جمهوری اسلامی در نوامبر سال ۲۰۱۰ ( از ۳۰ آبان تا ۲ آذر ۱۳۸۹ ) میزبان روز جهانی فلسفه خواهد بود. یونسکو به عنوان سازمان فرهنگی، علمی و تربیتی جهانی با انتخاب ایران به عنوان محل برگزاری این کنگره بین‌المللی درصدد گسترش صلح و ایجاد تفاهم میان فرهنگ‌های مختلف است، اما با توجه به سرکوب ‌وسیع روشنفکران و نقض آشکار حقوق‌بشر از سوی جمهوری اسلامی، برخی اندیشمندان در درستی این گزینش شک دارند.

یونسکو از سال ۲۰۰۲ میلادی هر ساله در ماه نوامبر کنگره‌ای را با شرکت فیلسوفان و اندیشمندان جهان برای تعامل میان فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف برپا می‌کند. از آنجاییکه این کنگره از اهمیت و ارزش والای بین‌المللی برخوردار است، همواره کشورهای بسیاری برای برگزاری آن دست به رقابت می‌زنند.

جمهوری اسلامی با اتکای به سابقه دیرینه‌ی ایران در زمینه فلسفه و گستردگی فعالیت روشنفکران ، خود را شایسته‌ترین کشور برای برگزاری این کنگره در سطح منطقه می‌داند.

عدم شرکت اتفرید هوفه در کنگره تهران

مقامات جمهوری اسلامی مسئولیت برگزاری این کنگره را برعهده موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه نهاده‌اند. اتفرید هوفه، (Otfried Höffe) مسئول بخش فلسفه سیاسی دانشگاه توبینگن آلمان در مقاله‌ای در روزنامه فرانکفورتر آلگماینه (جمعه ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۰) عدم شرکت خود در چنین کنگره‌ی مهمی را اعلام کرده و گفته است که «مایل نیست در تهران سخنرانی کند.»

اتفرید هوفه به مناسب "کنگره جهانی کانت"، فیلسوف سرشناس آلمانی، در سال ۲۰۰۴ سفری به ایران داشت و به عنوان نخستین اندیشمند خارجی به عضویت افتخاری موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در آمد. این انجمن در خارج به نام "موسسه ایرانی فلسفه " (Iranian Institute of Philosphy) شهرت دارد.

هوفه که در دو سال پیش در روز جهانی فلسفه در استانبول نیز شرکت داشته اذعان می‌کند که برغم تردیدهای اولیه درباره نتایج چنین نشست‌های‌وسیعی، تبادل نظر میان فیلسوفان فرهنگ‌های مختلف در ترکیه به خوبی صورت گرفت. حتا بحث درباره موضوعات سیاسی نیز بدون هیچ‌گونه محدودیتی، بسیاری از انتظارات شرکت‌کنندگان را برآورده ساخت.

به گفته هوفه استقبال گسترده زنان و دختران دانشجو از این کنگره بسیاری از کلیشه‌های معمول درباره جامعه‌ی ترکیه را باطل ساخت. به گفته این اندیشمند آلمانی باید از روز جهانی فلسفه در تهران نیز انتظار مشابه‌ای را داشت. تبادل آزاد نظرات فلسفی بدون هیچ‌گونه سانسور و ممیزی فرصت خوبی برای کارشناسان و مخاطبان چنین مباحثی خواهد بود.

فلسفه در شرایط سرکوب سیاسی

هوفه که از سوی غلامرضا اعوانی، سرپرست انجمن برای سخنرانی به این کنگره دعوت شده است، آشکارا درباره درستی و یا نادرستی حضور خود در کنگره سخن می‌راند. او می‌نویسد: «نخست تصمیم گرفتم همکاران خود از کشورهای برزیل، آمریکا و آلمان را برای سخنرانی پیرامون "کتاب مقدس در مرزهای خرد محض" ترغیب کنم.» این فیلسوف آلمانی بدین ترتیب می‌خواسته که به کمک کانت به مباحثی درباره‌ی نسبت وحی و فلسفه در ایران دامن زند.

اما سفر به ایران، به گفته او، سفر به کشوری با نظامی استبدادی و غیرقابل پیش‌بینی است. یکی از دلخوری‌های هوفه تعویض اعوانی با حداد عادل به عنوان مسئول اصلی کنگره فلسفه در ایران است. این فیلسوف آلمانی صریحاَ به نقش منفی حداد عادل در رخدادهای پس از انتخابات اشاره می‌کند و او را از نزدیکان احمدی‌نژاد و حامی سیاست‌های سرکوب‌گرانه دولتی می‌خواند. هوفه درباره حداد عادل می‌نویسد، «او معترضان را تهدید به حبس در زندان‌هایی همچون "کهریزک" کرد.»

هوفه با آشنایی نسبتاَ کافی از شرایط ایران درباره جواد لاریجانی می‌نویسد که وی به عنوان رئیس کمیسیون حقوق‌بشر قوه قضاییه همچون یک «ماشین تکذیب» عمل کرده و تمام کار جواد لاریجانی در این خلاصه می‌شود که نقض حقوق‌بشر در ایران را رد کند و تنها به تخلفات آمریکا و اسراییل اشاره کند.

مخالفت مقامات جمهوری اسلامی با علوم انسانی

صادق لاریجانی، رئیس قوه قضاییه و برادر جواد لاریجانی اخیرا در سخنانی گفت: «مشکلات در علوم انسانی و برخی کشورهای مسلمان رفتن به سمت علوم انسانی غربی است. در کشوری که مبنای آن توحید و ایمان به حق تعالی است و بنای حرکت آن بر اساس قرآن است آیا می‌تواند بر علوم انسانی اتکا کند که پیش‌فرض‌های آن به هیچ وجه ایمانی نیست. چه معنا دارد در کشورمان تئوری‌هایی در باب روانشناسی، جامعه شناسی و انسان شناسی که بر پیش‌فرض‌هایی مبتنی است که به هیچ معنا با پیش‌فرض‌های دینی ما سازگار نیست، ترویج کنیم.»

درست سخنانی از این دست برخی از اندیشمندان و فیلسوفان جهان را درباره انتخاب تهران به عنوان محل برگزاری روز جهانی فلسفه دچار تردید می‌کند. آنان می‌پرسند آیا برگزاری کنگره فلسفه دقیقاَ به معنای ترویج آزاداندیشی و پرسشگری ریشه‌ای نیست؟

پیشتر نیز آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی با اشاره به وجود دو میلیون دانشجو در رشته‌های علوم انسانی گفته بود:«این مسئله نگران کننده است زیرا توانایی مراکز علمی و دانشگاه‌ها در زمینه کار بومی و تحقیقات اسلامی در علوم انسانی و همچنین تعداد اساتید مبرّز و معتقد به جهان‌بینی اسلامی رشته‌های علوم انسانی در حد این تعداد دانشجو نیست. بسیاری از علوم انسانی مبتنی بر فلسفه‌هایی است که مبانی آنها مادیگری و بی‌اعتقادی به تعالیم الهی و اسلامی است و آموزش این علوم موجب بی‌اعتقادی به تعالیم الهی و اسلامی می‌شود و آموزش این علوم انسانی در دانشگاه‌ها منجر به ترویج شکاکیت و تردید در مبانی دینی و اعتقادی خواهد شد»

حال معلوم نیست که آیا مسئولان یونسکو با غفلت از این نقطه نظرات و مواضع و یا برغم آنها، تهران را محلی مناسب برای برگزاری کنگره فیلسوفان قلمداد کرده‌اند؟ هوفه با اشاره به خطر سوءاستفاده رژیم جمهوری اسلامی از چنین کنگره‌ای می‌افزاید: «شرایط سیاسی حاکم در ایران مرا از قبول این دعوت باز می‌دارد. در حال حاضر هیچ صدای انتقادی در ایران تحمل نمی‌شود.»

هوفه در پایان با اشاره به نظرات مقامات جمهوری اسلامی درباره علوم‌انسانی می‌نویسد: «برپایی این کنگره درشرایط کنونی در تهران به هر حال به معنای خیانت روز جهانی فلسفه به یک وظیفه خود است. خیانت به پیشبرد گفتمان آزاد میان همه فرهنگ‌ها.»

SI/MM