چالش‌های سیاست خارجی آلمان در دوران پس از آنگلا مرکل
۱۴۰۰ مهر ۶, سه‌شنبه
طی ۱۶ سالی که آنگلا مرکل بر مسند صدراعظمی آلمان تکیه زده بود و یکی از قدرتمندترین سیاستمداران جهان به شمار می‌رفت، اوضاع جهان تغییرات زیادی کرد.
چین اقتدار خود در منطقه هند و اقیانوس آرام را گسترش می‌دهد و روسیه پس از ضمیمه کردن شبه جزیره کریمه به خاک خود در سال ۲۰۱۴ بیش از پیش به بازیگری غیرقابل اعتماد در صحنه جهانی تبدیل شده است.
روزنامه "تاگس اشپیگل" به بهانه انتخابات پارلمان آلمان (بوندس‌تاگ) که یکشنبه ۲۶ سپتامبر برگزار شد به بررسی چالش‌های برلین در عصر "پسامرکل" پرداخته است.
این روزنامه می‌نویسد در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ روابط دوجانبه آسیب دید، اوضاع خاورمیانه همچنان بحرانی است و کشورهای اروپایی مانند فرانسه منتظر ترسیم خطوط کلی سیاست خارجی آلمان به عنوان قدرت برتر اقتصادی اتحادیه اروپا هستند.
مهم‌ترین چالش‌های دولت آینده آلمان در عرصه سیاست خارجی کدامند و جانشین آنگلا مرکل باید چه مسائلی را در اولویت کاری خود قرار دهد؟ این مسئله به خصوص از این جنبه اهمیت دارد که آمریکا دیگر تمایلی به ایفای نقش پلیس جهانی ندارد و مایل است بر چالش‌های جدید متمرکز باشد.
انتظار اتحادیه اروپا و فرانسه
یکی از نمایندگان فرانسه در پارلمان اروپا که از معتمدان رئیس جمهوری، امانوئل مکرون به شمار می‌رود می‌گوید، پاریس پیش از هر چیز انتظار دارد که تشکیل دولت ائتلافی آلمان هر چه زودتر انجام شود.
در انتخابات روز یکشنبه حزب سوسیال دموکرات بیشترین آراء را به دست آورد و اولاف شولتس، نامزد آن برای جانشینی مرکل اعلام کرده که با احزاب سبزها و دموکرات‌های آزاد برای تشکیل دولت وارد گفت‌وگو می‌شود.
فرانسه از ابتدای سال ۲۰۲۲ ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا را بر عهده می‌گیرد و پاریس انتظار دارد که تا آن زمان دولت ائتلافی آلمان تشکیل شده باشد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
مکرون بارها خواستار تقویت قدرت دفاعی کشورهای عضو اتحادیه اروپا شده است. دولت آینده آلمان باید در این زمینه مواضع خود را روشن کرده و در عین حال رویکردی اتخاذ کند که به شکاف در میان اعضای پیمان ناتو منجر نشود.
فرانسه از دولت آینده آلمان انتظار دارد در سیاست خارجی و دفاعی خود منافع کشورهای عضو اتحادیه اروپا را در نظر بگیرد. پاریس از جمله خواستار تولید مشترک یک جنگنده اروپایی است که می‌تواند به معنای توقف تولید مستقل هواپیماهای جنگی در کشورهایی مانند آلمان و فرانسه باشد.
حزب سوسیال دموکرات در ماه ژوئن امسال و در بحث‌های مربوط به بودجه آلمان برای آزادسازی هزینه‌های این پروژه شرط‌هایی تعیین کرد.
چالش ورود پناهجویان از مرز بلاروس
در هفته‌های گذشته ورود غیرقانونی مهاجران از مرزهای بلاروس به کشورهای عضو اتحادیه اروپا به شدت افزایش یافته و تعداد زیادی از آنها از طریق لهستان وارد آلمان شده‌اند.
حدود سه ماه پیش اتحادیه اروپا در واکنش به سرکوب، آزار و تعقیب منتقدان در بلاروس، تحریم‌های سختی علیه الکساندر لوکاشنکو، رئیس جمهوری بلاروس اعمال کرد.
دولت لوکاشنکو در اقدامی تلافی‌جویانه که با انتقادهای بین‌المللی شدیدی روبرو شده، مرزهای خود با کشورهای لیتوانی، لهستان و لتونی را باز گذاشت تا مهاجرانی که اغلب از افغانستان، سوریه و عراق هستند بتوانند وارد اتحادیه اروپا شوند.
چنانچه افزایش ورود غیرقاونی پناهجویان از این مسیر تازه ادامه یابد، دولت آینده آلمان باید درباره سختگیری در مرزهای اتحادیه اروپا و چگونگی تقسیم احتمالی پناهجویان میان کشورهای عضو اتحادیه تصمیم‌گیری کند.
اختلاف با اعضای اتحادیه بر سر نقض حکومت قانون
آلمان با برخی کشورهای اروپایی نظیر لهستان به خاطر آنچه نقض حاکمیت قانون عنوان می‌شود اختلاف دارد. کمیسیون اتحادیه اروپا به تازگی در واکنش به تصمیم‌های دولت لهستان که دخالت در استقلال قوه قضائیه ارزیابی می‌شود خواستار مجازات و جریمه کردن این کشور شد.
آنگلا مرکل از سیاست‌های معتدل‌تری در قبال لهستان پشتیبانی می‌کند و در سفر اخیر خود به ورشو خواستار حل مشکلات از طریق گفت‌وگو شد و از تصمیم کمیسیون اروپا برای شکایت از دولت لهستان به طور ضمنی انتقاد کرد.
حزب سبزها که به احتمال زیاد در دولت ائتلافی آینده آلمان حضور دارد، با انتقاد از نرمش مرکل در برابر ورشو خواستار برخورد قاطع با کشورهای عضو اتحادیه است که به نقض حکومت قانون متهم می‌شوند.
بر این اساس نحوه تعامل با این گونه کشورها که بلغارستان و مجارستان هم در زمره آنها به شمار می‌روند، می‌تواند یکی از چالش‌های سیاست خارجی دولت آینده آلمان باشد.
ترمیم آسیب‌های رابطه با آمریکا در دوران ترامپ
در چهار سالی که ترامپ در کاخ سفید بود روابط برلین و واشنگتن لطمه زیادی خورد و با چالش‌های زیادی روبرو شد. جو بایدن تلاش می‌کند مناسبات آسیب دیده دو کشور را ترمیم کند اما از آلمان انتظارات مشخصی هم دارد.
آمریکا در سال‌های گذشته بارها از آلمان به خاطر عدم افزایش بودجه دفاعی انتقاد کرده است. دولت بایدن علاوه بر این از آلمان می‌خواهد در رهبری اتحادیه اروپا مسئولیت بیشتری بر عهده بگیرد.
کشورهای عضو ناتو متعهد شده‌اند، دست‌کم ۲ درصد تولید ناخالص داخلی را صرف تقویت بنیه دفاعی خود کنند. بودجه دفاعی آلمان همواره کمتر از این میزان بوده و واشنگتن برای افزایش آن به برلین فشار می‌آورد.
با توجه به ترکیب احتمالی دولت آینده آلمان به نظر نمی‌رسد آمادگی برای برآورده کردن این درخواست با استقبال زیادی، به خصوص از طرف حزب سبزها روبرو شود.
سیاست آمریکا برای کاهش یا خروج کامل نیروهایش از برخی مناطق به احتمال زیاد دولت آینده آلمان را وامی‌دارد در زمینه تقویت بنیه دفاعی خود اقدام کند و این مسئله ممکن است در بین احزاب ائتلافی مشکل‌آفرین شود.
درس سقوط کابل
آمریکا ترجیح می‌دهد نیروی خود را بیشتر صرف مهار قدرت روزافزون چین کند. خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان که خروج اجباری نیروهای ناتو، از حمله نظامیان آلمانی را به دنبال داشت کشورهای قدرتمند اتحادیه اروپا نظیر فرانسه و آلمان را بیش از پیش متقاعد کرد که سیاست دفاعی مستقلی از واشنگتن اتخاذ کنند.
این که دولت آینده آلمان با این مسئله چگونه برخورد می‌کند هنوز مشخص نیست. رئیس جمهوری آلمان ۲۴ سپتامبر در نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک بر اراده آلمان برای شکل دادن به سیاست خارجی تاکید کرد و گفت حتی پس از شکست ماموریت افغانستان "کنار کشیدن از جهان" برای این کشور گزینه‌ای نیست.
فرانک والتر اشتاین‌مایز سقوط کابل را یک نقطه عطف و "سرخوردگی ژئوپولتیک" خواند و خاطر نشان کرد درسی که از این رویداد باید گرفت این است که سیاست خارجی باید "صادقانه‌تر، هوشمندانه‌تر و در عین حال قدرتمندتر" باشد.
انتظار از آلمان برای مقابله با چین و روسیه
جو بایدن بارها ابراز امیدواری کرده که آلمان برای تدوین استراتژی مشترک کشورهای غربی در مقابله با چین و روسیه نقش فعال‌تری بازی کند.
با این همه اتحادیه اروپا در آستانه ورود بایدن به کاخ سفید و زمانی که ریاست دوره‌ای شورای اروپا را آلمان بر عهده داشت با چین قراردادی در زمینه سرمایه‌گذاری امضاء کرد.
انتظارات آمریکا از آلمان درباره نقش‌آفرینی در مقابله با چین و روسیه احتمالا در دولت آینده برلین نیز برآورده نمی‌شود؛ آلمان بسیار بیشتر از ایالات متحده به روابط اقتصادی با چین وابسته است و از نظر جغرافیایی در فاصله نزدیک‌تری به روسیه قرار دارد.
بر این پایه برای دولت ائتلافی آینده آلمان نیز دشوار خواهد بود صریح‌تر از دولت مرکل نسبت به مسائلی مانند نقض حقوق بشر در چین واکنش دهد، گرچه برخی مواضع آنالنا بربورک، کاندید حزب سبزها در جریان مبارزات انتخاباتی از جمله انتقاد صریح از پکن به مواضع آمریکا نزدیک بوده است.
مناقشه اتمی با جمهوری اسلامی
هماهنگی با آمریکا در زمینه مقابله با فعالیت‌های مناقشه‌برانگیز هسته‌ای و منطقه‌ای جمهوری اسلامی یکی دیگر از چالش‌هایی است که احتمالا مقابل دولت آینده آلمان قرار دارد.
دولت ترامپ اردیبهشت ۱۳۹۷ از توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی خارج شد و تحریم‌های تعلیق شده علیه ایران را دوباره اعمال کرد.
سه کشور اروپایی طرف توافق (بریتانیا، فرانسه و آلمان) گرچه در سطح وسیعی با آمریکا هماهنگ اقدام کردند چندان از این اقدام ترامپ خشنود نبودند.
جو بایدن از دوران مبارزات انتخاباتی ایالات متحده بازگشت به توافق هسته‌ای تحت شرایطی را یکی از برنامه‌های خود اعلام کرد. از این نظر دولت مرکل با دولت جدید آمریکا هماهنگی بیشتر داشت و گمان می‌رود این وضعیت در دولت ائتلافی آینده نیز تفاوت قابل ملاحظه‌ای نکند.
آمریکا در سال‌های اخیر خود را کمتر درگیر تحولات کشورهایی نظیر سوریه، عراق و افغانستان می‌کند اما وضعیت این کشورها، به خصوص از نظر موج پناهجویان از آنها به اروپا برای هر دولتی که در آلمان بر سر کار بیاید همچنان یک چالش جدی خواهد بود.
برخی کارشناسان بر این باورند که سیاست آلمان در زمینه صادرات تجهیزات جنگی به کشورهای منطقه در دولت آینده تغییر خواهد کرد.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
بنابر ارزیابی موسسه علوم و سیاست برلین، در فاصله سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ کشورهای عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، الجزایر و مصر خریدار حدود یک سوم کل تجهیزات جنگی صادراتی آلمان به ارزش شش میلیارد و ۱۰۰ میلیون یورو بوده‌اند.
به نوشته "تاگس اشپیگل" اشتفان رول، کارشناس این موسسه معتقد است پس از انتخابات بوندس‌تاگ سیاست‌های آلمان در زمینه صادرات تجهیزات جنگی با تغییراتی همراه خواهد بود.
او می‌گوید این تغییرات ۱۸۰ درجه‌ای نخواهد بود اما در دولت آینده تجهیزات جنگی کمتری به کشورهای حوزه خلیج فارس و شمال آفریقا صادر خواهد شد.
آنگلا مرکل در دوران طولانی فعالیت خود به عنوان صدراعظم همواره مدافع راه‌حل تشکیل یک دولت فلسطینی در کنار اسرائیل بود و گمان نمی‌رود سیاست آلمان در دولت بعدی در این زمینه تغییری کند.
در حال حاضر اسرائیل مهم‌ترین نگرانی خود را دست‌یابی جمهوری اسلامی به سلاح اتمی عنوان می‌کند و انتظار دارد آلمان برای مهار ایران به طور جدی اقدام کند.
دفاع از موجودیت و امنیت اسرائیل در آلمان یک مسئله اساسی است که هیچ یک از احزابی که می‌توانند در یک دولت ائتلافی سهیم باشند نسبت به آن تردیدی ابراز نکرده‌اند.