شاید هم قبل از آن و با سینما و تلوزیون این واژه وارد فرهنگ لغات جوانان شده باشد. واقعا جوانان ایرانی چقدر از «هولوکاست» می‌دانند؟

واژه «هولوکاست» نامی است که به یک واقعه تاریخی داده‌اند، واقعه کشتار یهودیان در زمان جنگ جهانی دوم به دست دولت آلمان نازی و به رهبری هیتلر. مختصر و مفید می‌توان این واژه ‌را اینطور تعریف کرد.

شاید برای جوانان ایرانی واژه هولوکاست یک لغت جدید باشد، حداکثر دو- سه ساله. یعنی از زمانی که احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور ایران این واقعه‌ را انکار کرد و حیرت جهانی را برانگیخت. البته احمدی‌نژاد اولین کسی نبود که هولوکاست را انکار کرد. قبل از او هم چند محقق و مورخ اروپایی در تعداد کشته‌شدگان این واقعه که حدود ۶میلیون تخمین زده شده، شک کرده‌بودند. بعضی‌ها هم وجود اتاق‌های گاز را انکار کرده‌بودند. البته کمی عجیب است که کسی در اروپا باشد و داخائو و آشوئیتس را دیده باشد و وجود اتاق‌های گاز را انکار کند.

اما جوانانی که در ایران زندگی می‌کنند، چقدر با واژه هولوکاست آشنایی دارند؟ اصلا معنای آن را می‌دانند؟ اطلاعتشان را در این زمینه از کجا به دست آورده‌اند؟

اطلاعات جسته و گریخته از واژه هولوکاست

سهند ۲۴ ساله و دانشجوی هنر است. او هولوکاست را اینطور معنا می‌کند: «می‌دانم که در دوران جنگ دوم جهانی پروژه‌ای بود که آلمان نازی برای نابودی یهودی‌ها طرح ‌کرد. اردوگاههایی درست کرد برای کار و بعد از اینکه از کار می‌افتادند، آنها را می‌سوزاندند و از بدنشان در کارخانه‌هایشان در تولیدات مختلف استفاده می‌کردند. از همین قبیل چیزها دیگر».

سهند در این مورد که اطلاعاتش را از کجا به دست آورده میگوید: «از یک دوره‌ای بهرحال مطالعاتم، برای اینکه آن دوره‌ی تاریخی خیلی جالب است، خود به‌خود کشیده شدم به آن سمت و کتابهایی که در این رابطه بود را خواندم. اتفاقا کتابهای زیادی هم به فارسی ترجمه شده در این زمینه. از همان دوران سالهای بعد از جنگ تا کتابهایی که... در واقع تحقیقاتی که تازه نوشته شده است. بهرحال یک بخش دیگرش هم تصویری است که ما از دهه‌ی هشتاد به بعد میلادی داریم، از طریق سینما داریم درباره‌ی اردوگاهها و اینها. فکر می‌کنم که تقریبا خیلی شناخته‌شده است برای قشر جوان مسئله‌ی هولوکاست و آگاهی دارند درباره‌اش».

سهند بحث‌هایی را که چند وقتی است در ایران در مورد هولوکاست درگرفته، یک چیز فرعی می‌داند. به عقیده او اصل قضیه این است که این واقعه وجود داشته و تعدادی آدم کشته شده‌اند حالا این که ۶ میلیون بودند یا ۶هزارتا، به نظر سهند فرقی نمی‌کند: «راستش به نظرم این بحثی که درگرفته است، البته این بحث هم مختص دولت آقای احمدی‌نژاد نیست، این بحث را خیلی‌های دیگر هم مطرح کرده‌اند درباره‌ی اینکه اغراق‌شده درباره‌ی تعداد آن قربانیان آن فاجعه و اینها. ببینید، راستش آدم کاری ندارد که حالا چه کسی کجا دارد چه سو‌ءاستفاده‌ای می‌تواند بکند یا عدم سوءاستفاده بکند از این داستان. خود نفس چانه‌زدن درباره‌ی تعداد قربانیان این واقعه به نظرم یک کم کار زشتی است. یعنی اصلا مهم نیست که حالا تعدادشان اینقدر میلیون نفر بوده یا اینقدر هزار نفر بوده. فکر می‌کنم اصلا بحث سر این نیست، یعنی وقتی آدم آن دوره‌ی تاریخی را نگاه می‌کند، مسئله‌ امکانی‌ است که یک بشر به یک بشر دیگر چنین ظلمی را بکند. این چانه‌زدن سر تعدادش و اینها به نظر من اصلا بحث زشتی است و اصلا قابل طرح‌شدن نیست».

نیلوفر ۲۵ سال دارد. فارغ‌التحصیل مدیریت است. او میگوید بیشتر اطلاعاتش در مورد هولوکاست، اطلاعات شفاهی است. البته می‌گوید که چند وقتی است در رادیو و تلویزیون هم در این مورد بحث میشود اما نیلوفر کلا خیلی به رادیو و تلویزیون اطمینان ندارد: «نه تا آنجایی که من یادم می‌آید هیچی در این مورد نخواندم. بیشتر از زبان بزرگتر‌ها، خانواده و اینها شنیده‌ام. تلویزیون هم شاید به این دلیل که من خیلی اخبار گوش نمی‌کنم. بیشتر از این هم من چیزی راجع به آن ندیدم، فقط شنیدم که درباره‌اش صحبت می‌شود. معنی‌اش را هم از زبان بزرگترها و توی جمع‌های فامیلی متوجه شدم. من اصولا چیزهایی که از تلویزیون می‌شنوم خیلی برایم اهمیت ندارد. احساس می‌کنم خیلی راست نیست».

گیتا ۲۷ سال دارد. در دانشگاه رشته مدیریت بیمه خوانده. اطلاعات او هم در مورد هولوکاست خوب است: «من از هولوکاست چیزی که می‌دانم این است که زمان هیتلر اواسط جنگ جهانی دوم به دستور هیتلر یهودی ها را تو اتاق‌های گاز می‌کردند در مورد تعدادشون دقیق نمی‌دانم ولی آن چیزی که شنیدم حدود ۶ میلیون بودند که در اتاق گاز آنها را خفه‌ می‌کردند بعد هم می‌سوزاندند».

گیتا برعکس نیلوفر بیشتر اطلاعاتش در این زمینه کتبی است. یعنی از خواندن و گشتن در اینترنت آنها را به دست آورده. او معتقد است که جدیدا اطلاعات در این مورد در رسانه‌های ایران بیشتر هم شده: «از اینترنت، روزنامه‌ها. بالاخره خیلی جاها درباره‌ی هولوکاست توضیح داده می‌شود که اصلا هولوکاست چی بوده و قضیه‌اش چی بوده. و اینکه اینروزها هم، خب مسلما می‌دانید، که توی ایران هم بحث‌اش خیلی زیاد بوده».

فاجعه هولوکاست، بخشی از کتابهای درسی در آلمان

شاید بد نباشد اگر سراغ جوانهای ایرانی ساکن آلمان هم برویم. شاید بعضی‌ها فکر کنند چون این اتفاقات وحشتناک به دست دولت آلمان که اتفاقا منتخب مردم هم بوده، افتاده، بنابراین الان خیلی راجع به آن حرف نمی‌زنند. مثلا خجالت می‌کشند یا دوست ندارند یا سانسور می‌کنند.اما جالب است که بدانید کاملا برعکس است.

اولا در مورد این واقعه در کتاب‌های درسی دوره دبیرستان به طور کامل توضیح داده شده. تقریبا هر چند ماه یکبار هم یک فیلم مستند در مورد هولوکاست و قربانیانش از یکی از شبکه‌های تلویزیونی پخش میشود. و جالب است که بدانید در بعضی از این فیلمها با بازمانده‌های هولوکاست هم صحبت شده.

فیلم سینمایی هم در این مورد بسیار ساخته شده، از هالیوود گرفته تا آلمان و فرانسه و سوییس. شاید اغراق نباشد اگر بگوییم در عرض سال حداقل ۴-۵ فیلم فقط در این مورد از تلویزیون پخش میشود. از حدود سی فیلم و سریالی که تا به حال در مورد هولوکاست ساخته شده، اسم آلمان حداقل در ده تا از آنها به عنوان سازنده اصلی و یا همکار دیده میشود.

این روزها هم که با قضیه بازی تام کروز هنرپیشه معروف هالیوود در فیلمی با موضوع دوران هیتلر، بیشتر از قبل قضیه آلمان نازی و کشتار هولوکاست بر سر زبانها افتاده است.

بنابراین جای تعجب نیست اگر سراغ هر جوانی در آلمان بروید، یک رشته اطلاعات در مورد هولوکاست برای شما داشته باشد.

مثلا کیوان در این مورد میگوید: «هولوکاست برمی‌گردد به زمان هیتلر که توی آلمان بیشتر از ۶ میلیون یهودی را به کشتن داد. توی کنستراتسیون لاگه (اردوگاه‌های کار اجباری) که خیلی معروف است دیگر».

کیوان اطلاعتش را فقط از مدرسه به دست آورده: « این اطلاعات را از بچگی من داشتم. یعنی توی مدرسه بیشتر این اطلاعات را دادند، توی دبیرستان بود».

تاثیر سریال «مدار صفر درجه»

چند وقت پیش سریالی از تلویزیون ایران پخش شد به نام «مدار صفر درجه». داستان این سریال به ظاهر یک داستان عاشقانه بود اما در اصل به ماجرای قتل‌عام یهودیان در زمان جنگ جهانی دوم به دست هیتلر پرداخته بود، یعنی همان هولوکاست.

در ایران گویا این سریال خیلی طرفدار پیدا کرده‌ بوده و جزو سریال‌های پربیننده تلویزیون شده. در رسانه‌های خارج از کشور هم پخش این سریال از تلویزیون ایران عجیب خوانده شد. خبرگزاری فرانسه در این مورد صراحتا نوشت باید دید چگونه این سریال در جمهوری اسلامی ایران کلید خورده است.

بی بی سی هم گزارش نسبتا مفصلی در مورد این سریال تهیه کرد و جالب اینجاست که اکثر رسانه‌های غربی نوشته بودند که این سریال در کشوری ساخته شده که رئیس‌جمهورش می‌خواهد اسرائیل را از رو نقشه دنیا حذف کند و هولوکاست را هم انکار کرده!

به هر حال نوشته‌‌ها اینطور نشان می‌داد که این سریال خیلی‌ها را در مورد مسئله هولوکاست آگاه کرده. در بخش نظرخواهی سایت بی بی سی چند نفر نوشته‌بودند که تا قبل از دیدن این سریال اصلا نمی‌دانستند هولوکاست چیست.

نیلوفر از کسانی است که این سریال را خیلی پسندیده. البته او میگوید چون اطلاعتش در مورد واقعه هولوکاست زیاد نیست، نمی‌تواند قضاوت کند که این سریال چقدر واقع‌بینانه بوده اما حداقلش این است که تأثیرگذار بوده: «خیلی روی من تاثیر گذاشت. تاثیری که روی من داشت واقعا وقتی تصور می‌کردم که اگر در آن دوران بودم، اگر یک یهودی بودم، خب خیلی تحت فشار بودم. ولی... حالا شاید خب سریال را خیلی قشنگ ساخته بودند. دلیلش این نبود که واقع‌بینانه بوده. من اطلاعی ندارم در مورد این که خیلی واقعی بود یا نه. شاید بخاطر اینکه سریال قشنگ ساخته شده بود روی من خیلی تاثیر گذاشت.

سهند معتقد است که سطح این سریال کمی از بقیه سریال‌های تلویزیونی بالاتر بوده. در مورد پرداختن این مجموعه به هولوکاست هم او معتقد است که این قبیل پروژه‌های سینمایی همیشه یک بار ایدئولوژیک دارند و در حقیقت نمی‌توانند کاملا بی‌طرفانه یک رویداد تاریخی‌ را تعریف کنند: «بهرحال یک کم به نظر می‌آمد از سطح تولیدات معمول فعلی تلویزیون ایران یک کم بالاتر بود. واسه همین هم یک کم مخاطب داشت و دیده می‌شد سریال. گویا بحث هولوکاست را که کرده بود، یک عده می‌گفتند که دارد احجاف می‌کند درباره‌ی قضیه هولوکاست و یک عده‌ای معتقد بودند که حرف آنقدر بدی نمی‌زند. ولی بهرحال فکر می‌کنم این قبیل پروژه‌های سینمایی در هرجای دنیا بهرحال وجوه‌ ایدئولوژیک دارد و یکجاهایی می‌خواهد انسانی باشد و به نظرم خیلی نمی‌شود چیز کرد. ولی فکر می‌کنم تا آنجایی که من دیدم می‌خواست که بحث صهیونیزم را از مسئله‌ی یهودیت جدا بکند. این بحثی است که در واقع در سالهای اخر خیلی توی ایران می‌شود که می‌خواهند در واقع صهیونیزم را از یهودیت جدا بکنند و توی آن سریال هم فکر می‌کنم یک بخش اساسی را به این اختصاص داده بود».

در هر حال سطح هنری این سریال هرچه که بوده، مهم این است که برای خیلی‌ها این انگیزه ‌را به وجود آورد که دنبال معنی هولوکاست بگردند و ببینند این واژه‌ای که این همه دعوا بر سر آن است، اصلا چیست. کار سختی هم نیست. کافی است در گوگل به همان زبان فارسی، «هولوکاست» را وارد کنید. آنوقت می‌بینید که ۷۳ هزار و هفتصد گزینه در مورد هولوکاست روی مونیتور کامپیوتر شما ظاهر میشود. از این ۷۳ هزار و هفتصد تا، حتما حداقل یکی آن چیزی هست که از سال ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ واقعا در اروپا اتفاق افتاد.

میترا شجاعی