ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین می‌گوید جنگ دونباس آغاز شده است. مسکو اوایل آوریل به طور ناگهانی نیروهای خود را از منطقه کی‌یف پایتخت خارج کرد. ظاهراً این اقدام به منظور متمرکز کردن ارتش  روسیه در دونباس واقع در شرق اوکراین بوده است.

اما چرا دونباس برای پوتین اهمیت دارد و چرا این منطقه نسبت به بقیه اوکراین رابطه متفاوتی با روسیه دارد؟

لوهانسک و دونتسک (دونباس) و شبه جزیره کریمه از جمله مناطق اوکراین هستند که زبان مادری شمار زیادی از ساکنان آن روسی است.

شمار روس‌ها نیز در این محدوده نیز نسبتاً زیاد است و این امر در مورد استان‌های مجاور، یعنی زاپوریژیا، خارکیف و اودسا هم صدق می‌کند. با این حال، روس‌ها فقط در کریه اکثریت جمعیت را تشکیل می‌دهند.

به کانال دویچه وله فارسی در اینستاگرام بپیوندید

پس از "انقلاب نارنجی"، انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۴ و جنبش "میدان" در سال ۲۰۱۴، مقاومت در برابر سمت‌گیری غربی اوکراین به ویژه در مناطق یاد شده قوی بوده اما نظراکثریت را تشکیل نمی‌داد. جدایی‌طلبان روس با حمایت مسکو کنترل بخش‌هایی از منطقه را در آن‌زمان به دست آوردند و کرملین از خلاء قدرت در کی‌یف برای الحاق شبه جزیره کریمه استفاده کرد.

آندریاس هاینه‌مان گرودر، کارشناس امور اروپای شرقی در مرکز تحقیقات بین‌المللی بن (BICC) می‌گوید روس‌ها فرصت را غنیمت شمردند و طبق اصل "بل گرفتن از اوضاع" عمل کردند.

زمینه‌های تاریخی مناقشه روس‌ها و اوکراینی‌ها در دونباس

دونباس تا اواسط قرن نوزدهم جمعیت زیادی نداشت اما بعدا به دلیل ذخایر ذغال سنگ به مهم‌ترین مرکز صنعتی روسیه تبدیل شد.

گیدو هاوسمن، تاریخ‌دان از موسسه مطالعات اروپای شرقی و جنوب شرقی "لایبنیتس" (IOS) در دانشگاه رگنسبورگ توضیح می‌دهد: «در این دوره استفاده عمومی از زبان اوکراینی در امپراطوری روسیه سرکوب شد و روسی بیشتر به عنوان زبان آموزش مورد استفاده قرار گرفت.»

از سوی دیگر بسیاری از کشاورزان روس نیز به منطقه صنعتی جدید سرازیر شدند. در دوره استقلال کوتاه اوکراین در سال ۱۹۱۸ دونباس هنوز بخشی از اوکراین شمرده نمی‌شد و موقعیت آن زمانی تغییر کرد که اتحاد جماهیر شوروی پا گرفت  و جمهوری سوسیالیستی اوکراین را ایجاد کرد. در زمان جمهوری شوراها نیز تعداد بیشتری از روس‌ها در این منطقه مستقر شدند با این احساس که به روسیه و یا شوروی تعلق دارند.

هاوسمن ادامه می‌دهد: «با این وجود، مردم دونباس همیشه به زبان اوکراینی صحبت می‌کردند و اکثریت هنوز پیوندهای محکمی با اوکراین دارند.»

هاینمان گرودر، کارشناس سیاسی اعتقاد دارد، این فرض که قومیت یا زبان مادری مردم اوکراین اطلاعاتی درباره هویت ملی آنها می‌دهد گمراه کننده است: «حتی در برخی از گردان‌های ارتش اوکراین که در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ با جدایی‌طلبان روس جنگیدند، روسی صحبت می‌‌شد و حالا دیگر احتمالاً اینطور نیست. از آن گذشته استفاده از زبان روسی در سال‌های اخیر نیز به شدت کاهش یافته است.»

به گفته این کارشناس "تجاوزات روسیه" در شکل‌گیری ملت اوکراین سهمی جدی داشته و در هشت سال گذشته نیز "بمب‌های روسیه اوکراین را متحد کرد".

منافع اقتصادی در حمله به شرق اوکراین چه نقشی دارد؟

پس از جنگ جهانی دوم، مناطق صنعتی سیبری برای شوروی اهمیت بیشتری نسبت به دونباس پیدا کرد، در حالی که برای اوکراین، دونباس مهم‌ترین منطقه صنعتی تا سال ۲۰۱۴ بود اما هشت سال درگیری اهمیت آن را کاهش داد. بسیاری از معادن به ویژه در مناطق جدایی‌طلبان به متروکه تبدیل شدند. با جنگ روسیه در اوکراین نیز سایر کارخانه‌ها و زیرساخت‌های صنعتی از بین رفتند. 

هاوسمان، تاریخدان آلمانی می‌گوید، قدرت اقتصادی منطقه دونباس برای روسیه تعیین کننده نیست، اما برای اوکراین و استقلال اقتصادی آن با اهمیت است و یکی از هدف‌های تعیین‌کننده جنگ روسیه این است که اوکراین را در درازمدت از نظر سیاسی، فرهنگی و اقتصادی به روسیه وابسته کند.

دونباس از نظر نمادین و ایدئولوژیک چه معنایی دارد؟

هشت سال است که نبرد در دونباس ادامه دارد. در سال ۲۰۱۴ جدایی‌طلبان طرفدار روسیه استان‌های لوهانسک و دونتسک را به عنوان "جمهوری‌های مردمی" مستقل اعلام کردند.

پس از یک مرحله درگیری بین جدایی‌طلبان و ارتش اوکراین، توافق‌نامه دوم مینسک در سال ۲۰۱۵ به آتش‌بس و ایجاد "خط تماس" منجر شد که اوکراین را از مناطق جدایی‌طلب در منطقه مرزی با روسیه جدا کرد.

در ۲۱ فوریه ۲۰۲۲ سه روز قبل از حمله به اوکراین روسیه رسما این "جمهوری‌های" خودخوانده را به رسمیت شناخت، اما مسکو نه به این دو جمهوری خودخوانده، بلکه کل منطقه دونباس چشم دوخته است.

علاوه بر این، واحدهای رزمی اوکراینی با گرایش "ملی‌گرایی راست" در این مناطق می‌جنگند، مهم‌تر از همه "هنگ آزوف" است که مانع تصرف ماریوپل در سال ۲۰۱۴ توسط جدایی طلبان روس شد.

 هاینمان گرودر به مدعای کرملین اشاره می‌کند که مبارزه با نازیسم در اوکراین را بهانه کرده و این که پوتین با پیروزی بر این نیروها می‌تواند اجرای "مأموریت نازی‌زدایی" خود را حداقل در دونباس توجیه کند.

تصرف شهر صنعتی و بندری ماریوپل که پس از هفته‌ها محاصره و گلوله‌باران به نمادی از استقامت اوکراین تبدیل شده است نیز موفقیتی نمادین برای پوتین خواهد بود.

اهمیت استراتژیک دونباس چیست؟

گرودر کارشناس سیاسی از بن می‌گوید: «جنگ در دونباس تعیین خواهد کرد که چه چیزی از اوکراین باقی می‌ماند. با الحاق کریمه، مسکو بندر اصلی ناوگان سابق دریای سیاه روسیه را فتح کرد. با گرفتن ماریوپل نیز برای اولین بار از زمان فروپاشی شوروی، روسیه یک بندر در بخش اروپایی این کشور خواهد داشت.»

کریمه تا کنون یک شبه‌جزیره بوده و تنها از طریق پلی که سال ۲۰۱۸ افتتاح شده، از طریق تنگه کرچ بین دریای آزوف و دریای سیاه به سرزمین اصلی روسیه متصل است. حال با فتح کل دونباس، روسیه بندر ماریوپل را که به کریمه و دریای مدیترانه متصل بود، از چنگ اوکراین خارج می‌کند.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

به گفته  گرودر هدف اصلی روسیه اتصال زمینی کریمه است. این به نوبه خود می‌تواند چشم‌اندازهای نظامی جدیدی را برای این کشور باز کند.

این کارشناس سیاسی خاطرنشان می‌کند که اگر پوتین فرصت انحلال اوکراین به عنوان یک کشور مستقل را بیابد، از آن استفاده خواهد کرد.

او تاکید می‌کند که گرفتن دونباس به جای کی‌یف می‌تواند برای پوتین نوعی تسلی خاطر هم باشد. از این نقطه نظر برای دولت اوکراین این سئوال پیش می‌آید آیا برای نجات پایتخت کی‌یف باید کل دونباس را از دست داد و قربانی کرد؟