احمد حداد، مفتی اعظم دبی در گفتگویی با روزنامه "خلیج تایمز" با اشاره به نیاز کشورهای اسلامی برای داشتن ماهواره‌‌ی فضایی مشترک برای رؤیت هلال ماه از فعالیت گروهی از علمای دانشگاه الازهر قاهره روی چنین پروژه‌ای خبر داده است.

وی اجرای چنین پروژه‌ای را که تمامی کشورهای اسلامی از نتایجش بهره‌مند شود، یکی از ضروریات پایان دادن به خطاهای انسانی و همچنین بحث و جدل کشورهای اسلامی بر سر اعلام روز عید فطر دانسته است. به گفته‌ی مفتی اعظم دبی قرار است جزئیات این پروژه در کنفرانسی بین‌المللی که "به زودیِ" توسط اتحادیه جهانی علمای مسلمان در مکه برگزار می‌شود، اعلام شود.

عیدی که حلولش اختلاف‌زا شده است

در کشورهای اسلامی رؤیت هلال ماه آنقدر که در ماه رمضان اهمیت دارد، شاید در هیچ ماه دیگری تا آن اندازه دغدغه‌ی ذهنی روحانیون و مردم نباشد. این اهمیت زمانی معنای بیشتری می‌یابد که بیش از یک و نیم میلیارد مسلمان در سراسر جهان خود را برای عید فطر آماده می‌کنند و بر اساس اعتقادات اسلامی گرفتن روزه در این روز "حرام" است.
 
از همین رو هم در روزهای پایانی ماه رمضان چشم‌های مسلح و غیر مسلح به آسمان خیره می‌شوند تا شاید ردی نازک از ماه را در گوشه‌ای از آن بیابند. هر چند تجهیزات امروزی دقت را در رصد کردن آسمان را بالا برده‌اند اما با این همه پایبندی به روش‌های سنتی مذهبی از یک سو و اختلافات درونی میان کشورهای اسلامی به ویژه تقابل پیروان اهل تشیع و تسنن و سنت‌گرایان و مدرنیست‌ها از سوی دیگر، رؤیت هلال ماه را همواره تبدیل به یکی از موارد بحث‌برانگیز در کشورهای اسلامی به ویژه میان عربستان سعودی و ایران کرده است.

این اختلافات امسال نیز در ادامه‌ی سنت هر ساله پدیدار شدند، هر چند شدت و رنگ و بوی دیگری را به خود گرفتند. روز دوشنبه (۷ شهریور) روحانیون سعودی اعلام کردند که هلال ماه شوال را در آسمان رؤیت کرده‌اند و به این ترتیب می‌توان با جشن گرفتن عید فطر با رمضان وداع گفت؛ تصمیمی که گروهی دیگر اما با دیده تردید به آن نگریستند.

رییس مؤسسه ملی نجوم و ژئوفیزیک مصر با رد این موضوع اظهار داشت که بنا بر محاسبات نجومی از لحاظ علمی هلال ماه یک روز بعد قابل رؤیت بود و از همین رو زودهنگام عید فطر اعلام شده است. همزمان رییس انجمن نجوم شهر جده نیز رؤیت هلال ماه شوال در آن تاریخ را "ناممکن" خواند. مخالفان بر این باور بودند که نوری که فقها در آسمان مشاهده کرده‌اند نه از ماه که مربوط به سیاره زحل بوده است.

اما اعلام عید فطر در عربستان بازتاب گسترده‌ای در کشور همسایه، ایران داشت. محسن  شريفی، کارشناس علمی ستاد استهلال استان فارس در کنفرانسی مطبوعاتی و به گفته‌ی وی با هدف "اطلاع افکار عمومی" و لزوم "اطلاع‌رسانی"، مبنای استهلال در ایران و عربستان سعودی را "متفاوت" خواند. وی اظهار داشت: «مذهب تشيع، ديدن هلال ماه سفارش شده است اما در مذهب تسنن ديدن هلال ماه سفارش نشده و به همين دليل مبنای كار در كشور عربستان محاسبه است نه رويت هلال ماه»

در همین حال خبرگزاری فارس نیز در خبری به "جنجال عید فطر" در عربستان و نقل گفته‌های مفتی اعظم عربستان در رد تردید‌ها نسبت به اعلام عید فطر از سوی فقهای این کشور پرداخت. در این میان خبرگزاری‌های دیگر ایرانی خبرهای تأیید نشده‌ی دیگری را مبنی بر "تعهد دولت عربستان برای پرداخت کفاره‌ای یک میلیارد و ششصد میلیون ریالی (ریال عربستان)" منتشر کردند.

عید فطر در ایران

انتشار خبرهایی از این دست و انتقادات فراوانی که از سوی ایران متوجه فقهای عربستان شده است، در حالی است که رؤیت هلال ماه در این کشور نیز در موارد متعددی همواره مورد مناقشه و اختلاف میان مراجع تقلید شیعه بوده است. در ایران حکومت در سی سال اخیر مایل بوده است که تعیین عید فطر را هم در حوزه اختیارات رهبر جمهوری اسلامی وارد کند، اما برخی از مراجع تقلید  با نادیده‌گرفتن تلاش‌های حکومت خود را همچنان در اعلام روز عید فطر را مرجع و صاحب اختیار می‌دانند.

یکی از این موارد اختلاف میان آیت‌الله علی خامنه‌ای و تنی چند از مراجع تقلید همچون یوسف صانعی، محمد تقی بهجت و فاضل لنکرانی که در سال ۱۳۸۴ رخ داد، منجر به اعلام دو روز متوالی به عنوان عید فطر در ایران شد. از همین رو به توصیه دفاتر این مراجع، برخی از پیروانی که نسبت به درستی روز عید فطر تردید داشتند، با طی مسافتی که از نظر شرعی باعث شکستن روزه می‌شود، روزه خود را باطل کردند.

با این همه شاید تلاش فقهای الازهر بر پروژه‌ی ماهواره‌ای ویژه‌رؤیت ماه برای مسلمانان خاتمه‌ای باشد بر اختلافات در مورد تعیین روز عید فطر در کشورهای اسلامی تا به این ترتیب پایان رمضان و آغاز شوال همانند دیگر ما‌ه‌های تقویم قمری با تردیدهای کمتری همراه شوند.

SN/FW