انتشار تصاویر بوسه ولادیمیر پوتین بر قرآن در سفر به چچن در اواخر مرداد ماه سال جاری، توجه افکار عمومی را به خود جلب کرد. این نخستین بار نیست که پوتین از قرآن در یک ملاقات سیاسی استفاده می‌کند. او پیش‌تر هم در سفر آذر سال ١٣٩٤ به ایران و دیدار با علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، یک قرآن نفیس هدیه داد. اما ادای احترام پوتین به مقدسات دینی تنها محدود به اسلام نیست. او بارها در کلیسا حضور یافته و با روشن کردن شمع و بوسه بر تمثال مریم مقدس، نسبت به مسیحیت هم ادای احترام کرده است. همچنین تصاویر حضور او در جمع خاخام‌های یهودی در سفری که سال ٢٠١١ به ایالات متحده داشت، نشان می‌دهد رابطه او با جامعه یهودی هم خوب است. در واقع او همیشه تلاش کرده تا رابطه خود را با ادیان مختلف خوب نگه دارد. اما موضوع تنها به اینجا ختم نمی‌شود.

بسیاری معتقدند گذشته کمونیستی پوتین و باورهای او نشان می‌دهد که این اقدامات تنها تظاهر است و پوتین عملا قصد دارد تا از مذهب به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاسی خود استفاده کند.

آیا پوتین فردی مذهبی است؟

ولادیمیر پوتین در  هفتم اکتبر ۱۹۵۲ در سنت پترزبورگ متولد شد. ولادیمیر اسپیریدونوویچ پوتین، یعنی پدر رئیس جمهوری فعلی روسیه، یک ناسیونالیست وفادار به شوروی بود که در جنگ و محاصره لنین‌گراد حضور داشت و طی آن به شدت مجروح شد. در آن زمان تظاهر به مذهب در شوروی ممنوع بود. اما ماریا ایوانوونا پوتین مادر او فردی بسیار مذهبی و معتقد بود. در این شرایط پس از تولد ولادیمیر، آنها این نوزاد را به‌طور مخفیانه غسل تعمید دادند. اگر این روایت صحت داشته باشد، این اقدام خانواده پوتین را می‌توان بسیار جسورانه دانست. همین موضوع برای او در میان مسیحیان معتقد اعتبار زیادی به همراه داشته است، هرچند به نظر می‌رسد که پوتین تلاش دارد تا این رویداد را به نوعی به یک داستان اسطوره‌ای تبدیل کند.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

پوتین اهمیت زیادی به وجهه مذهبی خود می‌دهد و نمی‌خواهد آن را از دست بدهد. او در دیداری با جورج بوش، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، اعتقادات مذهبی خود را با نمایش یک صلیب کوچک آلومینیومی که به گردن داشت، به رخ کشید.

بحث در مورد رابطه کلیسای ارتدکس و قدرت سیاسی موضوع جدیدی نیست و به دوران انشقاق بزرگ مذهبی در سال ۱۰۵۴ و حتی به زمان کنستانتین، اولین امپراتور مسیحی روم، بازمی‌گردد. روسیه و پیشینیان آن در امپراتوری تزاری و دوک‌نشین بزرگ کیف، راهی متفاوت از اروپا، به‌ویژه در قیاس با مسیرهای کاتولیکی یا پروتستانی طی کردند. کلیسای ارتدوکس روسیه، حتی بیشتر از کلیساهای اروپای غربی، بخشی از ساختار دولت شد و همین نزدیکی باعث شد که کلیسای ارتدکس روسیه نتواند همچون دیگر کلیساهای اروپایی به عنوان یک صدای مستقل یا منتقد عمل کند.

نگاه پوتین به مذهب در روسیه

احمد وخشیته، استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه و استاد مهمان گروه مطالعات منطقه‌ای دانشگاه ملی اوراسیا، معتقد است کنش‌های مذهبی پوتین اقدامی طبیعی از سوی یک رهبر سیاسی برای مدیریت یک جامعه چند مذهبی است.

او در این باره به دویچه‌وله فارسی گفت: «دین در روسیه امری شخصی است و تبلیغ آن در خیابان و اماکن عمومی ممنوع است. با این حال، پوتین دین را به عنوان یک امر وحدت بخش در نظر می‌گیرد و بوسه او بر قرآن در چچن را هم باید در همین راستا دید.»

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به سفر سال ٢٠١٧ ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی به روسیه اضافه کرد: در آن ملاقات پوتین آیه‌ای از قرآن را می‌خواند که فحوای آن به حفظ و تقویت مسلمانان تاکید داشت. پوتین به پادشاه عربستان پیشنهاد می‌دهد حالا که ایران موشک‌"اس- ٣٠٠" و ترکیه هم "اس- ٤٠٠" را خریده است، شما هم بیایید "اس-۵٠٠" بخرید.

به گفته وخشیته، پوتین تلاش می‌کند با هر قوم و گروهی با زبان خودشان صحبت کند و از این جهت نباید موضوع را پیچیده دید. او تاکید می‌کند اهدای قرآن به رهبر جمهوری اسلامی هم در همین راستا است.

در نسخه جدید دکترین سیاسی روسیه که در ابتدای سال ٢٠٢٣ منتشر شد، بخشی در مورد جهان اسلام وجود دارد. این نسخه که به امضای ولادیمیر پوتین رسیده است، نگاه روسیه به جهان اسلام را یک نگاه راهبردی معرفی می‌کند.

در واقع پوتین سعی دارد با این قبیل اقدامات اسلام رادیکالی که در چچن یا آسیای میانه شکل گرفته است را کنترل کند و این تهدید را به نحوی مدیریت کند.

استفاده ابزاری پوتین از مذهب

اما همه ماجرا را اینطور نگاه نمی‌کنند. برای مثال امیر چاهکی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل پوتین را "تزار جدید" روسیه می‌نامد و معتقد است همانطور که تزار خود را نماینده خدا بر روی زمین می‌نامید و از کلیسای ارتدوکس در همین راستا استفاده می‌کرد، پوتین هم از مذهب استفاده ابزاری می‌کند.

او به دویچه‌وله گفت: «نگاه پوتین به کلیسای ارتدوکس، نگاه به عنوان ابزار قدرت است. با اسلام هم با همین رویکرد مواجه می‌شود. چون در چچن قَدیروف در قدرت قرار دارد، پوتین تلاش می‌کند تا او را با استفاده از ابزار مذهب کنترل کند.»

به گفته او پوتین با بوسه بر قرآن می‌خواند نشان دهد که فراتر از مذهب ارتدوکس نگاه می‌کند. با این حال او آدم مذهبی نیست و این اقدامات تنها برای سیاست‌ورزی است.

رابطه جنگ اوکراین و مذهب

پیش از جدایی کلیسای ارتدوکس اوکراین از کلیسای روسیه، چیزی در حدود ۳۰ درصد از پیروان کلیسای ارتدوکس، اوکراینی بودند. اما حدود پنج سال پیش، این کلیسا اعلام استقلال کرد و کاهش چشمگیری در تعداد اعضای کلیسای روسیه رخ داد. اکنون جنگ با اوکراین ممکن است به دلیل دیگری تبدیل شود تا بخش دیگری از پیروان کلیسای ارتدوکس علیه پوتین شورش کنند. حتی اگر رئیس‌جمهور روسیه موفق به سرکوب آن‌ها شود، واقعیت این است که بسیاری از افراد با نفوذ درون کلیسا دیگر حامی جاه‌طلبی‌های پوتین نیستند.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌وله

در همان ابتدای جنگ روسیه با اوکراین، تئورور دوم، اسقف کلیسای ارتدوکس اسکندریه و آفریقا در پیامی رادیویی به پوتین گفت: «پوتین یک مسیحی است و ما شخصا یکدیگر را می‌شناسیم. می‌دانم که او برای من ارزش زیادی قائل است (...) بارها باهم ملاقات کرده بودیم. با توجه به این‌که من هم به زبان روسی صحبت می‌کنم، می‌توانیم تبادل نظر کنیم. در قاهره همدیگر را دیدیم و یک ساعت و نیم صحبت کردیم. من می‌دانم که او به کلیسای ارتدوکس احترام زیادی قائل است؛ اما اکنون همه چیز تغییر کرده و تنها جسارت و جاه‌طلبی باقی مانده که سرانجام خوبی نخواهد داشت. نمی‌توانید ادعا کنید که خدا را دوست دارید و در عین حال مردم را می‌کشید.»

از آن زمان تا کنون شرایط جنگ در اوکراین پیچیده‌تر شده و هزاران نفر جان خود را از دست داده‌اند که به وضوح باورمندان ارتدوکس آن را از چشم پوتین می‌بینند. موضوعی که پایگاه پوتین در میان افراد مذهبی را سست کرده است.

حال باید منتظر ماند و دید رابطه مثلث "جنگ، پوتین و مذهب"  چطور پیش خواهد رفت.

 این یادداشت نظر نویسنده را منعکس می‌کند و الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.