مذاکرات ژنو در مناقشه‌ی اتمی ایران در حال حاضر اهمیتی تعیین‌کننده پیدا کرده است. در درجه‌ی نخست، اهمیت این نشست در آن است که غرب می‌خواهد دریابد که ایران به دور از کلی‌گویی‌های معمول، چه پاسخ مشخصی به پیشنهاد "تعلیق در برابر تعلیق" دارد. این پیشنهاد در نامه‌ی شش وزیر خارجه‌ به منوچهر متکی، وزیر خارجه‌ی ایران مطرح شده است. این پیشنهاد ابتدا به ساکن، خواهان تعلیق غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران نیست. اما می‌گوید برای آغاز مذاکرات مقدماتی، ایران از توسعه‌ی فعالیت‌هایش دست بردارد و غرب نیز برای تحریم بیشتر ایران اقدامی نکند.

پاسخ ایران به این پیشنهاد، سیر آتی مذاکرات غرب با جهوری اسلامی را تعیین خواهد کرد. اما این نشست مهم یک حاشیه‌ی مهم‌تر نیز دارد و آن شرکت یک دیپلمات بلندپایه‌ی وزارت خارجه‌ی آمریکا در این مذاکرات است.

بسیارند تحلیل‌گرانی که معتقدند بحران برنامه‌ی اتمی ایران، در اساس از بحران بزرگ‌تری به نام مناسبات خصمانه‌ی ایالات متحده‌ی آمریکا و ایران سرچشمه می‌گیرد. چرا که اگر چنین نبود، و این دو کشور از مناسبات عادی برخوردار بودند، به احتمال زیاد مسئله‌ای به نام مناقشه‌ی اتمی ایران نیز وجود خارجی نمی‌داشت.

حال، در شرایطی که مناقشه‌ی شش ساله‌ی جامعه جهانی با ایران بر سر برنامه‌ی اتمی این کشور، در وضعیت حاد و مشکل‌آفرین قرار گرفته، شاهد تحولی مهم و تعیین‌کننده در سیاست آمریکا نسبت به ایران هستیم: حضور ویلیام برنز، فرد شماره ۳ وزارت خارجه‌ی آمریکا و مسئول امور ایران در دستگاه دیپلماسی خارجی دولت بوش در مذاکرات میان خاویر سولانا و سعید جلیلی در ژنو.

تغییر تاکتیک

آگاهان می‌گویند شرکت ویلیام برنز در نشست ژنو، به مفهوم "چرخشی حیرت‌آور در سیاست تاکنونی دولت بوش در برابر ایران" است، سیاستی که بر امتناع از هرگونه تماس مستقیم با ایران استوار بود. این چرخش درعین‌حال نشانه‌ی آن است که به این زودی‌ها، جنگی دیگر در منطقه‌ی خلیج فارس روی نخواهد داد. همچنین می‌توان چنین تصور کرد، تغییر در خط مشی دولت بوش به معنای آن است که خط‌ مشی قبلی فاقد کارایی بوده است.

شان مک‌کورمک، سخنگوی کاندولیزا رایس، وزیر خارجه‌ی آمریکا، بدون حاشیه‌رفتن، از در پیش گرفتن "تاکتیک جدید" در برابر ایران سخن می‌گوید. ناظران بی‌طرف اما فرمول‌بندی صریح‌تری از این تاکتیک جدید ارائه می‌دهند: "این کار دولت بوش، چرخشی هیجان‌انگیز است. شبیه چرخشی که در سال ۲۰۰۶ در مورد کره شمالی رخ داد."

ژوزف کریزین‌سیونه، کارشناس تسلیحات در موسسه‌ی Ploughshare در واشنگتن می‌گوید، بدون توجه به تجربه‌ی حاصل از مورد کره‌ی شمالی، تغییر سیاست واشنگتن در برابر ایران قابل‌فهم نیست. وقتی کره‌ی شمالی در پائیز ۲۰۰۶ نخستین آزمایش بمب اتمی خود را انجام داد، دولت بوش فوراً سیاست خودداری از مذاکره را کنار گذاشت و مستقیماً در مذاکرات بین‌المللی با کره شمالی شرکت کرد. این تجربه، راه را به رهیافتی هموار کرد که واشنگتن اکنون آن را در مورد دیگر کشورها، از جمله ایران به کار می‌گیرد.

این کارشناس می‌گوید، تجربه‌ای را که از سال‌ها مذاکره با کره‌ی شمالی به دست آمد، می‌توان در چند کلمه بیان کرد: "گفت‌وگو با مخالف می‌تواند کمک‌کننده باشد." وقتی آمریکایی‌ها در مذاکرات کره شرکت کردند، این مذاکرات فرجام موفقیت‌آمیز پیدا کرد.

در سال ۲۰۰۲ وقتی جورج بوش عبارت "محور شرارت" را در مورد سه کشور ایران، عراق و کره شمالی به کار بود، هرنوع دیپلماسی در چهارچوب سیاست "شیرینی و شلاق" را ناموجه ساخت. اگر هم صحبتی در این چهارچوب مطرح بود، حداکثر "شلاق آری، شیرینی نه" بود. کره شمالی در برابر چشمان جهان، نخستین بمب اتمی خود را ساخت و ایران تا آنجا ممکن بود اورانیوم غنی کرد. لیکن فقدان تماس‌های دیپلماتیک هیچ‌ امکانی را برای تاثیرگذاری به سود آمریکا فراهم نیاورد.

تایید تغییر

کاندولیزا رایس، وزیر خارجه‌ی آمریکا تایید می‌کند که "تصمیم کشورش برای مشارکت در مذاکرات هسته‌ای با ایران، چرخشی در مواضع ایالات متحده‌ی آمریکاست." او روز جمعه ۱۸ ژوئیه در واشنگتن به خبرنگاران گفت: "ما همواره به‌صراحت گفته‌ایم که هر کشوری می‌تواند خط ‌مشی خود را تغییر دهد." فرستادن ویلیام برنز به ژنو "علامتی قوی به همه‌ی جهان است که ما در تلاش‌های دیپلماتیک خود کاملا جدی هستیم."

خانم رایس گفت، از نگاه او، "ایالات متحده‌ی آمریکا دشمن ابدی ندارد. اگر ایران تصمیم بگیرد که به جامعه جهانی نزدیک شود، از حمایت ایالات متحده‌ی آمریکا برخوردار است."

با شرکت ویلیام برنز در مذاکرات ژنو، ایالات متحده‌ی امریکا، پیش‌شرط "تعلیق غنی‌سازی اورانیوم" برای آغاز گفت‌وگوی مستقیم با ایران را کنار می‌گذارد. تریتا پارسی، رئیس شورای ایرانی-آمریکایی می‌گوید، "پافشاری بر پیش‌شرط، کاملاً بی‌ثمر بود و وضعیت را بدتر کرد." سوزانه مالونی، از انستیتوی بروکینز می‌گوید، "امریکایی‌ها با سیاست تاکنونی خود فقط دست‌های خود را بستند." او می‌گوید "این یک پیشرفت بزرگی است که با دیپلمات ایرانی تماس مستقیم برقرار شود."

ناظران سیاسی در واشنگتن، تغییر خط مشی دولت بوش در برابر ایران را پیامد تغییر توازن قوا میان جناح‌های مختلف دولت ایالات متحده‌ی آمریکا می‌دانند.

مصطفی ملکان / خبرگزاری فراسه