طبق اعلام رسمی، قدرتهای دارای حق وتو در سازمان ملل متحد و آلمان با هم توافق کرده‌اند که در کشمکش اتمی با ایران تحریمهای بیشتری را علیه ایران مقرر کنند. وزیران امور خارجه شش کشور در روز سه شنبه (۲۲ ژانویه) در نشستی در برلین در مورد طرح قطعنامه‌ای جدید به توافق رسیدند که قرار است طی روزهای آینده به شورای امنیت سازمان ملل متحد عرضه شود.

تفسیری در این باره از بهمن نیرومند

فرانک والتر اشتاین مایر، وزیر امور خارجه آلمان، پس از نشست دوساعته برلین گفت: “ما بار دیگر به طور مشترک و با تأکید زیاد مقامات رهبری دولت ایران را فرامی‌خوانیم که بی‌قید و شرط به درخواستهای شورای امنیت و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عمل کنند.“ اشتاین مایر افزود: “و من همچنین می‌گویم: این در دست ایران است که راه همیاری و مصالحه را پیش گیرد. کسی در اینجا خواستار برخورد نیست، ما در پی یافتن راه حلی مسالمت‌آمیز هستیم.“

تهدید وزیر امور خارجه آلمان شبیه به غرش شیری است بی‌دندان. چون مدتهاست که در ایران هم معلوم شده است که اتحادی که در برلین نشان داده می‌شود، اتحادی است ضعیف. بدیهی است که همه قدرتهای دخیل در این مناقشه اتفاق نظر دارند که باید به هر وسیله مانع از آن شد که ایران به اسلحه اتمی دست یابد. اشتاین مایر گفت: “ارزیابی همه ما این است که اسلحه اتمی در دست ایران میتواند پیامدهایی ناگوار داشته باشد.“

نخست باید گفت که گزارشی که سازمانهای اطلاعاتی امریکا در ماه دسامبر منتشر کردند، موضع قدرتهای دارای حق وتو و آلمان را در برابر ایران بسیار تضعیف کرد. در آن گزارش آمده بود که ایران از سال ۲۰۰۳ برنامه خود را برای تولید اسلحه اتمی‌ متوقف کرده است. اگر چه خطر از سرگیری این برنامه وجود دارد، اما حتی در این صورت هم سالها باید بگذرد تا این کشور بتواند بمب اتم بسازد. افزون بر این دولت ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عهد کرده است که تا میانه ماه مارس به همه پرسشهای باقیمانده پاسخ بدهد. در این وضعیت تشدید اقدامات علیه ایران چندان معقول به نظر نمی‌رسد.

با وجود این امریکا، بریتانیا و بتازگی هم فرانسه بر لزوم تحریمهایی شدیدتر تاکید می‌کنند. این کشورها حتی گزینه حمله نظامی را رد نمی‌کنند. آلمان بیشتر تمایل دارد که کشمکش را از راه مذاکره حل کند. اینکه وزیر امور خارجه آلمان، اشتاین مایر، در هفته‌های اخیر از این موضع اساسی روی گردانده و با عجله، شاید بس عجولانه، دست به سازماندهی نشست برلین زده است، شاید علل دیگری داشته باشد که ربطی به مناقشه اتمی ایران ندارند. روسیه و چین، دست کم تا کنون به طور صریح با تحریمهای بیشتر علیه ایران مخالفت کرده‌اند. دلیل موجهی وجود ندارد که بخواهیم انتظار تغییری را در خط مشی آنها داشته باشیم. هر دو کشور را علائق اقتصادی فراوانی با ایران پیوند می‌دهد. روسیه بزرگترین صادرکننده اسلحه به ایران است، نخستین تأسیسات اتمی ایران را ساخته و افزون بر این مواد سوختی اتمی به ایران می‌فرستد. چین به نفت و گاز ایران نیاز دارد و در حال تسخیر بازار ایران است.

برای آنکه بتوان مواضع متناقض شش قدرت را با هم هماهنگ ساخت، آن گونه که محافل دیپلماتیک گفتند، توافقی صورت گرفت بر سر مفهوم “تشدید متعادل“ تحریمهایی که پیش از این مقرر کرده بودند. هر چه هم که معنای “تشدید متعادل“ باشد، ساده‌انگاری است اگر خیال کنیم که اسلام‌گرایان حاکم در ایران را می‌توان با آن ترساند. کمی پیش از نشست برلین سخنگوی دولت ایران، غلام‌حسین الهام، تصریح کرد که ملت ایران از راه خود برای رسیدن به اهداف اتمی‌اش عدول نخواهد کرد و در آن میان در چارچوب قانونی حرکت خواهد نمود. وی افزود که حتی قطعنامه‌ای جدید از سوی سازمان ملل متحد تغییری در این خواست نخواهد داد.

این موضع‌گیری را می‌توان به عنوان واکنشی از سر لجاجت تعبیر کرد، اما می‌توان هم آن را نشانه‌ای دانست دال بر اینکه اسلام‌خواهان از تحریم بیمی ندارند، چون تحریمها چندان مؤثر نبوده‌اند. این نظر را کمیته کنترل وابسته به کنگره امریکا هم تصدیق می‌کند. در گزارشی که این کمیته در میانه ماه ژانویه عرضه کرده است ذکر شده که دولت ایران، با وجود اقدامات تحریمی، از سال ۲۰۰۳ قراردادهایی به ارزش بیست میلیارد دلار برای استخراج ذخایر معدنی خود بسته است. در این گزارش آمده است که “ارتباطات تجاری ایران با سراسر دنیا و نقش مهم این کشور در تولید انرژی موجب شده که امریکا به سختی بتواند ایران را منزوی کرده، بر آن فشار وارد آورد.“

اما همه کسانی که شخصیت رژیم ایران را می‌شناسند، می‌دانند که حتی اگر تحریمها به اقتصاد ایران آسیب برسانند و بحران ایجاد کنند، این در نهایت مردم ایران خواهند بود که آزار خواهند دید؛ رژیم با این تحریمها به زانو درنخواهد آمد. برعکس، رژیم ایران زنده به بحرانهای دائمی است، چون با تمسک به این بحرانهاست که توجه را از ناتوانی خود منحرف می‌سازد، سرکوب علیه منتقدان را تشدید می‌کند و طرفدارانش را علیه دشمنان واقعی و ساختگی بسیج می‌سازد. این است که احتمال آن هست که تشدید تحریمها راه به مقصود نبرد.