محمدرضا شجریان اول مهرماه ۱۳۱۹ در مشهد متولد شد. در سال ۱۳۳۱ برای نخستین بار صدایش از رادیو خراسان پخش می‌شود. پی‌گیری جدی کار آواز سبب می‌شود تا او در سال ۱۳۳۸ به اجرای آوازهایی بدون ساز و نیز خواندن قرآن برای رادیو خراسان بپردازد. یک سال پس از آن هم دیپلم دانشسرای عالی را می‌گیرد و به استخدام آموزش و پرورش درمی‌آید.

شجریان در سال ۱۳۴۰ با فرخنده گل افشان در شهر قوچان ازدواج کرد. حاصل این ازدواج سه دختر و یک پسر است. راحله و افسانه، دو دختر بزرگ او در مشهد به دنیا آمدند. در اردیبهشت سال ۱۳۴۸ دختر سومش به نام مژگان و در سال ۱۳۵۴ همایون متولد شد. شجریان در سال ۱۳۷۱ اما از همسر نخست‌اش جدا شد.

محمدرضا شجریان به دلیل نوع صدا و سبک خودویژه و تصنیف‌های ملی میهنی که اجرا کرده نه تنها چهره محبوبی در میان ایرانیان، بلکه شهرتی جهانی دارد به طوری که وب‌گاه آسیاسوسایتی او را پرآوازه‌‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی و روزنامه ونکوورسان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی جهان توصیف کرده‌است. رادیوی عمومی ملی (NPR) آمریکا هم در سال ۲۰۱۰ او را به عنوان یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده بود.

محمدرضا شجریان، رئیس کنونی شورای عالی خانه موسیقی ایران، بنیان‌گذار گروه شهناز و مبدع چند ساز موسیقی است. خوانندگان سرشناسی چون ایرج بسطامی، حسام‌الدین سراج و پسرش همایون شجریان از شاگردان معروف او هستند. (عکس: محمدرضا شجریان در مراسم درگذشت پرویز مشکاتیان) شجریان از دوستان قدیمی مشکاتیان در مراسم درگذشت او گفته بود: «پرویز مشکاتیان، دردانه موسیقی ایران بود.»

محمدرضا شجریان در دهه ۵۰ خورشیدی که به دوران طلایی موسیقی سنتی ایران مشهور است، فعالیت چشمگیری داشت. او همراه هم‌نسلان خود هم‌چون محمدرضا لطفی، حسین علیزاده و پرویز مشکلاتیان دوران تازه‌ای را برای موسیقی سنتی ایران رقم زدند. اجرای این هنرمندان در جشن هنر شیراز در سال ۵۴ نوید دورانی تازه در موسیقی سنتی ایران را می داد.

در فاصله سال‌های دهه شصت، شجریان همکاری گسترده‌ای را با پرویز مشکاتیان آغاز کرد. از میان این آثار، آلبوم بیداد به خاطر متأثر بودن محتویات آن از شرایط اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل انقلاب بسیار مورد استقبال قرار گرفت. محمدرضا شجریان دراین‌باره گفته است: «این اثر بیانگر اعتراض ما به آن شرایط و پیگیری وعده‌های عمل نشده توسط حکومت بود.»

شجریان در ۱۳۵۷ همانند بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان‌های دولتی مانند رادیو، به دلیل "پخش آهنگ‌های مبتذل و تشویق به فرهنگ کاباره‌ای" ادامه نداد. البته سایر هنرمندان (گروه‌های شیدا و عارف) و هوشنگ ابتهاج، رئیس بخش موسیقی رادیو در آن زمان، نیز پس از واقعه ۱۷ شهریور از رادیو به نشانه اعتراض خارج شدند. پس از این رویداد محمدرضا لطفی کانون چاووش را با حمایت ابتهاج بنیان‌گذاری کرد.

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۱ دو آلبوم "بی ‌تو به‌سر نمی‌شود" و "فریاد" را منتشر کرد که با همکاری حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان اجرا شده بودند. این دو آلبوم نامزد جایزه گرمی نیز شدند. این گروه در زمستان سال ۱۳۸۲ نیز برای کمک به زلزله‌زدگان بم در تهران کنسرتی برگزار کردند. شجریان درآمد حاصل از فروش دی وی دی این کنسرت را به پروژه باغ هنر بم که خودش آن را تأسیس کرده بود، اختصاص داد.

پس از دهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران، شجریان در نامه‌ای به مدیر صدا و سیما خواست تا از پخش آثار او در صدا و سیما خودداری کند. نامه‌ای که در آن زمان بسیار پرسروصدا بود. او در مصاحبه‌ای مفصل با بی‌بی‌سی در مورد شرایط آن‌روز‌ها گفته بود: «در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی‌نژاد، خس و خاشاک به حرکت درآمده‌اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من صدای خس و خاشاک است.»

محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است. او در اردیبهشت ۱۳۹۰ در نمایشگاهی در تهران این سازها را رسما به نمایش عمومی درآورد. برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه و سبو. از این سازها در کنسرت‌های محمدرضا شجریان همراه گروه شهناز یا برادران پورناظری استفاده شده است.

از استاد آواز ایران بارها تقدیر شده و جوایز بسیاری نیز به وی اهدا شده است. شجریان در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار از طرف سازمان یونسکو در پاریس شد. دانشگاه استنفورد در سال ۱۳۸۹ در مراسمی با نام "سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی" از وی تقدیر کرد. نشان شوالیه ملی لیاقت در سال ۱۳۹۳ در سفارت فرانسه در تهران به او اهدا شده است. (عکس: شجریان با استاد قنبری‌مهر در کارگاه سازسازی)

حسین علیزاده از دوستان نزدیک شجریان چندی پیش در واکنش به وضعیت نابه‌سامان برگزاری کنسرت‌ها و صدور مجوزها گفته بود: «هیچ مسئولی در اندازه‌ای نیست که بخواهد برای کسانی مثل ما که نیم قرن در مملکت کار کرده مجوز بدهد. سی و سه پل نمی‌گوید اجازه بدهید من باشم، وقتی می‌گوییم شجریان، مثل این است که می‌گوییم عالی قاپو یا سی و سه پل.» (عکس: شجریان، سومین نفر ایستاده از چپ و علیزاده، دومین نفر نشسته از چپ)

نام استاد آواز ایران در طول این سال‌ها به دور از جبهه‌گیری‌های سیاسی اما همیشه در کنار مردم آورده شده است. شجریان بارها خود به این مسئله اشاره کرده، تنها برای مردم می‌خواند؛ اما از آنچه بر او رفته است گلایه هم دارد. چندی پیش در همایش بین‌المللی حافظ گفته بود: «من در کشوری زندگی می‌کنم که چند سال است حق خواندن برای مردم خودم را ندارم.» (عکس: شجریان در مراسم تشییع علی هاشمی، هنرمند و پژوهشگر موسیقی)

استاد آواز ایران به تازگی در آستانه تولد ۷۵ سالگی خود به علت بیماری در یکی از بیمارستان‌های تهران بستری بود. به دنبال انتشار این خبر بسیاری از چهره‌های سرشناس حکومتی هم به عیادت او رفتند؛ اما روزنامه کیهان با انتشار مطلبی به انتقاد دوباره خود از شجریان دست زد. شجریان رکورد بالاترین تعداد آلبوم موسیقی در ایران را نیز در اختیار دارد.