هوای تهران پاک نیست، بیمار است
۱۳۸۶ بهمن ۲۳, سه‌شنبه
بسیاری مراسم بر پا کردند و برخی نیز مطلب نوشتند. در روزنامه‌ها عناوینی به چشم می‌خورد که کمتر در هفته‌های دیگر در محور توجه قرار می‌گرفت، عناوینی مانند «سهممان از هوای پاک چقدر است»، «چرا ما را از هوای پاک محروم می‌کنید» و «وجود مواد آلوده‌ی سرطان‌زا در هوای تهران». براستی آیا هوای تهران سرطان و بیماری می‌آفریند؟
هفته‌ی هوای پاک در ایران در ششم بهمن‌ماه به پایان رسید. اما بحث «هوای پاک» و ضرورت وجود آن همچنان ادامه خواهد داشت. خانم مه‌لقاء ملاح، مؤسس نخستین سازمان غیر دولتی یا «ان جی‌او»ی زیست‌محیطی در ایران می‌گوید، این بحث سال‌ها است که آغاز شده و مدافعان محیط زیست به روش‌های گوناگونی آن را ابراز کرده‌اند.
او متذکر می‌شود: «الان چهارده سال است که داریم فریاد می‌زنیم، با تمام وجودمان، با صدای حتی بچه‌های مهد کودک و مدرسه و بزرگتر‌ها و تحصن و راه‌پیمایی اعلام خطر کردیم. بعد در جلسات صحبت کردیم با رییس سازمان ترافیک و گفتیم، چطور می‌گویید، آلودگی هوا را کم کردید، چه کسی ۱۶۴۰ دستگاه خودرو شماره می‌کند و به شهر تهران می‌فرستد؟ آیا غیر از دولت کسی این کار را می‌کند؟»
گسترش بی‌رویه پایتخت‌نشینی و سرمایه‌گذاری‌ها در تهران
خانم ملاح هجوم بی‌رویه‌ی جمعیت روستاها به تهران و سرمایه‌گذاری بیش از حد دولت در پایتخت ایران را از دلایل اصلی آلودگی این شهر می‌داند و یادآور می‌شود: «سرمایه زیاد در تهران خرج می‌شود و ۳ سال خشکسالی هم سبب شده که تمام روستاها خالی از سکنه شده و آمدند در تهران. تهران ظرفیت ۱۷ میلیون جمعیت را ندارد.»
مؤسس «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست» در مقاله‌ای که تحت عنوان «چرا ما را از هوای پاک محروم می‌کنید» نوشته است که آلودگی بیش از حد هوای تهران سبب بروز بیماری‌های روانی، عقب‌افتادگی‌های اطفال و همچنین کج‌رفتاری‌های اجتماعی می‌شود.
او در این رابطه می‌گوید: «اولا همین آلودگی‌ها سبب عدم امنیت در مملکت شده. چرا؟ برای اینکه در جامعه‌ای که هوا آلوده است، میزان خشونت خیلی بیشتر است. در سالنی که ظرفیت جمعیت بیش از سالن باشد، در عرض بیست دقیقه احساس می‌کنید که تمام اکسیژن سالن تمام شده و با COای(منوکسید کربن) که از خود ما متصاعد می‌شود و فریادهایی که می‌زنیم، سبب می‌شود که در مغز انسان ترشحی ایجاد شود که آن ترشح سبب وحشی‌گری می‌شود و بسیاری از جنایات را به وجود می‌آورد. به همین مناسبت، در خود بچه‌ها و جوان‌ها، خشونت، عقب‌افتادگی ذهنی، عقب‌افتادگی رفتاری و سرطان ریه و پرخاشگری ایجاد می‌شود که اینها همه از آلودگی هوا است.»
خطرات ناشی از «ازبست»
روزنامه‌ی اعتماد در بیست و سوم ژانویه مقاله‌ای به مناسبت هفته‌ی هوای پاک منشتر کرد که عنوانش «وجود مواد آلوده‌ی سرطان‌زا درهوای تهران» بود.
در این مقاله تأکید شده که استفاده از آزبست به دلیل ایجاد آلودگی شدید و سرطان‌زا بودن در تمام دنیا ممنوع است، ولی در ایران همچنان از آزبست در صنایع استفاده می‌شود.
علیرضا میرزا حسینی، دانشجوی مقطع دکترا در رشته‌ی مهندسی محیط زیست، گرایش آلودگی هوا، در مورد آزبست و ضررهای آن توضیح می‌دهد:
«آزبست در گذشته تحت عنوان پنبه‌ی کوهی شهرت داشته و در اصل یک نوع پنبه‌ی نسوز است از الیاف ترکیبات سیلیکات منیزیم و کلسیم. به علت اینکه مقاومت شیمیایی‌اش بالا است و همچنین در برابر حرارت مقاومت دارد، در صنایع، بسیار از آن استفاده می‌شود. معمولا در گذشته در محصولاتی نظیر لوله‌های سیمانی استفاده می‌شده، مثلا برای انتقال آب، همچنین برای لباس‌های نسوز و صفحه‌ی کلاج و دیسک ترمز ماشین‌ها و همچنین به عنوان ماده‌ی پرکننده و استحکام‌بخش در آسفالت، رنگ شیمیایی، کاشی‌ها و سرامیک‌ها استفاده می‌شده. مثال ساده‌اش هم در صفحات ایرانیت و لوله‌های ناوگنی است. برای همین کاربرد وسیعی دارد.»
او می‌افزاید: «اما بیماری که آزبست می‌تواند ایجاد کند، آزبستوزیست است. به صورت الیافی است که می‌تواند وارد سیستم تنفسی شود و به مرور زمان ایجاد بیماری آزبستوزیس کند. این بیماری بیشتر در کارگرانی دیده می‌شود که در صنایع مشغول به کارند و درجه‌ی خطرش به صورتی است که حتی می‌تواند، روی لباس این افراد بنشیند و اعضای خانواده‌ی آنها را نیز تحت تأثیر قرار بدهد و یک حالت فیبروز ریوی ایجاد می‌کند. یعنی سیستم تنفسی و ریه حالت انعطاف‌پذیری خودش را از دست می‌دهد و می‌تواند، در نهایت منجر به سرطان ریه و سرطان پرده‌ی جنب بشود.»
نقش آلودگی هوا در افزایش بیمارهای سرطانی
در روزنامه‌ی اعتماد آمده که مواد آلایندهی هوای تهران می‌تواند سرطان ایجاد کند. دکتر مسعود ایروانی، فوق تخصص بیماری‌های سرطانی در ایران، در این مورد می‌گوید: «مواد آلوده‌کننده‌ی هوا بیشتر از همه، سرطان‌های دستگاه تنفسی ایجاد می‌کند که شایع‌ترین نوع سرطانی که می‌تواند ایجاد کند، سرطان ریه هست. البته سرطان ریه در هشتاد تا ۹۰ درصد موارد به علت مصرف سیگار هست. ولی حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد موارد می‌تواند به علت وجود مواد آلوده‌کننده‌ی موجود در هوا باشد. حالا این مواد آلوده‌کننده می‌تواند، مواد رادیواکتیو باشد که از زمین حاصل می‌شود یا مواد آلوده‌کننده‌ی صنعتی باشد یا مواد ناشی از سوخت فسیلی باشد که این مواد به صورت معلق هست و می‌تواند ایجاد سرطان ریه بکند. موادی هم وجود دارند، مثل آزبست که آنها می‌توانند، سرطان ریه، سرطان پوشش ریه به نام مزوتلیوم را ایجاد بکنند.»
مدیر کل دفتر بررسی آلودگی هوای سازمان حفاظت محیط زیست ایران در گزارش منتشره در روزنامه‌ی اعتماد به میزان مواد آلاینده در هوای کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «از ۱۵ میلیون تن مواد آلایندهی هوای کشور، ۱۰ میلیون تن آن شامل منوکسید کربن می‌شود. وی افزود، ۹۸ درصد منوکسید کربن بر اثر خودروهای در حال تردد ایجاد می‌شود. آقای میرزا حسینی در مورد خطرات ناشی از وجود منوکسید کربن می‌گوید: منوکسید کربن بعد از ذرات معلق دومین آلایندهی هوا محسوب می‌شود و در تهران و شهرهای بزرگ از ۵۸ درصد تا ۸۰ درصد بار آلودگی را منوکسید کربن باعث می‌شود. منوکسید کربن میل ترکیبی زیاد با هموگلوبین خون دارد، یعنی در مکانی که ما اکسیژن و منوکسید کربن داشته باشیم، هموگلوبین خون با منوکسید کربن ترکیب می‌شود و در نتیجه قلب باید بیشتر کار کند، حجم خون بیشتری باید در بدن، گردش پیدا کند تا بتواند این اکسیژن را جذب کند. در محیط‌هایی که ما منوکسید کربن فراوان داشته باشیم، می‌آید جایگزین اکسیژن می‌شود، در نتیجه می‌تواند، به نحوی باعث افزایش گردش خون بشود. قلب باید بیشتر پمپاژ کند تا بتواند، کمبود اکسیژن را جبران کند.»
دکتر ایروانی در پاسخ به این سئوال که آیا آلاینده‌‌های هوا می‌توانند باعث کاهش بهرهی هوشی شوند، می‌گوید: «سربی که در هوا هست، ممکن است، رسوب کند. سرب هم ناشی از سوخت‌های فسیلی است و به صورت ذرات معلق در هوا وجود دارد. اینها می‌تواند رسوب کند در منازل، بر روی وسایل، بر روی زمین و اگر سطح آلوده مرتب توسط ساکنین خانه تمیز نشود، ممکن است این ذرات وارد دهان بشود و به هر حال آلودگی هوا می‌تواند با افزایش سرب همراه باشد. بچه‌ها خیلی به آلودگی با سرب حساس هستند. سرب می‌تواند، بیماری‌های خونی، بیماری‌های مغزی، کاهش بهرهی هوشی و در صورت شدید بودن آلودگی، نارسایی کلیه و دردهای شکمی ایجاد کند. ولی بیشتر از همه ایجاد کم‌خونی می‌کند که به درمان مقاوم است. مسمومیت با سرب یکی از نتایج آلودگی شدید هوا است.»
وظایف و نقش مسئولان
شبکه خبری ایسنا در روز بیست و نهم ژانویه در گزارشی تحت عنوان «سهممان از هوای پاک چقدر است» از قول مشاور محیط زیست معاون ترافیک تهران نوشت: «مسئولان باید برای کاهش آلودگی‌ها و داشتن هوایی پاک به وظایف و تعهدات قانونی خود عمل کنند.»
خانم مه‌لقاء ملاح در پاسخ به این سئوال که چه ارگانی واقعا می‌تواند مشکل آلودگی هوای تهران را حل کند، می‌گوید: «فقط دولت می‌تواند کاری انجام بدهد ... خود رییس مشارکت مردمی شهرداری را آوردیم، کنفرانس داد، و در بهار ۱۳۸۵ گفت، تهران یعنی پارکینگ ماشین‌ها.»
فریبا والیات