چهار سال پیش در روز ۵ دی ۱۳۸۲ زلزله‌ای مهیب شهر تاریخی بم را ویران کرد. بسیاری از اهالی شهر عزیزان خود را در این زلزله از دست دادند. کودکان بسیاری بی‌سرپرست شدند. تجارت و زندگی کاری شهر فلج شد. گروهی از مردم بم هم برای ادامه زندگی از دیار مانوس خود کوچ کردند. در طول این چهار سال تلاشهای بسیاری انجام گرفته تا شهر بم بازسازی شود، تا مردم بتوانند به روال عادی زندگی‌شان بازگردند. اما آسیبهای وارد آمده به شهر، زندگی کاری و روح مردم تنها به سختی و آرام آرام بهبود می‌یابد.

تجربه انسانی نشان می‌دهد که بیشتر درد و رنجها با گذر زمان التیام پیدا می‌کنند. همین تجربه به ما می‌گوید که درد و رنج اگر همراه با امید و بازسازی باشد زودتر از بین می‌‌رود.

رکود اقتصاد شهری

چهار سال از زلزله بم گذشته، زمانی سپری شده، نه چندان دراز. می‌خواهیم بدانیم ترمیم و بازسازی تا چه حد در این شهر انجام گرفته و چه کمبودها و نارساییهایی هنوز باقی است.

دکتر عباس اسماعیلی، پزشک و رییس قدیم شورای شهر بم در باره بازسازیهای انجام گرفته می‌گوید: “در بم البته خانه‌های زیادی ساخته شده، مغازه‌های زیاد ساخته شده و ورزشگاهها، پرورشگاهها، کتابخانه‌ها ساخته شده است. هموطنان ما و غیرهموطنان ما همنوعان ما آمدند و این کارها را کردند. و سپاسگزاریم. البته شهر بزرگ بوده، تخریب فوق العاده زیاد بوده، و هنوز هستند خانه‌هایی که دارند می‌سازند. یا مطب پزشکان و مغازه‌هایی که در داخل کانتینر هستند و دولت جد و جهدش را دارد می‌کند تا بتواند این کار را به سامان برساند.“

با این همه هنوز اقتصاد بم شکوفا نشده است. تجارت شهر هنوز در حال رکود است و همه خیابانها ساخته نشده است. به گفته دکتر اسماعیلی نبود فاضلاب شهری از بزرگترین مشکلهای مردم شهر بم است و نیز مردم انتظار دارند که با بازسازی شهر گازکشی هم انجام گیرد.

بهداشت و درمان

دکتر محمد دوراندیش، پزشک ساکن بم، می‌گوید که فعالیتهای بسیاری برای بهبود وضعیت بهداشت و درمان در بم صورت گرفته است و در بخش دولتی وسایل کافی برای خدمت درمانی به مردم موجود است. با این همه این بخش نمی‌تواند بازدهی کافی را داشته باشد.

دکتر دوراندیش: “به همت NGO هایی که آمدند به بم، NGO های خارجی، ما کلیه خانه‌های بهداشت و درمان، اورژانس و بیمارستان‌مان مرتب و منظم خوشبختانه ساخته شده است، ولی هنوز آن پرسنل کافی‌ای که بتوانند از اینها استفاده کنند و خدمات بهداشتی و درمانی را به مردم بم ارائه کنند، ایدآل نیست و آن طور که باید و شاید بتوانند از این اماکن و وسایلی که در بم گذاشته شده، وجود ندارد.“

به گفته دکتر دوراندیش دو علت برای نبود پرسنل کافی در اماکن درمانی وجود دارد. یکی آنکه برخی از پزشکان و پرسنل پزشکی پس از زلزله بم از این شهر مهاجرت کردند. دیگر اینکه برنامه منظمی برای بکار گرفتن نیروهای متخصص در بم وجود ندارد.

اما تاکید دکتر دوراندیش به ویژه بر این است که دولت جمهوری اسلامی آنچنان که باید به بخش خصوصی کمک نمی‌کند. وی می‌گوید: “برای بخش خصوصی که تنها یک ساختمان پزشکانی بود در بم، کوچکترین اقدامی تا این لحظه که من با شما صحبت می‌کنم انجام نداده‌اند.“

به عقیده این پزشک پرسابقه مردم اعتماد بیشتری به بخش خصوصی درمانی دارند و نیز معتقدند که بایست به پرسنل پزشکی و درمانی بومی فرصت بیشتری داد تا بتوانند در درمانگاهها و مراکز اورژانس مشغول بکار شوند.

کودکان

همچنین خانم رویا اخلاص‌پور، کارشناس ارشد اقتصاد و از انجمن دوستداران کودک، از رشدی که سازمانهای غیردولتی برای کمک به کودکان و زنان در بم داشته‌اند سخن می‌گوید: “در بم برای اولین بار بود که سازمانهای غیردولتی فضایی مدنی ایجاد کردند که بسیاری از مسائل مربوط به کودکان و زنان مطرح شود. چیزهایی که قبل از زلزله اصلا مطرح نبود، نه در بم و شاید نه در کل استان کرمان یا به عبارتی در کل ایران.“

اما رویا اخلاص پور متاسف است از اینکه بسیاری از تلاشهایی که آغاز شدند به انجام نرسیدند. نمونه آن طرحی بود به نام “بازپیوند“ که یونیسف، سازمان کمک به کودکان وابسته به سازمان ملل متحد، در دست داشت، با ۸۹ مددکار و مشاور در ۱۳ منطقه بم و خارج از این شهر. این طرح برای نظارت بر وضعیت ۳۶۰۰ کودکی بود که سرپرست خود را از دست داده بودند. این طرح یک سال ادامه یافت و قرار بود که سپس سازمان بهزیستی ایران آن را ادامه دهد. اما طرح تعطیل شد.

به گفته خانم اخلاص پور طرحهایی زیادی از این گونه در بم آغاز شده و نیمه کاره مانده است. چون پیگیری آنها از دست سازمانهای غیردولتی خارج بوده و دولت نیز آنها را ادامه نداده است. چیزی که موجب از دست رفتن تجربه‌های خوبی است که سازمانهای مدنی حین فعالیت خود در بم بدست آوردند.

رویا اخلاص پور می‌گوید که دولت ایران را باید متوجه اهمیت رسیدگی به وضعیت زنان و کودکان کرد. وی می‌گوید: “ دولت ایران پول کم ندارد و در بم هم خوب پول خرج می‌کند. من معتقدم که دائما منابع متعدد مالی به سمت این شهر سرازیر می‌شود. اما مسائل مربوط به کودکان و زنان کاملا فراموش شده است. آن قدر که به ساختمانها و خیابانها اهمیت داده می‌شود، به انسانها اهمیت داده نمی‌شود. این یک تلاش و فشار و اطلاع‌رسانی مداوم می‌خواهد و نیز پیگیری از طرف تمام کسانی که خودشان را در این مسئله صاحب نظر می‌دانند یا برایشان این موضوع اهمیت دارد.“

مشکل سازمانهای غیردولتی

رویا اخلاص پور همچنین به مشکلی اشاره می‌کند که اغلب سازمانهای غیردولتی حین فعالیت خود در بم همواره با آن روبرو بوده‌اند و آن تصور سیاسی داشتن از فعالیتهای این سازمانها در بم بوده است. وی می‌گوید: “ما باید ثابت کنیم که نباید در مورد کاری که برای زنان و کودکان می‌شود تصور کار سیاسی داشت. مثلا وقتی سازمانی مسیحی در بم به کودکان کمک می‌کند، هدفش مسیحی کردن کودکان نیست که آن را تعطیلش کنیم. یا سازمانی که مثلا ما افرادش را تایید نمی‌کنیم دارد کمک می‌کند، منظورش سیاسی نیست. این فضا باید شکسته شود. همه کسانی که در چهار سال گذشته برای کودکان وارد بم شده‌اند کاملا فارغ از ارزیابی‌های سیاسی بوده‌اند و علاقه‌مند بوده‌اند که این بچه‌ها حفظ شوند. و این دید بدبینانه را ما باید از این میان برداریم.“

کیواندخت قهاری