شصت سال از آغاز روابط ایران و اندونزی می‌گذرد. به این مناسبت مراسمی در جاکارتا، پایتخت این کشور، برگزار شد که علی اکبر ولایتی وزیر سابق امور خارجه نیز در آن حضور یافت. او در حاشیه‌ی این سفر در گفتگویی با خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی شرکت کرد که بخش عمده‌ی آن به موضوع تبادل سوخت هسته‌ای اختصاص دارد. ولایتی می‌گوید کشورهای دارای تکنولوژی غنی کردن اورانیوم با غلظت بالا، قابل اعتماد نیستند و به همین دلیلی تبادل سوخت باید در ایران انجام شود.

گلایه از غربی‌های بدقول

سخنان علی اکبر ولایتی در باره تبادل سوخت، نکته‌ی تازه‌ای در برندارد و در روزها و هفته‌های گذشته از سوی دیگر مسئولان ارشد جمهوری اسلامی نیز تکرار شده است. ولایتی می‌گوید «ایران آماده است که بخشی از اورانیوم غنی شده بین ۳.۵ تا ۵ درصد را بدهد و در برابر آن اورانیوم با غنای ۲۰ درصد را برای راکتور تهران تحویل بگیرد.» او کشورهای غربی را متهم می‌کند در گذشته به وعده‌های خود در قبال ایران عمل نکرده‌اند و این موارد را «تجربیات تلخ» ایران می‌خواند.

ولایتی به خبرگزاری ایرنا گفته است فرانسویان قبلا وعده داده بودند از طریق روسیه سوخت را از ایران تحویل بگیرند و پس از عنی‌کردن آن تا ۲۰ درصد تحویل بدهند. او همچنین از آلمان انتقاد می‌کند که چرا پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ ساخت نیروگاه بوشهر را نیمه‌کاره رها کرد. ولایتی در تشریح آنچه سابقه بدقولی فرانسویان می‌خواند به دوران فتحعلی‌شاه قاجار اشاره می‌کند که به گفته‌ی او بر خلاف تعهداتشان، در برابر تهاجم روسیه به ایران کمک نکردند.

سوخت راکتور تهران رو به اتمام است

طرح تبادل بخش بزرگی از سوخت کمتر غنی شده‌ی ایران با اورانیوم ۲۰ درصد غنی شده، به عنوان یکی از آخرین اقدام‌های دبیرکل سابق آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای محمد البرادعی، پاییز سال ۱۳۸۸ ارائه شد. ایران برای ادامه کار راکتور تحقیقاتی تهران که سوخت آن رو به اتمام است، به اورانیومی با غنای بیست درصد یا بالاتر نیاز دارد. این مرکز تحقیقاتی از مدتی پیش فعالیت خود را به اجبار کاهش داده است. وزارت بهداشت درصدد است کمبود داروهایی که توسط این مرکز تولید می‌شد را از طریق واردات جبران کند.

تا زمان انقلاب سوخته نیروگاه تهران را به وسیله‌ی آمریکایی‌ها تامین می‌شد. ولایتی بدون اشاره به تنش‌هایی که میان تهران و واشنگتن به وجود آمده، توقف ارسال سوخت از طرف آمریکا را یکی دیگر از بدقولی‌ها غرب و دلیل بی‌اعتمادی جمهوری اسلامی به شیوه‌های پیشنهادی برای مبادله سوخت عنوان کرده است. محمود احمدی‌نژاد شهریور سال ۸۴ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفته بود «سوابق بین‌المللی دلالت برآن دارد که قراردادهای تامین سوخت هسته‌ای قابل اتکاء و اعتماد نیستند... و در موارد متعددی قراردادهای دو جانبه در‏ این زمینه نیز بدلایل سیاسی معلق و یا متوقف گردیده است.»

بی‌اعتمادی متقابل

سه روز پیش از سخنان مشاور امور بین‌الملل رهبر جمهوری اسلامی، وزیر امور خارجه، منوچهر متکی ابراز امیدواری کرد «عملیاتی و اجرایی شدن تبادل سوخت در آینده نزدیك را شاهد باشیم.» متکی این سخنان را در نشست مطبوعاتی مشترک با همتای برزیلی خود و پس از دو دور مذاکره با او ابراز کرد. برزیل و ترکیه کشورهایی هستند که برای دست‌یافتن تهران و غرب به توافق‌های هسته‌ای نقش میانجی را ایفا می‌کنند.

منوچهر متکی در نشست مطبوعاتی خود از مکانیزمی سخن گفت که قرار است برای ضمانت اجرایی تبادل سوخت طراحی شود. سخنگوی وزارت خارجه رامین مهمانپرست اخیرا گفته است «در چارچوب آمادگی برای مبادله سوخت باید گفت مشورت‌ها و رایزنی‌ها توسط برخی از كشورها و كسانی كه دوست ما هستند در جریان است.» او می‌گوید قرار است با رویکردهای تازه‌ی غرب اعتماد از دست رفته‌ی ملت ایران دوباره بازگردد. طرف‌های درگیر در کشمکش هسته‌ای با ایران متقابلا معتقدند، به صلح آمیز بودن برنامه‌های تسلیحاتی و اتمی جمهوری اسلامی اعتمادی نیست و توقف غنی‌سازی و خروج بخش اعظم اورانیوم غنی‌شده از ایران راهی برای اعتماد سازی است.

چراغ سبز خامنه‌ای برای تبادل سوخت؟

به رغم تکراری بودن سخنان ولایتی، اظهارات او دست‌کم از دو جنبه مورد توجه برخی از محافل خبری قرار گرفته است. شاید یکی از ویژگی‌های این سخنان چگونگی و مکان طرح آن باشد. مشاور بین‌الملل علی خامنه‌ای ظاهرا سفر به اندونزی را بهانه کرده تا بار دیگر بر آمادگی کشورش برای تبادل سوخت تاکید کرده باشد. اگر مخاطب این پیام کشورهای عضو گروه پنج به علاوه یک (پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و آلمان) به عنوان طرف دعوا در کشمکش‌های هسته‌ای با تهران باشند، طرح این مواضع در جاکارتا و از طریق خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی کمی عجیب به نظر می‌رسد. ولایتی می‌توانست به جای گفتگو با خبرنگار اعزامی ایرنا در اندونزی، با همین رسانه در تهران گفتگو کند.

ویژگی مهم این اظهارات، به نظر برخی از ناظران، به موقعیت ولایتی، در میان نزدیکان علی خامنه‌ای مربوط می‌شود. ظاهرا تصمیم نهایی در مورد سیاست‌های کلان، از جمله در مورد فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی، بدون نظر و تایید خامنه‌ای اتخاذ نمی‌شود. در چنین شرایطی سخنان مشاور او در امور بین‌المللی را می‌توان به معنای "چراغ سبز" و اعلام موضع بالاترین مقام حکومت در مورد پذیرش تبادل سوخت هسته‌ای تلقی کرد. عده‌ای از ناظران رویدادهای اخیر را با احتمال تشدید تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی بی‌ارتباط نمی‌دانند. منوچهر متکی هفتم اردیبهشت گفته بود «تبادل سوخت هسته‌ای می‌تواند محوری اعتماد ساز میان ایران و غرب باشد.»

BK/MM