سازمان ملل متحد در سال ۱۹۷۲ روز پنجم ژوئن، ۱۶ خرداد را روز جهانی حفاظت از محیط زیست اعلام کرد. هر سال به مناسبت این روز شعاری انتخاب می‌شود که مضمون اصلی فعالیت‌های توصیه شده در همان سال را مشخص می‌کند.

در کنار شعار سال و پیشنهادهای سازمان ملل برای بهبود وضعیت محیط زیست، برنامه‌های متنوعی نیز در کشورهای مختلف برگزار می‌شود. جمهوری اسلامی برای نشان دادن "جدیت" خود در حفاظت از محیط زیست به جای یک روز یک هفته را (۱۵ تا ۲۲ خرداد) به این مهم اختصاص داده است.

جای خالی ایران در نقشه سازمان ملل

سازمان ملل در پایگاه اینترنتی خود نقشه‌ای از جهان منتشر کرده که در آن برنامه‌‌های مختلف در روز جهانی محیط زیست مشخص شده است. این فعالیت‌ها توسط دولت‌ها، تشکل‌های غیردولتی، گروه‌های مذهبی، موسسه‌های آموزشی، موسسه‌های خصوصی و افراد مستقل انجام می‌شود. در این نقشه ایران یکی از کشورهایی است که هیچ فعالیتی بر روی نقشه‌اش مشخص نشده است.

یکی از توصیه‌های سازمان ملل به دولتمردان جهان حمایت از مشارکت همگانی و دادن اختیارات به شهروندان برای برعهده گرفتن نقشی فعال در حفاظت از محیط زیست است. جمهوری اسلامی برخلاف شعارها به این توصیه بی‌توجه است و در مواردی مانند اعتراض شهروندان به خشک شدن دریاچه ارومیه به سرکوب حامیان محیط زیست می‌پردازد.

اظهارت محیط زیستی رئیس سازمان بازرسی

فهرست معضلات و بحران‌های زیست محیطی در ایران بسیار طولانی است. مشکلات به قدری جدی است که سازمان بازرسی کل کشور نیز وارد بحث محیط زیست شده است. رئیس این سازمان، مصطفی پورمحمدی، ۱۵ خرداد در نشست "بررسی وضعیت دریاچه ارومیه" که با شرکت استادان دانشگاه ارومیه برگزار شد حضور یافت و درباره‌ی معضلات این حوزه با آنان صحبت کرد.

با کاهش شدید آب دریاچه ارومیه غلظت نمک در آب در اردیبهشت امسال به ۳۰۰ گرم در هر لیتر افزایش یافته است. در یک دهه‌ی گذشته سطح آب دریاچه ارومیه ۶ متر کاهش پیدا کرده که حاصل آن شوره‌زار شدن ده‌ها هزار هکتار از اراضی کناره‌های آن است. کارشناسان می‌گویند خشک شدن بخش‌های بزرگتری از این دریاچه سلامت میلیون‌ها نفر در شهرهای اطراف را به خطر می‌اندازد.

پور محمدی در بخشی از سخنانش با اشاره به گرد و غباری که نیمی از کشور را دچار مشکل کرده گفت «ریزگردها پدیده جدیدی است كه به‌شدت همه را دچار مشكل كرده است، این در حالی است كه یازده شهر ما در مرز آلودگی هوا بوده و دچار آلاینده‌های صنعتی هستند.»

اعتراف به بی‌برنامگی برای حل مشکلات

خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌های ایران فقط به ارومیه محدود نمی‌شود و در استان‌های دیگر نیز تکرار می‌شود. محمد جواد محمدی‌زاده، معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان حفاظت‌محیط‌زیست اعتراف می‌کند، نسخه مدونی برای حل معضلات و مشكلات زیست محیطی کشور وجود ندارد.

محمدی‌زاده ۱۶ خرداد در نشست هم‌اندیشی همكاری‌های علمی پژوهشی سازمان محیط‌زیست و وزارت علوم در مورد علت این بی‌برنامگی گفت «بین نخبگان، پژوهشگران و عالمان با مدیران اجتماعی پیوند منطقی و هدفمند ایجاد نشده است.» به گزارش خبرگزاری ایسنا او همچنین گفته است، موضوعات محیط زیست در درون فرابخش و در ذات خود بین‌المللی هستند.

گرچه بسیاری از معظلات زیست محیطی جهانی و برخی منطقه‌ای هستند، اغلب کارشناسان معتقدند سیاست‌های نادرست و بی‌توجهی مسئولان عامل اصلی معضلاتی چون خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها و آلودگی رودخانه‌هاست. رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست برخلاف توصیه سازمان ملل، ابراز تاسف می‌کند که "در برنامه‌های ما مردم به حساب نیامده‌اند."

«در دریای خزر شنا نکنید»

سایت خبرآنلاین ۱۴ خرداد از قول علی آقازاده‌ نماینده رشت در مجلس هشتم آلودگی آب دریای خزر را برای مردم "بسیار خطرناک" توصیف کرد. آقازاده بدون اشاره به مستندات سخنانش ادعا کرد، سهم ایران در این آلودگی پنج درصد بیشتر نیست و مسئول ۹۵ درصد آلودگی‌های خزر دیگر کشورهای حوزه‌ی این دریاچه هستند.

برخی از مسئولان اعتراف می‌کنند که ایران دست‌کم در آلودگی میکروبی آبهای کناره‌ی دریای خزر سهم مهمی دارد. عبدالرضا کرباسی، مدیرکل دفتر بررسی آلودگی های دریایی سازمان حفاظت از محیط‌زیست در گفت وگو با خبرآنلاین می‌گوید «وزارت خانه‌های بهداشت و نیرو باید برنامه مدونی داشته باشند تا در شهرهای بالای ۳۰ هزار نفر جمعیت تصفیه خانه فاضلاب شهری داشته باشد که این کار به دلیل نداشتن بودجه هنوز انجام نشده است.»

به گزارش خبرآنلاین کرباسی توصیه می‌کند «بهتر است به دلیل آلودگی زیست محیطی دریای خزر مردم از شنا در این دریا پرهیز کنند چون امکان بیماری‌هایی مانند بیماری قارچی وجود دارد.»

شعار سال؛ اقتصاد سبز

شعار سال ۲۰۱۲ "اقتصاد سبز" به معنای اقتصادی برپایه ملاحظات زیست‌محیطی تعیین شده است. سازمان ملل شهروندان جهان را چنین خطاب قرار می‌دهد «اقتصاد سبز؛ آیا شما هم در آن جایی دارید؟» این نهاد برای جلوگیری از ادامه‌ی تخریب محیط زیست و کمک به احیای آن ده پیشنهاد کلیدی به دولتمردان و شهروندان ارائه می‌کند.

مقابله با تخریب جنگل‌ها و استفاده عاقلانه از منابع آب از جمله پیشنهادهای سازمان ملل هستند. به گزارش خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی (ایرنا) رییس انجمن جنگلبانی ایران، هادی كیادلیری دیماه سال گذشته روند تخریب جنگل‌های ایران را خطرناک خواند و گفت، به طور حتم با ادامه چنین روندی در آینده نه چندان دور جنگل‌های زاگرس به بیابان و جنگل‌های شمال كشور به شرایط زاگرسی تبدیل می‌شوند.

بخشودگی متجاوزان به جنگل‌ها

کارشناسان محیط زیست نقش سیاست‌های دولت در از میان رفتن جنگل‌ها را محوری می‌دانند. سال گذشته مجلس شورای اسلامی نیز به حمایت از تخریب‌کنندگان جنگل برخاست و با تصویب لایحه‌ای اعلام کرد هرگونه تجاوز به جنگل‌ها تا پایان سال ۸۹ بخشوده شده است. کیادلیری می‌گوید تصویب این لایحه "به طور قطع باعث تشویق متجاوزان به جنگل‌ها می‌شود."

تازه‌ترین طرح دولت در زمینه "استفاده عاقلانه از آب" نیز انتقال آب آلوده‌ی دریای خزر به استان سمنان است که به عنوان کاری غیرکارشناسی و با پیامدهای زیست‌محیطی مخرب انتقادهای شدیدی در پی داشته است. یکی دیگر از طرح‌های دولت که ظاهرا فعلا مسکوت مانده انتقال آب کارون به فلات مرکزی ایران بود. این در حالی است که بسیاری از روستاهای خوزستان آب لوله‌کشی ندارند و آب آشامیدنی در شهرهای بزرگی چون اهواز، آبادان و خرمشهر به شدت آلوده است.

رویای "اقتدار جهانی در حوزه محیط زیست"

به نظر می‌رسد مخاطب برخی از پیشنهادهای سازمان ملل شهروندان کشورهایی چون ایران نباشند. این سازمان توصیه می‌کند برای حفاظت از محیط زیست استفاده از حمل و نقل عمومی را گسترش دهید. معضل کشوری چون ایران گسترش نیافتن سیستم حمل و نقل عمومی متناسب با آهنگ افزایش جمعیت است.

در روز جهانی محیط زیست، رئیس سازمان محیط زیست جمهوری اسلامی در کنار اعتراف به نبود برنامه‌ای برای حل معضلات این بخش از طرح شعارهای تکراری نیز غافل نمانده است. به گزارش ایسنا محمدی‌زاده از نخبگان علمی ایران می‌خواهد برای مشکلات جهانی محیط زیست پاسخ ارائه کنند: «دیگران یا نمی‌دانند و یا نمی‌خواهند كه پاسخگو باشند و همچنان كه در حوزه فرهنگ و سیاست این اقتدار برای نظام جمهوری اسلامی ایران حاصل شد، باید در حوزه محیط‌زیست نیز به عرصه ظهور برسد.»