روز یکشنبه (۸ ژوئیه/ ۱۸ تیر) و در آخرین روز از کنفرانس دوروزه بروکسل که با مشارکت نمایندگان طیف‌های مختلف اپوزیسیون ایران برگزار شد، دو موضوع "ایران و تجربه ملل" و "گام‌های عملی برای برگزاری انتخابات آزاد" مورد بررسی قرار گرفت. در این روز، شش نفر سخنرانی کردند و کنفرانس در نهایت با صدور بیانیه‌ای به کار خود خاتمه داد.

بخش نخست؛ ایران و تجربه ملل

در بخش نخست، هاوارد بارل از اعضای سابق کنگره ملی آفریقا از تجربیات مبارزان آفریقای جنوبی علیه رژیم نژادپرست این کشور سخن گفت. وی تجربه مبارزه مسلحانه علیه آپارتاید را به دور از واقعیت خواند. به گفته بارل، تمام مبارزه مسلحانه به چند عملیات پراکنده ختم شد تا در نهایت در دهه ۱۹۷۰ استراتژی جدیدی برای ادامه مبارزه پی‌ریزی شد.

بارل افزود، بخش مهمی از فعالیت کنگره ملی آفریقا در این مرحله بر متحد کردن نیروی کار استوار بود که این امر همزمان شد با افزایش تحریم‌های بین‌المللی علیه آفریقای جنوبی و سرانجام توانست از راه نافرمانی مدنی و فشارهای بین‌المللی، شکافی را در طبقه حاکم ایجاد کند: «در این مرحله نظام دست به اصلاحاتی زد که ما از همین لرزش نظام استفاده کرده و کار خود را پیش بردیم. ما همواره تلاشمان بر این بود که پشتوانه وسیعی داشته باشیم و این وسعت را گسترده‌تر نگه داریم. آنچه تسلیحاتی بود کمکی بود از سوی اتحاد جماهیر شوروی و بخش مالی از طریق شرکت مالی بزرگی در لندن و کشورهای اسکاندیناوی تامین می‌شد. بخش مهمی از فعالیت بر پایه ی تقسیم این کمک‌های مالی بین‌المللی میان نیروهای داخلی برای متشکل کردن نیروها بود. ما توانستیم با کمک‌های دریافتی به تشکل برسیم».

وی در مورد راهکار اصلی که کنگره ملی آفریقا تا پیروزی پیگیری کرد، گفت: «هدف ما اول آفریقای جنوبی مردم سالار است. آفریقا جامعه‌ای است متکثر که همه در آن حق دارند. در نتیجه این تعهد حداقلی ما توانستیم دور هم جمع شویم. نکته دوم، عملیاتی بود که بر آن توافق شد. بدین ترتیب که هرچه بیشتر از طرق مختلف به نافرمانی مدنی در داخل رسیدیم. ما از خودمان نپرسیدیم چه کاری برای رسیدن به اهداف مشترک کافی است، بلکه ضرورت را مورد سوال قرار می‌دادیم. ما حداقل‌هایی که برای خودمان تصور و تدوین کردیم و می‌دانستیم از آنجا به بعد بر حداکثرهایی که مخالفت داریم به مبارزه سیاسی بپردازیم».

پس از هاوارد بارل، ‌رامین احمدی، فعال حقوق بشر، از طریق "اسکایپ" در کنفرانس شرکت کرد. احمدی چهار مکانیزم اصلی را برای رسیدن به هدف ضروری خواند: «مکانیزم واگردانی؛ قدرتمندان قانع شده و تصمیم می‌گیرند همراه جنبش معترضان شوند که کم اتفاق می‌افتد و در مراحل اول مبارزه پیش می‌آید. مکانیزم همراه شدن؛ قدرتمندان با آنکه قانع نشدند اما همراه می‌شوند، زیرا حس می‌کنند نمی‌توانند به شکل قبل حکومت کنند. مکانیزم انقلاب؛ این مکانیزم همه جامعه را در بر می‌گیرد و اصحاب قدرت یا نمی‌توانند یا می‌ترسند که جنبش را سرکوب کنند و از صحنه خارج می‌شوند. و مکانیزم فروپاشی».

به گفته احمدی، دو مورد آخر که این روزها توسط روشنفکران زیاد مورد بحث قرار می‌گیرد، بیشتر از همه به مدل ایران نزدیک است و می‌تواند جوابگو باشد.

وی در مورد احتمال جنگ علیه ایران گفت: «مسئله جنگ می‌تواند تغییر کند. این موضوع می‌تواند از سوی اسرائیل و آمریکا به بهانه مسئله هسته‌ای شروع شود یا از طریق ایران به بهانه تحریم‌ها. سپاه که با مردم خود سر جنگ دارد با دیگری راحت‌تر به سمت جنگ می‌رود. باید مردم را نسبت به مسئله جنگ آگاه کرد تا اگر چنین اتفاقی افتاد، جامعه آگاه باشد».

بخش دوم؛ راهکارهای اجرای انتخابات آزاد

بعد از ظهر یکشنبه، بخش دوم و آخرین مجموعه سخنرانی‌های کنفرانس بروکسل با عنوان "بررسی راهکار‌ها و گام‌های عملی ـ ایجاد زمینه‌های اجرای انتخابات آزاد" برگزار شد. در این بخش نوشابه امیری، روزنامه‌نگار، علیرضا نوری‌زاده، روزنامه‌نگار، حسن شریعتمداری، فعال و کارشناس سیاسی، و مجتبی واحدی، روزنامه‌نگار سخنرانی کردند.

نوشابه امیری مهم‌ترین راهکار در شرایط کنونی را راه‌اندازی یک رسانه ملی خواند: «وقتی بحث انتخابات آزاد مطرح می‌شود، به عنوان روزنامه‌نگار وظیفه دارم بگویم هیچ انتخابات آزادی بدون آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی آزاد امکان ندارد. می‌توان شعار داد اما واقعیت این است که نمی‌توان به مردمی که نمی‌دانند در جامعه‌شان چه گرایش‌هایی وجود دارد، از انتخابات آزاد سخن گفت».

وی افزود:‌«اگر جمهوری اسلامی می‌تواند به برخی برای راه‌اندازی رسانه پول دهد، اپوزیسیون ایران نیز باید بتواند. برای ساختن چنین ساختاری مهم نیست این پول از کجا می‌آید، بلکه تعهد بر رساندن خبر به جامعه است. اگر [شبکه تلویزیونی] الجزیره توانسته کار کند، یعنی امکانش وجود دارد».

علیرضا نوری‌زاده در برشمردن خطرهای احتمالی برگزاری انتخابات آزاد، نمونه‌هایی را از کشورهای عربی ذکر کرد و گفت اپوزیسیون ایران در دستیابی به این هدف باید آگاهانه عمل کند. به گفته نوری‌زاده، کشوری مانند عراق نیز شاهد برگزاری انتخابات آزاد بود ولی سرانجام همگان دیدند که اعمال نفوذ دست‌های خارجی باعث لغو نتایج انتخابات شد و ایاد علاوی که بیشترین آرا را از آن خود کرده بود، نتوانست به نخست‌وزیری دست یابد و در نهایت این نظر ایران بود که در عراق اعمال و نوری المالکی انتخاب شد.

نوری‌زاده به عنوان نمونه موفق انتخابات آزاد، از مغرب مثال آورد: «مغرب حکومتی داشت که به راحتی ماموران خود را به خارج می‌فرستاد و مخالفانش را ترور می‌کرد. ولیعهد این کشور که به سلطنت رسید، فردی با روحیات غیر سیاسی بود، اما خردمندان دولت علوی در مغرب به او فهماندند که تو امیرالمومنین هستی و باید طبق جایگاهت رفتار کنی. همان خردمندان که از حزب استقلال بودند گفتند اگر شروع نکینم، سرنگون می‌شویم و چون دولت فقیری داریم مملکت تکه‌تکه می‌شود. یکی از آزادترین انتخابات برگزار شد و بن کیران، رهبر حزب اسلامی برنده شد. در مغرب در کمتر از تمام کشورهای عربی اختلاف سلفی و مدرن و … به شکل گسترده وجود دارد».

وی در پایان تاکید کرد که نباید برای انتخابات آزاد رویافروشی کرد و «جمهوری اسلامی را نیز نظامی نمی‌دانیم که به انتخابات آزاد تن دهد، اما تجربیات آفریقای جنوبی و شیلی نشان می‌دهد که نظام‌ها در برابر برانگیختگی مردمی ناچار تسلیم می‌شوند».

سومین سخنران بعد از ظهر یکشنبه، مجتبی واحدی بود. به اعتقاد وی: «باید برای مردم توضیح داد که عامل تحریم، جمهوری اسلامی است، هر چند تحریم ده‌ها برابر از تداوم جمهوری اسلامی کم‌تر ضربه می‌زند. ما باید به مردم بگوییم آنچه به اقتصاد ضربه می‌زند، بی‌کفایتی حکومت جمهوری اسلامی است».

واحدی در مورد انتخابات آزاد گفت: «حاکمیت سعی می‌کند مردم را از انتخابات آزاد بترساند و در روشی دیگر، بحث جنگ را پیش می‌کشد. برخی دچار غفلت شده‌اند. در کنار بحث جنگ باید تجزیه را بررسی کرد که باز هم عاملش جمهوری اسلامی است. جنگ را ما تصمیم نمی‌گیریم بلکه در جای دیگری مهره‌چینی می‌شود. باید مردم را آگاه کرد که خطر جنگ با تداوم حکومت جمهوری اسلامی است».

آخرین سخنران کنفرانس بروکسل، حسن شریعتمداری بود. وی در سخنان خود تاکید کرد که اپوزیسیون ایران خواستار انتخابات آزادی است که بر اساس توافق بین‌المللی صورت گیرد. به گفته شریعتمداری، این توافق را خود جمهوری اسلامی نیز امضا کرده است و بر اساس آن همه ایرانیان می‌توانند بدون تبعیض در آن شرکت کنند تا سرانجام از نظام ولایت فقیه به سمت یک نظام سکولار حرکت کنیم.

شریعتمداری افزود: «انتخابات آزاد، بهترین راه برای جلوگیری از جنگ و ماجراجویی هسته‌ای و ایجاد شکاف در حاکمیت است، زیرا حتی به حاکمیت می‌گوید اگر از این معاهده تبعیت کنید، بخش‌هایی از شما می‌توانند شرکت کنند. حسن انتخابات آزاد این است که از هم اکنون راه‌کار گذار از امروز به آینده را مشخص می‌کند، نه از امروز نامعلوم به فردای نامعلوم. باید گفتمانی در سطح ملی و بین‌المللی تثبیت شود و شبکه‌های مدافع انتخابات آزاد و یک کنگره ملی برای پیشبرد آن ایجاد شود و در نهایت به مقاومت مدنی در داخل ایران برسیم».

بیانیه پایانی

کنفرانس دوروزه اپوزیسیون ایران در بروکسل عصر یکشنبه با صدور بیانیه‌ای به کار خود خاتمه داد. در این بیانیه بر "ضرورت وفاق ایرانیان برای نفی استبداد و تبعیض و نقض حقوق بشر" تاکید شد. بیانیه پایانی همچنین خواستار ایجاد مبنایی برای جدایی نهاد دین از دولت و برگزاری انتخابات آزاد با معیارهای بین‌المللی شده است.

در بخشی از این بیانیه ‌آمده است: «شرکت کنندگان در کنفرانس با بزرگداشت یاد جان‌باختگان راه آزادی و تجلیل از زندانیان سیاسی و با تاکید بر نفی حمله نظامی خارجی و ماجراجویی‌های خطرناک جمهوری اسلامی، از هیئت برگزارکننده خواستند تا برای تداوم گفت‌وگوها، کنفرانس بعدی را با جمع بزرگ‌تری از کوشندگان برقراری دموکراسی در ایران تشکیل دهند و موضوعات مطرح شده در این نشست را به صورت طرح‌هایی عملی برای بحث در کنفرانس بعدی آماده سازند».

شرکت‌کنندگان در کنفرانس بروکسل آمادگی خود را برای همکاری در تدوین طرح‌های عملی اعلام کرده و از هیئت برگزارکننده خواستند تا با تماس با اتحادیه اروپا افزایش فشار جامعه جهانی بر حکومت ایران در جهت رعایت حقوق بشر برای مردم ایران را پیگیری کند.