در حالی که پس از آخرین دور مذاکرات اتحادیه اروپا با ایران بر سر مناقشه هسته‌ای جمهوری اسلامی، هر دو طرف گفت‌و‌گوها را «سازنده» خواندند، اما ایالات متحده به شکلی یکجانبه تحریم‌ها علیه ایران را شدت بخشید و چندین شخصیت و نهاد ایرانی را به فهرست تحریم‌های تاکنونی خود افزود.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سپاه قدس واحد برونمرزی سپاه پاسداران و بانک‌های ملت، ملی و صادرات از جمله نهادها و موسساتی هستند که مشمول تحریم‌های جدید آمریکا خواهند شد.

دکتر فریدون خاوند استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه «رنه دکارت» پاریس و کارشناس مسایل اقتصادی در گفت‌و‌گویی با دویچه‌وله، ضمن پرداختن به ویژگی اصلی تحریم‌های تازه آمریکا علیه ایران، نقاط مشترک و همچنین اختلاف اتحادیه اروپا با ایالات متحده را برشمرده و به چرایی برجسته شدن سپاه پاسداران در تحریم‌های جدید پاسخ گفته است.

دویچه‌وله: دکتر خاوند، بسیاری از تحلیلگرها پیامدهای تحریم‌های اخیر آمریکا را برای آینده‌ اقتصادی ایران بسیار گسترده می‌دانند و ابعاد آن را غیرقابل مقایسه با تحریم‌های گذشته ارزیابی می‌کنند. به نظر شما برجسته‌ترین ویژگی‌ تحریم‌های اخیر در چیست که باعث مطرح‌شدن چنین تحلیلی می‌شود؟

فریدون خاوند: یکی از مهمترین ویژگی‌های این تحریم این است که به مقدار زیادی از حد تحریم اعمال‌شده به‌صورت مستقیم از سوی ایالات متحده آمریکا و شرکتهای آمریکایی فراتر می‌رود و به نوعی این تحریم‌ها به این صورت انجام می‌گیرد که ایالات متحده آمریکا به شکلی گسترده از بقیه‌ی کشورها و از بقیه‌ی نهادهای مالی، صنعتی و تکنولوژی می‌خواهد که در اعمال تحریم علیه ایران مشارکت بکنند و در واقع ایالات متحده آمریکا تمام ابزار و تمام قدرت و نیروی اقتصادی خودش را هم به‌کار می‌گیرد که در درجه نخست از متحدان خودش و بعد از بقیه کشورها، و حتا آنهایی که در مقابل ایران تا اندازه زیادی معتقد به انعطاف هستند بخواهد که در اعمال تحریم علیه ایران مشارکت بکنند. من فکر می‌کنم این اعمال تحریم به‌صورت تحریم‌های فراآمریکایی، یعنی در ورای تحریم مستقیم از سوی ایالات متحده آمریکا و حتا متحدان نزدیکش ویژگی مهم سیاست آمریکا باشد.

دویچه‌وله: تقریبا تمامی رسانه‌ها بر یکجانبه بودن حرکت آمریکا تاکید می‌کنند. آیا به نظر شما هم واقعا اینطور است، یا آمریکا در نوعی توافق پنهان با متحدان خود دست به چنین حرکتی زده است؟

فریدون خاوند: وجه تمایز این حرکت با حرکتهای پیشین این است که ایالات متحده آمریکا در مرحله‌ی کنونی از همراهی اتحادیه اروپا برخوردار است. به این معنا که قدرتهایی که در گذشته در مقابل آمریکا صف‌آرایی می‌کردند و حتا بشدت مخالفت می‌کردند، بویژه فرانسه، در حال حاضر خودشان تبدیل شده‌اند به نوعی مدافعان سرسخت اعمال تحریم علیه ایران. از این نظر می‌شود گفت که آمریکا در موضع انزوای گذشته‌ی خودش نیست. ولی به هرحال این تحریم‌ها از یک لحاظ می‌شود گفت جنبه‌ی یکجانبه دارد، به خاطر اینکه از طریق شورای امنیت سازمان ملل متحد بخشی از آن انجام نمی‌گیرد. یعنی تحریم‌های ایالات متحده آمریکا و متحدان نزدیک‌ خودش فراتر از تحریم‌های شورای امنیت می‌رود و به همین علت شاید بتوان به نوعی هنوز گفت که این تحریم‌ها یکجانبه است.

دویچه‌وله: سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که از یکسو مذاکرات ایران و اتحادیه اروپا بر سر مسایل هسته‌ای که هر دو طرف آن را «سازنده» خوانده‌اند ادامه دارد، و از سوی دیگر آمریکا دست به تحریم‌های یکجانبه می‌زند. پس این تفاوت در نگاه اروپا و آمریکا را باید چگونه ارزیابی کرد؟

فریدون خاوند: به نظر من این وضعیت دو علت دارد. علت اولش اینکه به هرحال آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها هنوز امیدوارند که به نوعی ایران را به انعطاف بکشانند. به همین علت از یکسو اعمال تحریم می‌کنند و از سوی دیگر نرمش نشان می‌دهند برای اینکه راه بازگشت را بازبگذارند. ولی از طرف دیگر، و این نکته‌ی دوم است، در خود اتحادیه اروپا، به‌رغم روش تازه‌ی فرانسه در کنار بریتانیا، هنوز نیروها، جریانها و گرایشهایی هستند که معتقدند روش اروپا باید با روش ایالات متحده آمریکا تفاوت داشته باشد و تا اندازه‌ای جای بیشتری را به نرمش بدهد. من فکر می‌کنم که سولانا در واقع معرف این است که بخواهد میان «بازها» و «کبوترها»ی اروپا نوعی سنتز ایجاد بکند و در واقع ادامه بدهد گفت‌وگو را با جمهوری اسلامی.

دویچه‌وله: برخی تحلیلگرها برجسته‌شدن سپاه پاسداران و سپاه قدس در تحریم‌های اخیر آمریکا را اینطور ارزیابی می‌کنند که آمریکا به این وسیله می‌تواند بسیار راحت‌تر به بهانه‌ی مبارزه با تروریسم به ایران حمله کند، تا مطرح‌کردن خطر برنامه‌ی اتمی ایران! نظر شما چیست؟

فریدون خاوند: این به احتمال زیاد روشی‌ست که بیشتر می‌تواند موثر باشد، هم برای افکار عمومی آمریکا و بویژه برای افکار عمومی اروپا. ولی پیامد این مسئله این است که با افزایش اینگونه تحریم‌ها و باتوجه به اینکه شرکتهای سرمایه‌گذاری خارجی و پیمانکاران خارجی به ایران نمی‌روند یا کمتر می‌روند، و با توجه به اینکه شرکتهای داخلی هم، پیمانکاران داخلی هم، تا اندازه‌ای با توجه به چشم‌انداز گسترش تحریم‌ها از مشارکت در طرحهای ایران خودداری می‌کنند. این وضع باعث می‌شود راه بیش از پیش برای گسترش نفوذ سپاه پاسداران و بخصوص شرکتهای مهم وابسته به سپاه، از جمله قرارگاه «خاتم‌الانبیا»، باز بشود و حضور اقتصادی سپاه رو به گسترش برود. و در واقع با گسترش حضور اقتصادی سپاه راه بیشتر باز می‌شود برای اعمال تحریم آمریکا: به این عنوان که خب سپاه پاسداران و قرارگاه خاتم‌الانبیا از جمله گسترش بیشتری پیدا کرده و بنابراین هر نوع معامله‌ای با جمهوری اسلامی به معنای کمک به سپاه پاسداران خواهد بود.

دویچه‌وله: سایت اینترنتی مجله‌ی آلمانی اشپیگل اخیرا مطرح کرده بود که سناریویی از سوی آمریکا طراحی شده است که بر مبنای آن اسراییل ابتدا به نیروگاه هسته‌ای نطنز حمله می‌کند و پس از پاسخ تلافی‌جویانه‌ی ایران، آمریکا وارد عمل می‌شود و این‌بار نه مثل سناریوهای مطرح‌شده‌ی پیشین، مواضع سپاه پاسداران را مورد حمله قرار می‌دهد. آیا به نظر شما این سناریو محتمل یا قابل تصور است؟

فریدون خاوند: این هم یکی از دهها سناریویی‌ست که به‌تازگی در تمام مطبوعات غرب منتشر می‌شود. من دیروز به یکی از کتابخانه‌های پاریس رفته بودم و از حجم کتابهایی که در پیوند با مسئله‌ی هسته‌ای ایران و سناریوهای احتمالی برای ضربه‌زدن به ایران و حتا جنگ احتمالی با ایران در این کتابخانه وجود داشت شگفت‌زده شدم. این مسئله در حال حاضر طبعا راه را باز کرده است برای انواع گمانه‌زنی‌ها در مورد آینده‌ی ایران. این هم یکی از گمانه‌زنی‌هاست در میان دهها گمان‌زنی دیگر!