جمهوری اسلامی ایران تاکنون با اتکاء به واسطه‌های تجاری بخش بزرگی از تحریم های اقتصادی غرب را دور زده است. بازارهای ایران از کالاهای مصرفی و مواد خام سرشارند اما آیا چرخ اقتصاد ایران بدون صنایع بنیادی و فناوری پیشرفته، درآینده نیز توان گردش خواهد داشت؟ در این رابطه با محمد امینی، پژوهشگر مقیم آمریکا گفت‌وگو کرده‌ایم.

دویچه وله: صندوق بین‌المللی پول از دوبرابر شدن حجم واردات ایران ظرف ۵ سال اخیر خبر داده است. از طرف دیگر، بیشتر کالاهای آمریکایی هم با واسطه به ایران می‌رسند. آیا می‌توان نتیجه گرفت که تحریم‌های اقتصادی علیه ایران ناکام شده‌اند؟

محمد امینی: به هیچ وجه! هیچ تحریم اقتصادی در دنیا تاکنون نتوانسته از خرید و وارد کردن کالاهای مصرفی جلوگیری کند. اساسا آنچه در ایران وارد می‌شود کالاهای مصرفی و روزمره و مواد خام برای کارخانه‌هاست. کالاهای بنیادی صنعتی وارد ایران نمی‌شوند. در سال ۸۲، تنها ۱۲درصد واردات ایران از امارات متحده عربی بود اما امسال این به ۲۴ درصد رسیده و در حال افزایش نیز هست. اقتصاد ایران در حال حاضر در گرو کار دلالان و واسطه‌های ایرانی و خارجی است. امروز عربستان نیز جزء کشورهای بزرگ صادر‌کننده کالا به ایران است. تاثیر بسیار مهم تحریم‌ها این است که به دلیل واسطه‌ها، بین ۶ تا ۱۰ درصد به بهای کالا‌ها اضافه می‌شود. بازتاب این موضوع نیز در ایران، افزایش هرچه بیشتر تورم، فقر، نابرابری و نارضایتی است. تاثیر برجسته دیگر افزایش واردات این است که ایران به دلیل هراس از منجمد شدن اندوخته‌های ارزی خود در خارج، این ذخایر را بلافاصله تبدیل به کالای مصرفی می‌کند. همین موجب می‌شود که ایران به دلالان هر چه بیشتری در امارات متحده، عربستان یا کویت روی آورد.

در پیش نویس قطعنامه جدید علیه ایران، از کشورهای جهان خواسته می‌شود که در روابط مالی خود با ایران مانند اعتبارات صادراتی، ضمانت و بیمه، هشیارانه عمل کنند. اما مشکل گشایش اعتبار را که مدت‌هاست ایران در دوبی دور زده است. دامنه کارایی تحریم‌های بانکی چیست؟

تا زمانی‌که ایران پول دارد و حاضر است مبلغی بالاتر از کالای اصلی به دلالان و بانک‌ها بدهد، کالا وارد ایران خواهد شد. افزایش درآمد نفت نیز امکانات ایران را به نسبت گذشته افزایش داده است. تا زمانی که خریداری، پول در اختیار دارد، راه برای وارد کردن کالا و گشایش اعتبار و خرید بیمه وجود دارد. یکی از بازتاب‌های بسیار منفی معاملات محرمانه یا متکی به دلالی این است که بسیاری کالاهای وارداتی دست دوم و سوم، اعتبارنامه و ضمانت نامه‌های لازم برای بهداشت و استاندارد کالا را ندارند. بسیاری کالاها که وارد ایران می‌شوند، تاییدیه تولید کنندگان آنها را ندارد. تاثیر برجسته دیگر این است که تحریم هوشمند کنونی، وزنه مواد مصرفی در ایران را کاملا سنگین کرده و صنایع ایران ضربه‌های بسیار زیادی دیده‌اند. کافی است توجه شود که تنها ۲۵ درصد واردات ایران از امارات متحده عربی است. در کل این سرزمین به اندازه کرج هم کارخانه تولیدی نیست و واردات از آنجا، تنها شامل کالاهای مصرفی است.

پیرو توضیحات شما، همواره گفته شده که یکی از بزرگترین مشکلات صنایع مادر ایران، ساختار کهنه صنعت نفت و گاز است. الان شرکتی اتریشی در عسلویه قرارداد ۲۵ ساله با ایران بسته است. آیا تکنولوژی موجود در اتریش یا هر کشور جایگزین دیگر، قابل مقایسه یا قابل رقابت با کشورهای پیشتاز صنعتی هست؟

به هیچ وجه! ایران به‌غیر از اتریش، شرکای دیگری نیز در بازارهای آسیایی دارد. تکنولوژی جدید هر روز متحول می‌شود و نیاز به یک ارتباط دائم فناوری با پیشرفته‌ترین کشورها دارد. کشورهای دست دو و سه، تکنولوژی عقب مانده‌تری دارند. توجه کنید مثلا به صنایع کامپیوتر که هر ماه متحول می‌شود. ایران در حال حاضر تکنولوژی مربوط به کامپیوتر را از منابعی تامین می‌کند که یک سال از دیگر کشورهای پیشرفته عقب هستند. رویکرد ایران به تکنولوژی کشورهای دست دو و سه با قیمت گزاف، مانند تجربه نیروگاه بوشهر است که خود روسیه اقرار می‌کند که از آمریکا و اروپا عقب‌تر است. بنابراین، بازتاب این تحریم‌های اقتصادی در آینده ایران بسیار ماندگار خواهد بود و تولید داخلی را فلج خواهد کرد. امروز که از بیم جنگ کاسته شده، دولت‌های جهان برای افزایش تحریم ایران متحدتر هستند. چین و روسیه نیز که صادرکننده کالای مصرفی به ایران هستند، مخالف تحریم هوشمند ایران نیستند. آنها با گرفتن درصد بیشتری از دلالان و واسطه‌ها، باز کالا وارد ایران خواهند کرد و استفاده‌های بیشتری از تحریم خواهند برد.

مقامات جمهوری اسلامی هم به نظر می‌رسد تا کنون هوشمند عمل کرده‌اند و نیازهای عمومی مردم را با واردات، تامین کرده‌اند. شما فکر می‌کنید این وضع تا کی ادامه خواهد داشت؟

آنها چاره‌ای ندارند که در مقابل فشار و نارضایتی برخاسته از تحریم‌ها کوتاه بیایند. دولت جمهوری اسلامی همانند بند بازی است که روی بند، تا کنون بالانس ایجاد کرده اما دیر یا زود خسته خواهد شد و این موازنه به هم خواهد خورد. این دولت، تا زمانی‌که پول وجود دارد، کالا وارد خواهد کرد اما اقتصاد کشوری هفتاد هشتاد میلیونی، نمی‌تواند تنها از طریق واردات و کاهش تولید داخلی دوام پیدا کند. صنایع پیشرفته، به ویژه در جهان کنونی که جهان گلوبال و مابعد صنعتی است، جایگاه ویژه‌ای در جوامع دارند. ایران هر روز بیشتر و بیشتر عقب می‌افتد. ایران تا کنون از طریق سوبسید و واردات خود را شناور نگاه داشته اما این وضع نمی‌تواند دائمی باشد.

مصاحبه‌‌‌‌: مهیندخت مصباح