کنسرن اتوموبیل‌سازی جنرال موتورز (جی ام) اعلام ورشکستگی کرد. صاحب ‌اصلی این شرکت اکنون دولت آمریکاست که ۶۰ درصد "سرمایه"‌ی آن را در اختیار دارد. برنامه‌ای برای بازسازی این شرکت تهیه شده که برای کارکنان آن، دارندگان سهام آن و کل اقتصاد آمریکا و حتا می‌توان گفت جهان پیامدهای مهمی دارد. به هر حال این حادثه در تاریخ اقتصاد سیاسی ثبت می‌شود و شاخص تحولی می‌شود که در بحث بر سر اقتصاد و رابطه‌ی آن با جامعه و سیاست مدام به آن اشاره خواهد شد.

سرمایه‌داری دولتی

سرنوشت کنسرن اتوموبیل‌سازی جنرال موتورز در چند روز گذشته یک موضوع ثابت رسانه‌ها، دست کم در غرب، بوده است. در مورد حادثه تفسیرهای مختلفی وجود دارد. "زوددویچه تسایتونگ" در مقاله‌ای موضوع را با مفهوم «سرمایه‌داری دولتی» توضیح می‌دهد: این‌که دولت آمریکا صاحب‌اختیار "جی ام" شده است، به معنای «سرمایه‌داری دولتی» است، آن هم از نوع جدید آن. «سرمایه‌داری دولتی جدید فرزند احتیاج است و در واقع فرزندی ناخواسته است.»

سرمایه‌داری دولتی پیشتر آنجایی مطرح بود که دولت به ابتکار خود و برای پیشبرد برنامه‌هایی شرکتی را دولتی می‌کرد و در چارچوب نظام سرمایه‌داری، خود در نقش سرمایه‌دار ظاهر می‌شد، اما با این ایده و انگیزه که بر روی مکانیسم بازار تأثیر بگذارد و آن را در جهتی که خود می‌خواهد، هدایت کند.

آنچه نویسنده‌ی "زوددویچه تسایتونگ" بر آن سرمایه‌داری دولتی جدید نام می‌نهد، نه ابتکار، بلکه چاره‌ای از سر بیچارگی است. «نمونه‌های جنرال موتورز و کرایسلر شاخص یک برش تاریخی هستند. پرزیدنت اوباما در برابر این−یا−آن قرار داشت، یا می‌بایست از این دو کنسرن عمده‌ی اقتصاد آمریکا بدون چشم‌انداز روشنی حمایت مالی کند، یا بگذارد که آنها زوال یابند، چیزی که مخارج محاسبه‌ناپذیر مالی و اجتماعی به دنبال داشت. او راه سومی را برگزید، این که خود عهده‌دار بازسازی شود.»

همه این تصمیم را پرخطر می‌بینند. "نویه تسورشر تسایتونگ" منشأ خطر را در مدیریت "جی ام" می‌بیند که در اساس تغییری نکرده است. به نظر این مفسر بعید نیست که دوباره غرور و نخوت گذشته بازگردد و همراه با آن خطاهای گذشته تکرار شوند.

تفسیرهای مختلف

«سرمایه‌داری دولتی جدید» مفهومی است برای توضیح قضیه‌ی کرایسلر و "جی ام" . از این قضیه تفسیرهای دیگری نیز وجود دارد. روزنامه‌ی "تاگس-انتسایگر" (Tages-Anzeiger) چاپ زوریخ ورشکستگی "جی ام" را درهم شکستن شمایلی می‌داند که شاخص سبک زندگی آمریکایی بوده است. به نظر مفسر این روزنامه پایان کار "جی ام" نمودی از آغاز دوره‌ی جدیدی است «که بر خلاف دوره‌ی قبلی، آمریکایی نخواهد بود».

نشریه‌ی چپ "یونگه ولت" نیز قضیه را "آمریکایی" می‌بیند، در این معنا که آمریکا "جی ام" را نجات می‌دهد و سرنوشت اپل را ، که شرکت وابسته به "جی ام" است و کارخانه‌هایش در اروپاست، به جیب اروپاییان وامی‌گذارد. از نظر "یونگه ولت" آمریکا در اینجا منافع خود را پیش می‌برد و همان یک‌جانبه‌نگری همیشگی را پیش گرفته که اوباما قول داده بود، از آن فاصله بگیرد.

سیاست و اقتصاد

روزنامه‌ی "لالزاس" (L’Asace) جاپ مولهاوزن می‌نویسد: «در ظرف چند ماه دولت آمریکا یک شرکت بیمه، دو بنگاه مالی، یک بانک، یک شرکت اعتباری و دو شرکت اتوموبیل‌سازی را نجات داده است. برای این کار از اهرم دولتی کردن استفاده شده است. این به معنای پایان یک فلسفه‌ی اقتصادی خاص آمریکا، سرزمین "اقتصاد آزاد" است.»

پایان این فلسفه، ایجاب می‌کند که در مورد رابطه‌ی اقتصاد و سیاست از نو اندیشه شود، آن هم نه فقط در آمریکا. در آلمان این بحث گرم است، بحثی که فراز جدید آن به نوعی به "جی ام" مربوط می‌شود. طرحی که برای نجات "اپل" تهیه شده، به بحث رابطه‌ی اقتصاد و دولت دامن زده است. این مبحث از موضوع‌های عمده‌ی مجادله‌های انتخاباتی از هم‌اکنون آغاز شده در آلمان است.

RN/BM