در حالی که در آمریکا و اروپا بحث تشدید تحریم‌ها علیه ایران در جریان است، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اعلام کرده است که این کشور از همه‌ی راه‌های دیپلماتیک برای مقابله با تحریم‌ها استفاده خواهد کرد. در همین حال، چین اعلام کرده است که برای شرکت در اجلاس دسامبر کشورهای ۱+۵ آمادگی ندارد. قرار بود در این جلسه بحث مربوط به نوع رویکردهای بعدی در قبال پرونده هسته‌ای ایران دنبال شود.

بسیاری از ناظران بعید نمی‌دانند که قطعنامه اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی در انتقاد از رویکرد هسته‌ای ایران و نیز امتناع ایران از قبول توافق ژنو برای مبادله سوخت هسته‌ای، زمینه‌ای است که ممکن است تحریم‌های بیشتر علیه ایران را به دنبال داشته باشد. این در حالی است که در ایران اختلاف نظر بر سر نوع برخورد با توافق ژنو همچنان ادامه دارد. در باره‌ی مسائل یادشده نظر دکتر رضا تقی‌زاده را پرسیده‌ایم. رضا تقی‌زاده کارشناس روابط بین‌الملل و استاد دانشگاه کلاسکوی انگلیس است.

دویچه وله: آقای دکتر تقی‌زاده، آقای علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، گفته است که ارتباطات جمهوری اسلامی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کاهش پیدا می‌کند. این کاهش به چه معناست و پیامدهایش برای ایران چه می‌تواند باشد؟

رضا تقی‌زاده: ایران تعهداتی در قبال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد که در قالب معاهده‌ی منع گسترش سلاحهای هسته‌ای است. در کنار این معاهده که به هرحال ایران ملزم به رعایتش است، برخی همکاری‌های داوطلبانه هم ایران با آژانس صورت داده است که خارج از مفاد معاهده است. آنچه آقای صالحی به آن اشاره می‌کند، کاهش میزان همکاری‌های داوطلبانه‌ای است که ایران هر از چند گاهی با آژانس انجام می‌داده است. زیرا ایران بدون پرداخت هزینه‌های سنگین به هیچ وجه قادر به خروج از معاهده‌ی ان پی تی نیست و ایران در شرایط موجود در وضعیتی قرار ندارد که بتواند از معاهده‌ی ان پی تی خارج شود. بنابراین گفته‌های آقای صالحی خیلی بااهمیت نیست و شامل همکاری‌های بسیار پایین‌تر و در سطح داوطلبانه با آژانس است.

امروز اعلام شده که محمد سعیدی عضو ثابت تیم هسته‌ای ایران استعفا کرده است. اینکه یک چنین مقامی الان استعفا می‌دهد را چه طور می‌شود توضیح داد؟

معمولاً تغییرات در سازمان انرژی اتمی ایران بسیار محدود بوده و آقای سعیدی یکی از عملگراترین افرادی بود که در سازمان مشغول به کار بود و به حیطه‌ی مسئولیت‌های خودش بسیار آشنا بود. او کمتر اهل خبرسازی بود. ولی به هرحال او بخش روابط عمومی سازمان انرژی اتمی ایران را عملاً اداره می‌کرد و حالا با آمدن آقای صالحی که بسیار علاقمند به دادن خبر مستقیم است و می‌خواهد که چهره‌ی اول خبرساز سازمان انرژی اتمی باشد، شاید به نوعی تضاد مسئولیت بین او و آقای سعیدی دیده می‌شد. آقای سعیدی از این لحاظ شاید محیط را برای خودش کوچک دیده بوده و این اختلافات مدیریتی شاید باعث شده است که آقای سعیدی از محدوده‌ی کاری که قبلاً اداره می‌کرد کنار گذاشته شود.

نشریه‌ی "تایمز" می‌گوید که جمهوری اسلامی حداقل تا دوسال پیش آزمایش‌هایی را انجام داده است که ماهیت نظامی داشته‌اند. تا چه حد این گزارش‌ها قابل اتکاء هستند و می‌توانند سوءظن‌ها و فشار به ایران را تشدید کنند؟

فکر کنم که این بهانه‌ی اصلی انتشار گزارش در این شرایط است. یعنی در وضعیتی که ایران در مظان تحمل یک قطعنامه‌ی تحریمی تازه است و قرار بود به هرحال گروه ۵+۱ این روزها دورهم جمع شوند و شاید مقدمات تصویب قطعنامه‌ی تازه‌ای را در شورای امنیت فراهم کنند، این گزارش منتشر شده است. مفاد گزارش خیلی متفاوت با آنچه سال گذشته روزنامه‌ی "نیویورک تایمز" و چندماه قبل روزنامه‌ی "گاردین" به آن اشاره کردند نیست.

مجموعه‌ای این اخبار حاکی از آن است که ایران به هرحال ظرفیت‌‌های بالقوه‌ی ساختن بمب اتمی را در اختیار گرفته است و برای داخل شدن در این مسیر از حالا به بعد فقط مسئله‌ی اتخاذ تصمیم نهایی ایران است، ایران افزایش اورانیوم غنی‌شده‌ای را در اختیار دارد و تبدیل کردن نقشه‌هایی که در اختیارش قرار دارد به یک بمب و دست زدن به آزمایش اتمی است. به هرحال آنچه به آن اشاره می‌شود، اگرچه از نظر خبری حائز اهمیت خیلی زیادی نیست، اما تأکید بر این واقعیت است که ایران در مسیری که قرار گرفته است حرکت می‌کند و این مسیر اگر ادامه پیدا کند، منتهی به در اختیارگرفتن نیروی اتمی نظامی از سوی ایران خواهد شد.

صحبتی که آقای منوچهر متکی، وزیر امور خارجه، کرده است که ایران حاضر است در کیش مبادله‌ی سوخت کند، نه تنها از طرف غرب رد شده است، بلکه در ایران هم بر سر آن اختلاف وجود دارد. می‌شود گفت که در ایران هم موضع ثابتی در این زمینه‌ها وجود ندارد؟

به هرحال گروهی هستند که توصیه می‌کنند ایران می‌تواند از راه سازش با جهان خارج دربیاید و از راه تعامل این تنش را کاهش دهد. ولی عده‌ای هستند که به طور کلی مخالف‌با هر نوع سازش‌اند و حتی توصیه می‌کنند که ایران باید از معاهده‌ی منع گسترش سلاحهای هسته‌ای خارج شود و عده‌ای هم دقیقاً هستند که توصیه می‌کنند ایران باید صاحب بمب اتمی شود. این اختلاف در درون حاکمیت ایران هم وجود دارد و گروههای افراطی‌تر راست بیشتر مایل به این گزینه‌ی اخیر هستند. آنچه اظهار می‌شود، در حقیقت منعکس‌کننده‌ی این تفاوتها در داخل حاکمیت سیاسی ایران است.

ولی آنچه آقای متکی پیشنهاد کرده است، تنها در حد پیشنهاد باقی می‌ماند و هیچ زمینه‌ی عملی برای آن وجود ندارد. زیرا مطابق خواسته‌های گروه ۵+۱ و آژانس نیست، زیرا هدف پیشنهاد آژانس در درجه‌ی اول این بود که اورانیوم غنی‌شده‌ی ایران از ایران خارج شود. چون این خطر را آن‌ها یادآور می‌شدند که ایران در صورت اتخاذ تصمیم به افزایش غلظت اورانیومی که در اختیار دارد، می‌تواند مبادرت به ساختن سوخت اتمی برای استفاده در یک بمب کند. ولی آنچه ایران از این معامله، به اصطلاح با عنوان «پیشنهاد»، خودش مورد توجه داشت، این بود که از راه دادن بخش کوچکی از اورانیوم غنی‌شده‌ی خودش، به غنی‌سازی اورانیوم در ایران مشروعیت بخشد.

بنابراین این دو هدف کاملاً با همدیگر متفاوت بودند و پیشنهادات هم به هیچ وجه به همدیگر نزدیک نیستند، و انتظار هم نمی‌رود که به هیچ ترتیبی این پیشنهاد از طرف گروههای مخالف برنامه‌های توسعه‌ی اتمی ایران مورد قبول قرار گیرد. آقای متکی بیش از هر کس دیگری به این واقعیت آشنا است.

این که کشورهای ۵+۱ جلسه‌شان را عقب‌انداختند، آیا نشان‌دهنده‌ی مسئله‌ی فنی است یا هنوز بین آن‌ها توافقی بر سر تحریم علیه ایران وجود ندارد؟

نمی‌شود گفت که آن‌ها قطعاً به توافق نهایی پیرامون نحوه‌ی برخورد با ایران رسیده‌اند، ولی تعویق جلسه را نمی‌شود به این اختلاف نسبت داد. زیرا گفت‌وگوهای دیپلماتیک بسیار پیچیده و فشرده‌ای را از پیش این کشورها با همدیگر داشته‌اند. این تحریم‌ها پیش از این هم اتفاق افتاده بود. مثلاً ملاقات در برلین چند ماه قبل با چند روز تأخیر بلافاصله انجام شد و بعد از آن هم بیانیه‌ی تندی علیه ایران صادر شد.

به نظر می‌رسد که درگیری نمایندگان کشورهای عضو گروه ۵+۱ و بخصوص تعهدات نماینده‌ی چین باعث این کار شده است. بایستی در چند روز آینده شاهد اعلام تاریخ تازه‌ای برای نشست آن‌ها باشیم. ضمن آن که این نشست گفته می‌شود توسط تلفن صورت گرفته و هماهنگی‌هایی نیز در این زمینه انجام گرفته است. بازهم تأکید می‌کنم این را نباید قطعاً به وجود اختلاف بین گروه ۵+۱ نسبت داد.

مصاحبه‌گر: کیواندخت قهاری

تحریریه: فرید وحیدی