آینده‌ای نه چندان دور، بهار سال ۲۰۲۲ در کشور "مهد آزادی"، فرانسه؛ دو نیروی بزرگ در برابر هم قرار گرفته‌اند: راست‌های افراطی و بنیادگرایان مسلمان. احزاب بزرگ برای گریز از خطر راست‌گرایان، باعث پیروزی اسلام‌گرایان در انتخابات ریاست جمهوری می‌شوند. محمد بن آبس بر سر قدرت می‌آید. زنان دیگر نه دامن که تنها شلوار می‌پوشند و لباس‌های گشاد برآمدگی‌هاای بدن آن‌ها را پنهان می‌کند.

این‌ها صحنه‌هایی از رمان تازه "تسلیم" از میشل ولبک، نویسنده فرانسوی است. ولبک در این رمان سلطه اسلام‌گرایان را بر فرانسه به تصویر می‌کشد. اثری که برخی او را جسارت ادبی دانسته‌اند و گروهی دیگر نژادپرستانه و اسلا‌م‌هراسانه. رمان جدید ولبک پس از ترور پاریس به بازار آمد. ولبک در همین ترور و حمله به دفتر مجله "شارلی" یکی از بهترین دوستان خود را از دست داده است.

خیلی‌ها با هیجان در انتظار این لحظه بودند؛ نخستین حضور ولبک، پس از ترورهای پاریس در یک نشست عمومی. ولبک دوشنبه‌شب (۱۹ ژانویه) در چارچوب جشنواره ادبی شهر کلن آلمان "لیت کلن"، از کتاب تازه‌اش گفت.

ولبک در همان ابتدای نشست و آغاز گفت‌وگو خواست دو نکته‌را روشن کند؛ یکی این‌که کتاب‌اش یک کتاب "اسلام هراسانه" نیست و دوم این‌که حتی اگر کسی بخواهد کتابی هم علیه اسلام بنویسد حق این کار را دارد. ولبک ادامه داد: «آرزو می‌کردم این کتاب یک کتاب اسلام‌هراسی می‌شد. آنوقت کار من هم آسان‌تر بود.» به گفته‌ی نویسنده اما پیام این کتاب این است که انسان از هیچ جریانی نباید تاثیر بگیرد.

این نویسنده جنجالی فرانسوی تاکید کرد که که از آوردن دیدگاه‌های قطعی در کتاب پرهیز کرده‌است و نمی‌توان اثبات کرد که در فصل یا فصل‌هایی از کتاب به طور مشخص به "اسلام هراسی" اشاره شده است. نویسنده می‌گوید، نمی‌توان ادعا کرد کتاب‌ او کتابی است که اسلام‌هراسی را رواج می‌دهد. به اعتقاد او همین دوگانگی و دوسوگرایی است که آثار بزرگ ادبی را می‌آفرید.

"مجله‌ای بی مسئولیت"

از ولبک در مورد رخداد "شارلی ابدو" پرسیدند. نویسنده تلاش کرد در پاسخ، فاصله خود را با موضوع حفظ کند. دست کم نشان نداد که کاملا با دیدگاه‌های این مجله موافق است. ولبک گفت، برای بیشتر مردم فرانسه، «آزادی متاعی است با ارزش» اما از سوی دیگر «فرانسوی‌ها طرفدار زیاده‌روی هم نیستند و به آتش دامن نمی‌زنند». هوله‌بک گفت: «اما "شارلی"، نفت و آتش را با هم درآمیخت تا انسان‌ها را وادار به تفکر کند.» هوله‌بک ادامه داد، "شارلی" در تمام این سال‌ها خواست به خواننده بفهماند که «مجله‌ای است بدون مسوولیت.»

اما تعریف مسئولیت چیست و مسئولیت خودش را در چه زمینه‌ای و کجا نشان می‌دهد؟

نویسنده‌ی فرانسوی خطاب به حاضران در نشست گفت، پاسخ این پرسش‌را می‌داند که کجا دیگر هیچ نشانی از مسئولیت نیست؛ در سیاست، در میان سیاستمداران و احزابی که دیگر همه تعهدات قانونی خود را کنار گذاشته‌اند. ولبک در نشست ادبی کلن نشان داد که علاقه‌ای به تجزیه و تحلیل‌های سیاسی ندارد.

پاره‌هایی از کتاب برای حاضران خوانده شد. نویسنده پس از این بخش گفت، دین در دست عوام‌فریبان – حتی اگر عوام‌فریبی خوددار باشد مانند محمد بن آبس، شخصیت داستان- به تدریج چهره زشت خودش را نشان می‌دهد. اما آیا این ایراد از دین است یا اشکال از نحوه تفسیر سیاستمداران است از دین؟

نویسنده هر چند پاسخی به این پرسش‌ها نداد، اما با سخنان خود مخاطب را متوجه سوءاستفاده از دین کرد. ولبک با پرسش خود به این نکته اشاره کرد که همه ادیان در برابر کسانی که از دین به عنوان ابزاری برای رسیدن به مقاصد خود و تحریک و تهییج طرفداران خود استفاده می‌کنند، بی‌قدرت هستند.

فرانسوی‌ها و جستجوی "هویت"

نویسنده فرانسوی، به خاطرات خوش بسیاری از فرانسوی‌ها از دوران حکومت شارل دگل از سال ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۹ اشاره کرد. به اعتقاد او در آن زمان، فرانسه برعکس امروز، کوچکترین شکی به هویت خود نداشت. ولبک در ادامه گفت که به فرانسوا اولاند، رئیس جمهور کنونی فرانسه برای ارضای این حس فرانسوی‌ها در جستجوی یک "هویت باثبات" چندان خوشبن نیست.

رمان "تسلیم" که از روز چهارشنبه (۷ ژانویه) عرضه آن در کتابفروشی‌ها آغاز شده، بحثی فراگیر را در رسانه‌های جمعی و محافل اجتماعی و فرهنگی به راه انداخته است. عنوان کتاب اشاره‌ای است از عقب‌نشینی فرهنگ غربی در برابر اسلام.

رمان "تسلیم" صحنه هایی را خلق می‌کند و پرسش‌هایی را مطرح می‌کند که هنوز به واقعیت نپیوسته‌اند. به اعتقاد نویسنده، پاسخ‌ها را باید در جهان بیرون جست و چگونگی واکنش به صحنه‌هایی خیالی که او آفریده است، تصمیمی است بر عهده سیاستمداران.