واکنشها به استقرار تسلیحات هستهای روسیه در بلاروس
۱۴۰۲ فروردین ۶, یکشنبه
آلمان قصد روسیه برای استقرار تسلیحات هستهای در بلاروس را گامی در جهت "ارعاب هستهای" خواند. پنتاگون واکنشی خونسردانه به این خبر داشته و اعلام کرد، آمریکا در سیاست تسلیحات هستهای خود تغییری نخواهد داد.
تبلیغات
اعلان روسیه مبنی بر استقرار تسلیحات هستهای در بلاروس انتقاد دولت آلمان را برانگیخت. وزارت خارجه آلمان شامگاه شنبه (۲۵ مارس) با انتشار بیانیهای این اقدام را "تلاش بیشتر روسیه برای ارعاب هستهای" توصیف کرد.
در این بیانیه گفته شده: «مقایسه نادرست پوتین در رابطه با سهم ناتو در تسلیحات هستهای گمراهکننده است و نمیتواند اقدام اعلامشده توسط روسیه را توجیه کند.»
وزارت خارجه آلمان در ادامه یادآور شده بلاروس در چندین بیانیه بینالمللی به عاری بودن از سلاح هستهای متعهد شده است.
ولادیمیر پوتین روز شنبه در یک نطق تلویزیونی اعلام کرد روسیه تسلیحات هستهای تاکتیکی خود را در بلاروس مستقر خواهد کرد. بلاروس با روسیه هممرز است و الکساندر لوکاشنکو، رئیسجمهور این کشور، از حامیان پوتین به شمار میرود.
رئیسجمهور روسیه در سخنان خود مدعی شد که لوکاشنکو مدتها پیش موضوع استقرار سلاحهای هستهای تاکتیکی در بلاروس را با او مطرح کرده و این امر "موضوعی غیرمعمولی نیست." پوتین گفت که ایالات متحده مدتهاست که سلاحهای هستهای تاکتیکی را در قلمرو متحدانش مستقر کرده و روسیه نیز "اینک کاری را میکند که آنها [آمریکاییها] از چندین دهه پیش انجام میدهند."
در این میان آمریکا واکنشی محتاطانه به این خبر داشته است و به نظر این تهدید را کمتر جدی گرفته است. وزارت دفاع آمریکا با ذکر اینکه اوضاع را زیر نظر دارد، اعلام کرد در حال حاضر هیچ دلیلی برای تغییر سیاست تسلیحات هستهای ایالات متحده وجود ندارد و هیچ نشانهای نیز مبنی بر اینکه روسیه در حال آمادهسازی خود برای استفاده از سلاح هستهای است، مشاهده نشده است. پنتاگون تأکید کرد ایالات متحده به تعهد دفاع جمعی ناتو پایبند میماند.
در مقابل ائتلاف جهانی "کارزار بینالمللی برای نابودی سلاحهای هستهای" (ICAN) وضعیت را نگرانکننده خوانده و اعلام کرد استقرار سلاحهای هستهای در بلاروس میتواند منجر به بروز فاجعه شود. این ائتلاف در بیانیهای طرح پوتین را "تشدید بسیار خطرناک" وضعیت توصیف کرد و هشدار داد این امر احتمال به کارگیری این سلاحها را افزایش خواهد داد.
این سازمان همچنین یادآور شده که طبق پیمان "منع جنگافزار هستهای"، کشورها اجازه ندارند سلاحهای اتمی یک کشور خارجی را در خاک خود مستقر کنند. این پیمان که در سال ۲۰۱۷ به تصویب رسید، تا کنون تنها از سوی ۹۲ کشور امضا شده است. روسیه و بلاروس این پیمان را امضا نکردهاند. آلمان، بلژیک، ایتالیا، هلند و ترکیه نیز که پایگاههای تسلیحات هستهای آمریکا را در خاک خود جای دادهاند، موافق این پیمان نیستند.
زمانی که جنگ سرد داغ شد
سی سال پیش اروپا با فاصلهای اندک از کنار پرتگاه یک جنگ اتمی عبور کرد. عامل این مساله یک مانور نظامی ناتو بود که اتحاد شوروی در آغاز آن را یک حمله واقعی پنداشت. نگاهی به لحظات خطرناک جنگ سرد.
عکس: picture-alliance/dpa
امنیت فریبنده
زرادخانههای غولآسای اتمی میبایست در طول جنگ سرد توازن قوا میان ایالات متحده آمریکا و اتحادشوروی را تضمین کنند، ولی این امنیتی فریبنده بود. در فاصله سالهای ۱۹۴۵ تا ۱۹۸۹ جهان بارها بر لبه پرتگاه یک جنگ اتمی قرار گرفت. عامل آن فقط بحرانهای بینالمللی نبود. نقصهای فنی و سوءتفاهمات نیز در پیدایش وضعیتهای خطرناک و حساس نقش داشتند.
عکس: AFP/Getty Images
نام رمز "کمانگیر کاردان"
برای نمونه در تاریخ ۲ نوامبر ۱۹۸۳ ناتو در سطح فرماندهی مانوری ده روز آغاز کرد که نام رمز آن "کمانگیر کاردان" (Able Archer) بود. در طرح این مانور مساله آمادگی برای شرایط وخیم در صورت بروز جنگی اتمی با اتحادشوروی نیز گنجانده شده بود. قرار بود حتی رهبران دولتها مانند هلموت کهل، صدراعظم آلمان و مارگرت تاچر، نخست وزیر بریتانیا نیز در جریان آن قرار گیرند. ولی این ماجرا به سوءتفاهمی سنگین منجر گردید.
عکس: Keystone/Getty Images
آژیر خطر در پیمان ورشو
از طریق اطلاعات سرویسهای مخفی برای بلوک شرق این سوءتفاهم پیش آمد که ناتو واقعا قصد یک حمله اتمی دارد. بهویژه شرکت رهبران دولتها، نظامیان را به اشتباه انداخته بود. پیمان ورشو نیروهای خود را در اروپای شرقی و جمهوری دمکراتیک آلمان به حال آمادهباش درآورد. در پی آن ناتو متوجه شد که با صلح جهانی بازی کرده است و از انجام برخی مراحل مانور خود چشمپوشی کرد.
عکس: picture-alliance/dpa
۱۹۸۳ سال بحران
در تاریخ ۱۱ نوامبر سال ۱۹۸۳ مانور "کمانگیر کاردان" به خیر گذشت. ولی این تنها پیشامد در این سال بحرانی نبود. در تاریخ ۱ سپتامبر اتحاد شوروی سهوا یک هواپیمای مسافربری کره جنوبی را هدف قرار داد و سرنگون ساخت. ۲۶۹ سرنشین این هواپیما کشته شدند. این پیشامد به یخبندان تازهای در مناسبات میان ایالات متحده آمریکا و اتحاد شوروی انجامید. سپس ماجرای نقص فنی در کامپیوتر پیش آمد.
عکس: picture alliance/United Archives/IFTN
نیمساعت تا ضربه اتمی
سرهنگ استانیسلاو پتروف در تاریخ ۲۶ سپتامبر ۱۹۸۳ مشغول خدمت در پناهگاهی زیرزمینی در نزدیکی مسکو بود. ناگهان آژیر خطر به صدا درآمد و کامپیوتر موشکی اتمی را نشان داد که ظاهرا در همان لحظه از پایگاهی در آمریکا شلیک شده بود. دستوراتی که برای این شرایط به زبدهنظامیان داده شده کاملا روشن بود. در شرایط جدی فقط نیمساعت فرصت تا وارد شدن ضربهای مصیبتبار باقی میماند. باید حمله متقابل آغاز میشد.
عکس: picture-alliance/AP
یک سرهنگ جهان را نجات میدهد
این سرهنگ اما معتقد بود که اشتباهی رخ داده و به هیچ اقدامی دست نزد. لحظاتی بعد که برای او مانند عمری سپری شد، سیستمهای کنترل نشان دادند که حق با او بوده و آژیر خطر اشتباهی به صدا درآمده است. ماهوارههای جاسوسی اشتباها بازتاب نور خورشید را به منزله یک حمله موشکی ارزیابی کرده بودند. تنها در سال ۱۹۹۸ جهان از دلیری سرهنگ پتروف آگاه شد و در سال ۲۰۱۱ جایزه رسانهای آلمان به نشانه ستایش به او اعطا شد.
عکس: Winfried Rothermel/dapd
۲۰۰۰ موشک در پرواز
خطای مشابهی در تاریخ ۹ نوامبر ۱۹۷۹ در طرف مقابل صورت گرفت. یک سیستم هشداردهنده آمریکایی اعلام کرد که ۲۲۰ موشک اتمی به سوی آمریکا در پروازند. بعدا تعداد این موشکها حتی ۲۰۰۰ فروند اعلام شد. جیمی کارتر، رئيسجمهور وقت آمریکا در جریان این رویداد قرار گرفت. ولی بعد معلوم شد که یکی از تکنیسینها سهوا دادههای مربوط به شبیهسازی (سیمولاسیون) یک حمله اتمی را وارد سیستم کرده است.
عکس: picture alliance / Everett Collection
هراس از جنگ جهانی سوم
جهان حساسترین روزهای جنگ سرد را در پاییز سال ۱۹۶۲ تجربه کرد. بهرغم هشدار جان اف کندی رئیسجمهوری وقت آمریکا، اتحادشوروی سکوهای پرتاب موشکهای اتمی خود را در کوبا، یعنی در نزدیکی آمریکا مستقر کرد. آمریکا با یک محاصره دریایی به این اقدام واکنش نشان داد. زیردریاییها و کشتیها جنگی دو طرف در آبهای کارائیب مراقب یکدیگر و مترصد حمله بودند. به نظر میرسید که جنگی اتمی بسیار محتمل است.
عکس: AFP/Getty Images
خط ارتباطی مستقیم برای لحظات حساس
ولی در تاریخ ۲۸ اکتبر ۱۹۶۲ خبر آرامکننده منتشر شد: خروشچف رهبر شوروی اعلام آمادگی کرد که موشکهای خود را از کوبا خارج کند. ایالات متحده آمریکا از حمله نظامی به کوبا چشمپوشی کرد. نتیجه این بحران ایجاد خط ارتباطی مستقیم میان واشنگتن و مسکو برای لحظات حساس و خطرناک بود. چنین چیزی در زمان ماجرای دیوار برلین برای شهروندان این شهر یک رویا بود.
عکس: picture-alliance/ dpa
گذرگاه مرزی میان دو برلین
در معروفترین گذرگاه مرزی میان دو برلین به نام "چکپوینت چارلی" در اکتبر ۱۹۶۱ زورآزمایی دیگری میان دو ابر قدرت درگرفت. چندی پس از ساختن دیوار برلین وضعیت پیش آمده میتوانست خاک آلمان را به یک صحنه کارزار اتمی تبدیل کند. این بحران به دلیل کنترل گذرنامه یک دیپلمات آمریکایی توسط یک مرزبان جمهوری دمکراتیک آلمان بروز کرد. دیپلمات آمریکایی چنان خشمگین شده بود که ژاندارمری آمریکا را به محل فراخواند.
عکس: ullstein - Röhnert
صفآرایی تانکها در برابر هم
در پی آن شوروی تانکهای خود را به خیابان "فریدریش" در بخش شرقی برلین فرستاد. لوسیوس کلی، فرستاده ویژه آمریکا در برلین نیز متقابلا تانکهای آمریکایی را به "چکپوینت چارلی" گسیل داشت. بدینسان دو ابر قدرت عملا رویاروی یکدیگر قرار گرفتند. آنها با جنگ فقط چند متر فاصله داشتند. ولی در تاریخ ۲۸ اکتبر هر دو طرف کوتاه آمدند و تانکهای خود را عقب کشیدند. البته هر دو بعدا خود را برنده این ماجرا معرفی کردند.
عکس: picture alliance/ldpa
برای صلح، علیه جنگ اتمی
وخیم شدن اوضاع در ماجرای "چکپوینت چارلی" و بحران کوبا هراس بسیاری از آلمانیها را برانگیخت، ولی افکار عمومی از رویدادهای پاییز ۱۹۸۳ خیلی دیرتر آگاه شد. بسیاری به موازنه هستهای اعتماد نداشتند. سال ۱۹۸۳ یعنی سالی که جهان از نزدیک یک جنگ اتمی عبور کرد، به عنوان سالی تعیینکننده برای جنبش صلح در آلمان وارد تاریخ شد.