وزیر پیشین کشاورزی احداث سد گتوند را جنایتی در حق سرزمین ایران میداند. مجری طرح مطالعاتی آسیبشناسی سد گتوند نیز احداث آن را یک اشتباه ملی میخواند و میگوید این سد در شورتر شدن آب کارون سهم دارد.
تبلیغات
سد گتوند در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی شهری به همین نام در استان خوزستان قرار دارد و یکی از بزرگترین سدهای ساخته شده در مسیر رودخانه کارون محسوب میشود.
آغاز احداث این سد به دوران ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی بازمیگردد. تکمیل آن در دو دولت محمد خاتمی ادامه یافت تا این که در نهایت در سال ۱۳۹۰ در دولت دوم محمود احمدینژاد به طور رسمی افتتاح شد.
بیتوجهی به ویژگیهای زیست محیطی مکان احداث سد گتوند و نزدیکی مخزن آن با سازندهای نمکی گچساران از سالیان پیش به شور شدن آب ذخیره شده پشت آن و آلودهتر شدن آب کارون منجر شده است.
دولت یازدهم از دیماه ۹۳ مسئولیت طرح مطالعاتی آسیبشناسی سد گتوند را به موسسه آب دانشگاه تهران واگذار کرد اما با گذشته نزدیک به یکسال و نیم هنوز تصمیم مشخصی در مورد این سد گرفته نشده است.
سایت خبری "تابناک"، سهشنبه ۱۴ اردیبهشت در گفتوگو با محمد علی بنیهاشمی، عضو هیأت علمی و رئیس موسسه آب تهران، به بررسی آخرین نتایج مطالعات انجام شده پرداخت.
بنیهاشمی میگوید: «به دلیل انتخاب نامناسب محور سد و وجود سازند نمکی گچساران در ۵ کیلومتری بالادست محور سد، با پدیده انحلال نمکها و شور شدن مخزن سد و به تبع آن افزایش شوری آب رها شده به داخل رودخانه کارون در مقطع گتوند روبه رو هستیم.»
او افزود که از سالهای گذشته تا کنون بین وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان مدیریت و برنامهریزی و وزارت جهاد کشاورزی در رابطه با سد گتوند و تبعات زیست محیطی آن اختلاف نظر وجود داشت و به همین دلیل هیئت دولت مطالعه وضعیت این سد را به یک نهاد علمی بیطرف سپرد.
سد گتوند "موزه عبرت محیط زیست"
سد گتوند در خوزستان که خشت اول آن کج گذارده شد، یک فاجعه زیست محیطی برای جنوب ایران رقم زده است. سدی را که تنها دستاوردش امروز شور کردن کارون است، باید به "موزه عبرت محیط زیست" تبدیل کرد.
عکس: Tasnim
از همان ابتدای ساخت سد گتوند بسیاری از اساتید حوزه آب و زمینشناسی بهویژه اساتید دانشگاه اهواز خواستار توقف روند اجرا و ساخت این سد شدند. آنها علت مخالفت خود را وجود تپه نمکی به نام گچساران اعلام کردند که در امتداد مخزن این سد وجود داشت.
عکس: Tasnim
اصرار بر ساختن سد گتوند که به عنوان "پرهزینهترین" سد ایران شناخته شده، هنگامی قابل فهم میشود که بدانیم چه نهادهایی در آن دخیل هستند. کارفرما: شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران. مشاور: شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس (وابسته به آستان قدس رضوی) و پیمانکار: گروه سپاسد (وابسته به قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی)
عکس: Fars
در ابتدا مسئوولان متولی ساخت سد گتوند، تمامی ادعاهای مطرح شده را رد کردند و اعلام شد که سازند نمکی گچساران در محدوده این سد وجود ندارد. آنها پس از رسانهای شدن مشکل نمک در محدوده سد، هنگامی به وجود نمک اعتراف کردند که عملا میلیاردها تومان بودجه صرف شده بود و تخریب یا عدم آبگیری سد با سئوالات بیشتر و "آبروریزی" همراه میشد.
عکس: Mehr
مسئولان سد گتوند در صدد برآمدند تا با ساخت دیواری حائل از خاک رس که اصلاحا "پتوی رسی" نامیده میشود از برخود آب با نمکهای سازند گچساران جلوگیری کنند و بار دیگر بدون توجه به صحبتهای کارشناسان که ساخت این "پتوی رسی" را بیفایده میدانستند، این پروژه نیز آغاز و با صرف هزینههای کلان انجام شد .
عکس: Mehr
کار ساخت سد گتوند و "پتوی رسی" در میان تمامی اعتراضات به اتمام رسید و با حضور محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری وقت این پروژه آبگیری شد. با آبگیری سد، فاجعه زیستمحیطی وارد فاز جدیدی شد که میتواند سرنوشت خوزستان را تغییر دهد.
عکس: Isna
تنها ۱۰ روز از زمان آبگیری سد نگذشته بود که خبر رسید شکافهایی در "پتوی رسی" ایجاد شده و نمکهای سازند گچساران وارد دریاچه سد گتوند شده است و این آغازی بر مصائب استان خوزستان و رودخانه کارون بود.
عکس: Peikshushtar.ir
با نشست بیش از ۵ متری "پتوی رسی" ، در صورت وارد شدن تنها بخشی از صدها میلیون تن نمک موجود در معدن به رودخانه کارون، شوری این رودخانه میتواند به چند برابر شوری خلیج فارس برسد.
عکس: Mehr
میزان نمک حل شده در عمق پایین دریاچه پشت سد گتوند اکنون بیش از ۱۰برابر شوری آب اقیانوس برآورد میشود.(نمک اقیانوس ۲۸ تا ۳۰ گرم در لیتر است، ولی در لایه های تحتانی سد گتوند به ۳۰۰ گرم در هر لیتر میرسد).
عکس: Mehr
رودخانه کارون که در طول سالیان گذشته آب شیرین با شوری (EC) حداکثر ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلی موس در آن جریان داشت، اکنون از زمان آبگیری سد گتوند تقریبا ۱۷میلیون تن نمک از این سد خارج شده و وارد کارون میشود.
عکس: Mehr
زمینهایی که تحت آبیاری سد گتوند هستند بیش از ۴۲۰ هزار هکتار است که محصولات متنوع از قبیل گندم، ذرت و نیشکر در این زمینها کشت میشوند. تداوم شور شدن آب سد گتوند و آبیاری با آب شور تولید و عملکرد کشاورزی منطقه را نابود میکند و در کمتر از چند سال زمینهای زراعی پایین دست سد گتوند شور و غیرقابل کشت میشوند.
عکس: Mehr
یکی از اهداف تعریف شده برای سد گتوند "تولید انرژی برق آبی به میزان ۴ هزار و ۵۰۰ گیگا وات در سال (ظرفیت نیروگاه دو هزار مگاوات) است. افزایش میزان خوردگی در توربینها مهمترین آسیبی است که ورود آبشور به آن ایجاد میکند و دیری نخواهد گذشت که کار توربینها تعطیل میشود.
عکس: Tasnim
اخبار "غیررسمی" منتشر شده در رسانههای ایران حکایت از آن دارد که شرکت خارجی گارانتی کننده تأسیسات نیروگاه سد گتوند، با استناد به اینکه قرار بود میزان شوری آب ورودی به نیروگاه ۴۰۰ باشد و اکنون میزان شوری در بهترین حالت ۱۶۰۰ است، از گارانتی کردن تأسیسات سر باز زد. با این حال با پافشاری طرف ایرانی مقرر شد تا نهایتاً تأسیسات به مدت دو سال (تا پایان دولت دهم) گارانتی شوند.
عکس: Tasnim
حالا طرح دیگری برای مقابله با شوری آب پشت سد ارائه شده و قرار است این آب از طریق احداث خط لوله حدود ۲۰۰ کیلومتر به درون خلیج فارس انتقال داده شود. تاکنون ۱۰ کیلومتر لوله خریداری شده و عملیات حفاری و لولهگذاری به طول سه کیلومتر اجرایی شده است. اگر سرعت اجرای پروژه به همین شکل باقی بماند، کشیدن این لوله سالها به طول میانجامد.
عکس: Irna
انتقال آب شور سد گتوند به خلیج فارس، اکوسیستم محدوده ورودی لوله و نهایتا مناطق کمعمق اطراف را بشدت تحت تاثیر قرار داده و حیات آبزیان را با خطر روبرو خواهد کرد.
عکس: Farzad
دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست با اشاره به اعتراض کارشناسان میگوید:« اما این سد ساخته شد و زمینهای کشاورزی، دامداری و چاهها و باغهای تمام مردم منطقه نابود شد، گورستان هزار ساله بختیاری از بین رفت و امروز تنها دستاوردش حل شدن تپههای نمکی در این سد و شور شدن کارون است.»
عکس: MEHR
به قول دکتر اسماعیل کهرم، ایران درس عبرت کشورهای همسایه شده است. وی میگوید:«اینجاست که دل هر ایرانی میشکند و اشکش جاری میشود». دکتر کهرم میگوید:«در آیندهای نزدیک آیندگان ما بسیاری از این سدها را تخریب خواهند کرد». شاید هم آن نسل، این سد را همچون نسل کنونی که زندان قصر را به "باغ موزه عبرت" تبدیل کرد به "موزه عبرت محیط زیست" تبدیل کند.
عکس: ISNA
عکس 161 | 16
عامل ۲۵ درصد شوری کارون
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران میگوید در حال حاضر در افکار عمومی چنین وانمود میشود که منشاء اصلی آلودگی و شوری آب کارون سد گتوند است در حالی که عوامل الاینده بسیار متنوع هستند و مسئولان تقصیر را به گردن یکدیگر میاندازند.
به گفتهی بنیهاشمی در سال ۸۱ که هنوز سد گتوند وجود نداشت، مطالعات سازمان محیط زیست خوزستان نشان میداد که کشاورزی و کشت نیشکر با ۵۰ درصد، پسابهای صنعتی با ۲۵ درصد و فاضلاب خانگی نیز با ۲۵ درصد در آلودگی آب کارون سهم دارند.
او به "تابناک" گفت: «مطالعات ما تنها در مقطع سد گتوند، آنجا که آب از سد خارج میشود، نشان از آن دارد که سد گتوند ۲۵درصد آب کارون را شورترکرده است. ما از مقاطع بالاتر و پایینتر اطلاعی نداریم، ولی معرفی سد گتوند به عنوان مقصر کل آلودگی کارون بیانصافی است و واقعیت ندارد.»
این بحث که سد گتوند از حالت یک پروژه ملی به یک فاجعه زیست محیطی تبدیل شده بحث تازهای نیست و از نخستین روزهای بهرهبرداری از آن مطرح بوده است.
عیسی کلانتری، وزیر پیشین کشاورزی و دبیر کنونی کارگروه احیای دریاچه ارومیه زمانی سد گتوند را جنایتی در حق سرزمین ایران خواند و خواستار محاکمه مجریان آن شد.
چنانچه زمانی بحث و امکان محاکمه کسانی که در احداث این سد یا جلوگیری نکردن از ادامه خسارتهای آن نقش داشتهاند جدی و عملی شود، باید گروه بزرگی از مسئولان دولتی همهی جناحها در سه دهه گذشته مقابل دادگاه قرار بگیرند.
رئیس موسسه آب دانشگاه تهران در این باره گفت: «احداث پروژه سد گتوند از فروردین ۷۶ که به دستور هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت آغاز شد تا سال ۹۰ که این طرح توسط محمود احمدینژاد افتتاح شد، به عبارتی پنج دولت در اجرای آن سهیم بودند و هر کدام به اندازهای در این بحران و اشتباه بزرگ ملی سهیم هستند.»
یکی از کوتاهیهای مسئولان در احداث سد گتوند، انجام مطالعات زیست محیطی مربوط به آن حدود ۸ سال پس از آغاز عملیات اجرایی است.
بنیهاشمی میگوید کارشناسان پس از مطالعاتی که در سال ۸۳ انجام شد به این نتیجه رسیدند که آب ذخیرهگاه سد گتوند در معرض خطر شور شدن است و اگر این مطالعات سال ۷۵ انجام شده بود احتمالا ساخت این سد تصویب نمیشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران درباره زیانها و سودمندی احتمالی سد گتوند به "تابناک" گفته است: «معمولا سد نمیسازند که آب را شور کنند و بعد بیایند مشکلات ناشی از شوری را با مزایای قابل ملاحظه نظیر تولید برق و کنترل سیل و تنظیم آب کشاورزی مقایسه کنند. وقوع چنین وضعیتی آن هم در مقیاس رودخانه کارون، خاص سد گتوند و در حد اطلاع ما در دنیا بینظیر است، لذا ما در گزارش خود وقوع چنین مسألهای را اشتباه ملی خواندیم.»
معصومه ابتکار، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست خرداد سال گذشته خبر از بررسی امکان تخریب سد گتوند در کارگروهی با مسئولیت رئیس سازمان مدیریت و برنامهریزی داد که ظاهرا با این کار موافقت نشده است.