هند الهام‌گرفته از اسطورههای این کشور بودند. ناگفته نماند که ایفا نقش زنان را در آن دوران مردها برعهده داشتند.
عکس: gemeinfrei
پیشگام سینمای هند؛ داند ایراج گوویند پالکی
داند ایراج گوویند پالکی (۱۹۴۴ − ۱۸۷۰) که با نام دادا صاحب پالکی نیز شهرت یافته، پدر سینمای هند محسوب می‌شود. مهمترین جایزه سینمایی این کشور نیز به نام اوست. او نخست در عرصه عکاسی فعالیت داشت تا اینکه کارل هرتز، یک شعبده‌باز آمریکایی آلمانی‌تبار او را با برادران لومیر (مخترعان سینما) آشنا کرد. با این آشنایی بود که تب فیلم پالکی را فراگرفت. او بیش از یکصد فیلم ساخت از جمله فیلم "راجا هاریشچاندرا".
عکس: gemeinfrei
نخستین فیلم ناطق؛ نور جهان
سال ۱۹۳۱، سال تولد نخستین فیلم ناطق هندى است؛ فیلمى به نام Alam Ara (نور جهان) ساخته اردشیر ایرانی که موسیقی در آن نقشى مهم برعهده داشت، از همان موقع بود که عنصرى به فیلم‌هاى هندى اضافه شد که هنوز هم نقشى مهم و حتى تعیین کننده ایفا مى‌کند: موسیقی و آواز.
عکس: public domain
نخستین جنجال؛ دویکا رانی
دویکا رانی (۱۹۹۴ − ۱۹۰۸) بانی نخستین جنجال و رسوایی در سینمای هند بود. بوسه‌ی چهار دقیقه‌ای او در فیلم "کارما" در سال ۱۹۳۳ سروصدای فراوانی در فضای محافظه‌کارانه‌ی هند در آن دوران برانگیخت. همسر او "هیمانشو رای" تهیه‌ی کننده فیلم بود و در دهه‌ی بیست میلادی قرن گذشته موافقت فرانتس اوستن، کارگردان آلمانی را به همکاری در هند جلب کرده بود.
اولین ستاره خارجی؛ مری اوانس
مری اوانس (۱۹۹۶ − ۱۹۰۸) نخستین ستاره خارجی سینمای هند محسوب می‌شود. او در سال ۱۹۳۵ نقش "نادیای جسور" را در فیلم "هونتروالی" (زنی با شلاق) ایفا کرد. تخصص این هنرپیشه موطلایی استرالیایی بازیگری در فیلم‌های اکشن و پرهیجان بود. البته او را یکی از اسطورههای مبارزات آزادی‌بخش هند و سمبل برابری حقوق زنان نیز می‌دانند.
محبوب طرفداران؛ راج کاپور
راج کاپور (۱۹۸۸ − ۱۹۲۴)، بازیگر و کارگردان پرآوازه هندی سینمای کشورش را از دهه پنجاه میلادی به بعد در فراسوی مرزهای هند به شهرت رساند. او در اتحاد جماهیر شوروی سابق، در کشورهای بلوک شرق و چین هم به ستاره‌ای بزرگ بدل شد، چرا که فیلم‌های او به ویژه فیلم "آواره"، محصول ۱۹۵۱، از عناصر انتقادی‌اجتماعی برخوردار بودند.
نخستین موفقیت جهانی؛ مادر هند
فیلم "مادر هند" که در سال ۱۹۵۷ به پرده سینماها راه یافت، نخستین فیلم هندی است که نامزد دریافت جایزه اسکار شد. "نرگس دوت" که در بسیاری از فیلم‌های راج کاپور نیز حضور داشته، در فیلم "مادر هند" نقش مادری به نام رادا را ایفا می‌کند که علیرغم فقر و بی‌عدالتی‌های اجتماعی فرزندانش را بزرگ می‌کند.
اولین فیلم به سبک وسترن؛ شعله
فیلم شعله که در سال ۱۹۷۵ اکران شد، نخستین فیلم هندی است که حال و هوای فیلم‌های وسترن را دارد. با این فیلم بود که آمیتاب باچان، دهر مندرا، هِما مالینی و امجد خان به ستارگان بزرگ سینمای هند بدل شدند. شعله تا به امروز موفق‌ترین فیلم سینمای هند محسوب می‌شود و اکثر کودکان هندی دیالوگ‌های این فیلم را از بر هستند.
عکس: Mskadu
نخستین جایزه اسکار؛ ساتیاجیت رای
ساتیاجیت رای (۱۹۹۲ − ۱۹۲۱) نخستین کارگردان هندی است که در سال ۱۹۹۲ جایزه اسکار برای یک عمر فعالیت هنری را دریافت کرد. نخستین فیلم او "پاتر پانچالی" که اقتباسی ادبی است و در سال ۱۹۵۵ ساخته شده، جایزه ویژه جشنواره کن را دریافت کرد. در سال‌های ۱۹۵۶ و ۵۹ دو قسمت بعدی این مجموعه ساخته شدند که به سه‌گانه آپو مشهور است. ساتیاجیت مهمترین نماینده سینمای غیربالیوودی در هند محسوب می‌شود.
عکس: picture alliance/Mary Evans Picture Library
زیبا‌روترین زن ۱۹۹۴؛ آشواریا رای
آشواریا رای، دختر شایسته جهان در سال ۱۹۹۴ که عروس آمیتاب باچان، اسطوره‌ی سینمای هند است، از محبوب‌ترین هنرپیشگان زن در هند محسوب می‌شود. او نخستین بازیگر زن هندی بود که به عضویت هیأت داوران جشنواره کن برگزیده شد.
عکس: AP
باج بر پرده سینماهای جهان؛ روزی روزگاری در هند
فیلم "باج؛ روزی روزگاری در هند" در سال ۲۰۰۱ اکران شد. این اثر از جمله نخستین فیلم‌های بالیوودی است که نه تنها در هند و کشورهایی که سینمای هند در آنجا طرفداران بیشماری دارد به نمایش درآمد، بلکه پس از نامزدی جایزه اسکار به سینماهای سراسر جهان راه یافت. منتقدان سینمایی نشریه معتبر تایم این فیلم را در فهرست بهترین فیلم‌های تاریخ سینما قرار داده‌اند.
عکس: Getty Images/AFP
صدای برتر؛ ای. آر. رحمان
الله رکها رحمان که به ای. آر. رحمان شهرت دارد از آهنگسازان و خوانندگان سرشناس سینمای هند به شمار می‌رود و در صف پرفروش‌ترین هنرمندان موسیقی جهان قرار دارد. او در سال ۲۰۰۹ برای موسیقی فیلم "میلیونر زاغه‌نشین" از جمله دو جایزه اسکار و یک جایزه گلدن گلوب دریافت کرد. ترانه متن این فیلم Jai Ho در نسخه‌ای دیگر تحت عنوان Your are my destiny در سراسر جهان سر زبان‌ها افتاد.
عکس: imago stock&people
چهره بالیوود؛ شاهرخ خان
در یک دهه گذشته شاهرخ خان معروف‌ترین چهره‌سینمای بالیوود بوده است. تقریبا تمامی فیلم‌های او با موفقیت و محبوبیت روبرو بوده‌اند و او در سراسر جهان طرفداران بیشماری دارد. با محبوبیت او بود که فیلم‌های بالیوودی حتی به تلویزیون آلمان نیز راه یافت. در سال ۲۰۰۸ که او برای نمایش فیلمش در جشنواره برلیناله به پایتخت آلمان آمده بود، هزاران تن از هوادران او به استقبالش رفتند.
عکس: Johannes Eisele/AFP/Getty Images
عکس 131 | 13
از دهه هفتاد میلادی به بعد وضع تغییر کرد و زنان بیشتر نقشی حاشیه‌ای بازی کردند. هنرپیشگانی صاحب‌نام چون آمیتاب باچان به چنان محبوبیتی دست یافتند که دیگر جایی برای زنان نمانده بود و فیلم‌ها تنها حول و حوش قهرمانان مرد دور می‌زد. بازیگران زن نقشی کم‌اهمیت ایفا می‌کردند و وظیفه‌شان در فیلم بیشتر بر رقصیدن٬ زیبا بودن و ارائه آخرین مدها محدود می‌شد. این روند تا اواخر دهه نود میلادی ادامه یافت.
نقش‌های تازه
آغاز قرن بیست و یکم ورق برگشت و هنرپیشگانی چون ودیا بالان یا کارینا کپور چهره‌ای متفاوت از زن هندی به مردم کشورشان ارائه دادند.
فیلم‌هایی چون "هنگامی که تو را دیدم" محصول سال ۲۰۰۷ و فیلم "تصویر کثیف" محصول سال ۲۰۱۱ نمونه‌های مثال‌زدنی از این روند تازه‌اند.
دویا بالانعکس: picture-alliance/dpa
شاهرخ خان که خود سلطان بالیوود محسوب می‌شود٬ در عین حال از کسانی است که در راه ارتقای جایگاه هنرپیشگان زن در هند تلاش می‌ورزد. او به تازگی اعلام کرده که در تیتراژ فیلم بعدی‌اش نام بازیگر زن پیش از نام او ذکر خواهد شد.
این به نوبه خود انقلابی است٬ زیرا هر چه باشد بالیوود و فیلم‌هایش در بیشتر موارد راوی داستان‌های قهرمانان مرد هستند. به همین خاطر است که در مراسم اهدای جوایز سینمایی در هند٬ آخرین جایزه‌ای که اهدا می‌شود جایزه بهترین بازیگر نقش مرد است. البته قرار است که این سنت هم به زودی شکسته شود.
