هنگام برگزاری نخستین انتخابات پارلمانی پس از سقوط معمر قذافی در لیبی، هفته گذشته بیش‌تر تحلیل‌گران پیش‌بینی می‌کردند آنچه در مصر و تونس اتفاق افتاده است، در این کشور آفریقایی نیز تکرار شود: پیروزی اسلامگرایان.

موقعیت ویژه محمود جبریل

نتایج اولیه انتخابات اما نشانگر تحقق واقعیت دیگری است. حتی در بسیاری از مناطق تحت نفوذ اخوان‌المسلمین و سایر گروه‌های اسلام‌گرا نیز، احزاب لیبرال هوادار محمود جبریل، نخست‌وزیر مستعفی منتخب شورای انتقالی لیبی، اکثریت آراء را از آن‌ خود کردند.

محمود جبریل یک لیبرال غرب‌گرا است. او تا سال ۲۰۰۷ در دانشگاه‌های ایالات متحده آمریکا علوم سیاسی تدریس می‌کرد. در این سال به دعوت دولت لیبی برای شرکت در توسعه کشور به طرابلس بازگشت. اما در جریان خیزش مخالفان علیه قذافی به آن‌ها پیوست. وی شورای انتقالی را در بنغازی تشکیل داد و با نفوذی که در غرب داشت، توانست به‌سرعت پشتیبانی فرانسه را برای شورشیان جلب کند.

ولی چه شد که برخلاف انتظار کارشناسان و برخلاف آنچه در تونس و مصر اتفاق افتاد، اسلام‌گرایان نتوانستند در لیبی اکثریت را کسب کنند؟ این پرسش اکنون افکار عمومی منطقه و جهان را به خود مشغول کرده است. مجله تایمز کوشیده است در تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد.

تفاوت‌های بهارعربی در سه کشور آفریقایی

تحلیل‌گر تایمز در ابتدا تفاوت‌های روند جنبش معروف به بهار عربی را در مصر، تونس و لیبی بررسی می‌کند. او به این واقعیت اشاره می‌کند که آنچه در لیبی اتفاق افتاد، از جهات مختلف شبیه مصر و تونس نبود: در شرایطی که مردم تونس و مصر سرگرم تظاهرات مسالمت آمیز بودند، مردم لیبی نبرد مسلحانه را علیه دیکتاتور ترجیح دادند.

در دو کشور دیگر عربی، مردم تنها سقوط قدرتمندترین مرد را نشانه گرفتند، اما لیبیایی‌ها کل سیستم را زیرورو کردند. اکنون هم با روشن‌شدن نتیجه انتخابات، لیبیایی‌ها چشم‌انداز کاملا متفاوتی از بهار عربی ارائه می‌دهند که در آن پیش‌روی اسلام‌گرایان متوقف می‌شود.

در لیبی آنچه بر انتخابات تاثیر گذاشت، به‌جای پیوندهای ایدئولوژیک و سیاسی، رابطه‌های قبیله‌ای بود. بسیاری از تحلیل‌گران ضمنا اعتقاد دارند که هم اسلام‌گرایان و هم ائتلاف گسترده لیبرال‌های پیرامون محمود جبریل، از نبود تجربه مردم لیبی در امر انتخابات سود بردند.

به‌نوشته تحلیل‌گر تایمز، نکته دیگری که بر نتیجه انتخابات تاثیر گذاشت این واقعیت بود که اخوان‌المسلمین مصر و همچنین شبه‌نظامیان اسلامگرای لیبی به رهبری "عبدالحکیم بلحاج" در میان مردم لیبی محبوبیت برادران دینی خود در مصر را نداشتند.

نقش منفی عبدالحکیم بلحاج در لیبی

بلحاج کسی است که سال‌ها در افغانستان می‌جنگید. بعد به‌‌اتهام عضویت در القاعده دستگیر و تسلیم آمریکا شد. او مدت‌ها در آمریکا زندانی بود و با آغاز شورش‌ها در لیبی به این کشور بازگشت و فرماندهی شبه‌نظامیان را به عهده گرفت. از همان آغاز بسیاری از لیبیایی‌ها به حضور او در انقلاب لیبی مشکوک بودند.

حضور بلحاج در راس شبه‌نظامیان می‌تواند یکی از دلایل پرهیز مردم لیبی از رای‌دادن به اسلام‌گرایان باشد. گروه‌های شورشی لیبی، از فردای پیروزی بر قذافی به رفتارهای خشونت‌آمیز و غیرانسانی با اسیران جنگی معروف شدند.

در مقایسه موقعیت اسلامگرایان در مصر و لیبی، تحلیل‌گر تایمز به این نکته اشاره می‌کند که اخوان‌المسلمین در مصر، از سوی حسنی مبارک دست‌کم به صورت گروهی که می‌توانست خدمات اجتماعی به مردم بدهد و گهگاهی هم نمایندگانی به مجلس بفرستد، تحمل می‌شد، اما معمر قذافی مردان ریشو را دائما تحت‌نظر داشت و به‌گونه‌ای تبلیغ کرده بود که بسیاری از لیبیایی‌ها آن‌ها را جنایتکارانی خطرناک بشناسند.

در پایان سال ‌گذشته میلادی، الامین بلحاج، یکی از رهبران اصلی اخوان المسلمین در طرابلس به خبرنگاران خارجی گفت: «اخوان المسلمین از سال ۱۹۵۱ در لیبی حضور داشت، اما بعد از به‌قدرت رسیدن قذافی از صحنه محو شد.»

نقش پول‌های عربستان و قطر

عامل دیگر شکست اسلام‌گرایان این بود که در جریان انقلاب لیبی شایعات گسترده‌ای در این مورد وجود داشت که آن‌ها از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به ویژه قطر پول می‌گیرند.

ناظران امور لیبی بر این عقیده‌اند که مخالفان قذافی با این‌که برای غلبه بر دیکتاتور از ناتو کمک بگیرند مشکلی نداشتند، اما اکنون حاضر نیستند دست‌های بیگانه در تعیین سرنوشت سیاسی آن‌ها پس از انقلاب دخالت داشته باشد. بسیاری از لیبیایی‌ها، اسلامگرایان این کشور را عوامل عربستان سعودی و قطر می‌دانند.

در بخش دیگری از تحلیل تایمز، بر این نکته تاکید شده است که پیروزی اسلام‌گرایان در مصر و تونس، به‌جای آن‌که جبهه اسلام‌گرایان را در لیبی تقویت کند، هشداری برای مردم لیبی بود که از آن‌ها فاصله بگیرند. بسیاری از رهبران اخوان‌المسلمین در مصر و تونس پس از پیروزی‌های انتخاباتی از "وحدت منطقه‌ای" سخن می‌راندند. همین موضوع سبب شد که مردم لیبی هشیار‌تر عمل کنند.

مواضع نرم لیبرال‌ها در برابر اسلام

البته مواضع محمود جبريل در برابر اسلام نیز، در پیروزی نیروهای لیبرال طرفدار وی بی‌تاثیر نبود. او و نزدیکانش در یک‌ سال گذشته هرگز روی سکولار بودن خود تاکید نکردند، بلکه همواره گفتند که اسلام یکی از سرچشمه‌های قانو‌ن‌گذاری در لیبی خواهد بود. همین نکته سبب شد بسیاری از مردم سنی‌مذهب لیبی، تقویت جبریل را به گزینش افراد مشکوکی مانند عبدالحکیم بلحاج ترجیح بدهند.

سایت تابناک در ایران به نقل از سایت خبری "الجزیرا ای‌.اس.پی" می‌نویسد: «بلحاج در راس یک نیروی مسلح اکنون مدتی است از طریق قطر به ترکیه وارد شده و در مناطق مرزی میان ترکیه و سوریه مستقر شده است تا با نیروهای بشار اسد بجنگد.»

تابناک نتیجه می‌گیرد که بلحاج چون مدت‌ها به‌عنوان عضو القاعده در زندان آمریکا بوده، بازگشت او به لیبی و حضور امروزش در جنگ سوریه می‌تواند با ماموریت آمریکا باشد.

درستی یا نادرستی ادعای تابناک را نمی‌توان ثابت کرد، اما آنطور که تایمز می‌نویسد، شایعات مشابهی در لیبی نیز بر سر زبان‌ها هست. در هرحال، وابستگی اسلام‌گرایان لیبی به عربستان سعودی و قطر و همچنین خشونت‌های نیروهای تحت فرماندهی بلحاج در پیروزی انتخاباتی لیبرال‌های لیبی بی‌تاثیر نبوده است.