واکنش روس‌ها به رزمایش‌های ایران وترکمنستان در خزر
۱۳۹۱ مهر ۳, دوشنبه
ترکمنستان در۱۵ شهریور۱۳۹۱ نخستین بار در سواحل غربی خزر یک رزمایش دریایی برگزارکرد. در این مانور نظامی که به نام "خزر ۲۰۱۲" برگزار شد، تجهیزات نظامی "تانک، کاتیوشاهای نسل جدید، توپخانه، ناوچه‌های موشک‌انداز، سامانه‌های موشکی، راداری، هواپییماهای نظامی، جنگندهها و چرخبال‌های مدرن"، بکارگرفته شدند.
درپی این رزمایش نیروی دریایی ایران در نوشهرمازندران تمرین "پاکسازی، مین‌ریزی و دفاع از ساحل" در دریای خزر را در حضور علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران و فرماند‌ه‌ی کل قوا انجام داد. در این رزمایش "دفاع از سواحل و آب‌های ساحلی، انهدام یگان‌های شناور فرضی و تصرف یگان شناور دشمن از هوا از سوی نیروی دریایی تمرین شد.» مقام‌های ایرانی گفتند ایران برنامه‌ای برای راه‌اندازی ناوشکن جماران ۲ را هم در آب‌های دریای خزر دارد.
یک کنفرانس پس از دو مانور نظامی
به‌دنبال مانورهای ترکمنستان و ایران، روز ۲۵ شهریور امسال کنفرانس "الگوهای همکاری بین‌المللی در دریای خزر" در "آکتاو" قزاقستان برگزار شد. در این نشست کارشناسان "بنیاد اجتماعی الکساندر کنیازوف، بنیاد فریدریش ابرت آلمان، مرکز مطالعات استراتژیک نظامی وزارت دفاع قزاقستان و گروهی از خبرگزاری‌ها شرکت داشتند.
علاوه بر نمایندگان روسیه ، کارشناسان ایرانی از جمله مهدی سنایی، عضو "کمیته‌ی سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس شورای اسلامی" نیز در این همایش شرکت کردند. این کنفرانس دو روز طول کشید و درباره‌ی خروج از مشکلات کنونی دریای خزر از جمله تازه ترین مانورهای نظامی در این دریا تبادل نظر شد.
اعتراض ترکمنستان به رسانه‌های روسیه
گرچه همه‌ی کشورهای ساحلی دریای خزر توان نظامی خود را در ۲۰ سال اخیر تقویت کرده‌اند، اما نخستین مانور ترکمنستان در این دریا سرو صدای زیادی به پا کرد. بویژه روزنامه‌های روسیه درباره‌ی "احتمال بروز درگیری در دریای خزر بین جمهوری آذربایجان و ترکمنستان" هشدار می‌دهند.
بسیاری از تحلیل‌گران نظامی روسیه از جمله پاول فلگن‌هاور، تاکید می‌کنند که «مانور دریایی ترکمنستان در خزر پیامی است به جمهوری آذربایجان و ایران که این کشور قصد دارد حتی با توسل به سلاح از منافع ملی خود دفاع کند.» فلگن‌هاور می‌افزاید:«ترکمنستان به دلیل اختلافات مرزی با ایران و جمهوری آذربایجان این مانور را برگزار کرد.»
این کارشناس نظامی روسیه همچنین در گفت‌وگو با دویچه وله خاطرنشان می‌کند:«درحال حاضر حدود ۲۰۰ کشتی جنگی در دریای خزر مستقر هستند. گرچه این کشتی‌ها بزرگ نیستند، اما وجود آن‌ها نشان‌گر نظامی شدن بیشتر خزر است.»
روزنامه‌های روسیه از جمله "نزاویسیمایا گازیتا" و خبرگزاری روسی "رگنوم" نیز "هشدارهایی" درخصوص روند نظامی شدن خزر و مسابقه‌ی تسلیحاتی ترکمنستان و جمهوری آذربایجان منتشر کردند که اعتراض وزارت امور خارجه‌ی ترکمنستان را برانگیخت.
حق وتوی ایران و روسیه در خزر
روزنامه‌ی "نزاویسیمایا گازیتا" در مقاله‌ای تحت عنوان "حق وتوی ایران و روسیه در دریای خزر"می‌‌نویسد که منافع روسیه در دریای خزر با ایران ۱۰۰ درصد انطباق دارند. این روزنامه‌ی روسی از اقدامات آذربایجان و ترکمنستان در خزر انتقاد می‌کند.
آلکساندر کنیازف تحلیل‌گر این روزنامه، در مقاله‌اش تاکید می‌کند:«در میان کشورهای ساحلی خزر، رفتار آذربایجان و ترکمنستان غیرسازنده به نظر می‌آید. رهبران و کارشناسان این کشورها ضمن تکذیب ماهیت سیاسی طرح‌های خود در زمینه‌ی ساخت خطوط لوله، امکانات و ظرفیت‌های میادین نفتی و گازی خود را با غلو بیان می‌کنند و بر سودمند بودن تجاری خطوط لوله ساخته نشده‌ای چون خط لوله‌ی نابوکو و خط لوله زیردریایی خزر تأکید می‌کنند.»
نزاویسیمایا گازتا درمقاله‌ی خود همچنین آورده است:« به آسانی می‌توان تصور کرد که روسیه و ایران قادر هستند ساخت هر‌گونه خط لوله از روی بستر خزر را وتو کنند. روسیه و ایران از همه‌ی امکانات برای اجرای وتوی خود برخوردار هستند.»
آلکساندر کنیازف نویسنده این مقاله گرچه به مانور ایران در نوشهر مازندران اشاره‌ای نمی‌کند، اما تاکید می‌کند: «ایران مانند روسیه آماده می‌شود که از منافع خود با شدت تمام دفاع کند.»
چرا وزارت خارجه ترکمنستان بیانیه صادر کرد؟
اظهارات کارشناسان روس و نوشته‌های روزنامه‌های روسیه سبب نارضایتی ترکمنستان شد. وزارت امور خارجه‌ی این کشوربلافاصله با صدور بیانه‌ای رسما به ادعاهای طرح شده از سوی رسانه ها و کارشناسان روسی پیرامون «احتمال درگیری بین ترکمنستان و جمهوری آذربایجان» اعتراض کرد. در بیانیه گفته می‌شود که رسانه‌های روسیه تلاش کردند مسائل دریای خزر را بزرگ‌تراز آنچه که هست جلوه دهند. در این بیانیه از خبرگزاری رگنوم هم نام برده شده و ازسخنان کارشناسانی که در این کنفرانس قزاقستان سخنرانی کرده‌اند نیزانتقاد شده است.
در بیانیه‌ی وزارت امورخارجه‌ی ترکمنستان همچنین آمده است: «در این کنفرانس ستانیسلاو پریتچین، از بخش آسیای میانه و قفقاز آکادمی علوم روسیه تلاش کرد مناسبات جمهوری آذربایجان و ترکمنستان را به صورت اغراق‌آمیزی منفی تصویر کند. آنچه در این کنفرانس درباره‌ی مناسبات جمهوری آذربایجان و ترکمنستان ابراز شده حقیقت ندارد و مذاکرات طرفین براساس احترام متقابل و با کیفیتی سازنده پیش می‌رود.»
در بیانیه‌ی اعتراضی از قول پریتچین ذکر می‌شود که مذاکرات رژیم حقوقی دریای خزر با شکست مواجه شده و مناسبات آذربایجان و ترکمنستان در روند مذاکرات خزز، یکی از عوامل مهم بن‌بست این مذاکرات شمرده می‌شود. در پاسخ به آن وزارت خارجه‌ی ترکمنستان گفته است: «ترکمنستان در روند مذاکرات فعال شرکت می‌کند و خواستار حل و فصل قانونی مشکلات بر اساس مذاکرات دیپلماتیک هست.»
روسیه مشکلی ندارد، ایران مشکل دارد
پرفسور ولادیمیر ساژین، کارشناس "موسسه‌ی خاورشناسی روسیه" در مسکو، معتقد است که موضع روسیه نسبت به حل مسائل دریای خزر با نظرایران یکی نیست. وی در گفت‌وگو با دویچه‌وله خاطرنشان می‌کند:«برای روسیه در حال حاضر وضعیت دریای خزر بد نیست، چون ما هم با قزاقستان و هم با جمهوری آذربایجان درباره‌ی محدوده‌ی مرزی بین‌المللی خود در دریای خزر به توافق رسیدیم، بنابراین برای روسیه مسائل مرزی در این دریا حل شده است.»
کارشناس موسسه‌ی خاورشناسی مسکو ضمن تائید گسترش نظامی‌گری و مسابقه‌ی تسلیحاتی، تاکید می‌کند که «نیروی دریایی روسیه بین این ۵ کشور قدرتمندترین آن‌هاست و روسیه از هیچ حادثه‌ی نامعلومی واهمه ندارد.»
"انجام مانور حق همه این کشورهاست"
پرفسور ساژین برخلاف نوشته‌ی رسانه‌های روسیه می‌گوید که کشورهای ساحلی خزر حق دارند مانور نظامی انجام دهند. وی می‌گوید:«در دریای خزر روسیه ناو نظامی دارد و مانور نظامی هم برگزار می‌کند، اما این کشور به دلیل این‌که مشکل مرزی با قزاقستان و جمهوری آذربایجان ندارد، در رابطه با رزمایش‌های نظامی نیز مشکلی ندارد.»
به نظر ساژین در بخش شمالی دریایی خزر مشکلات حل شده اما در قسمت جنوبی آن، بین سه کشور ایران، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان هنوز لاینحل مانده است و مشخص نشدن محدوده‌های مرزی بین این سه کشور بزرگنرین چالش خزر محسوب می‌شود.
آقای ساژین می‌گوید: «بخشی از این مشکل به ایران هم برمی‌گردد که درخواست سهم ۲۰ درصدی کرده است، اما سهم ایران بیشتر از ۱۳ درصد نیست. هیچ کشورساحلی حتی روسیه با این درخواست ایران موافق نیست.»
این کارشناس نتیجه می‌گیرد که روسیه با همسایه‌های خود قزاقستان و آذربایجان مرزهای آبی در دریای خزر را تعیین کرده و مشکلی ندارد. وی پیشنهاد می‌کند که "الگوی روسیه، قزاقستان و آذربایجان" در بخش شمالی دریای خزر، می‌تواند الگوی مناسبی هم برای حل مشکلات مرزی در بخش جنوبی آن بین ایران، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان باشد.