چهره‌ی دوگانه‌ی غولی به نام گازپروم
۱۳۸۸ آبان ۴, دوشنبه
شرکت روسی گازپروم، شرکتی است غول‌آسا، کمک‌رسان و در عین حال هراس‌انگیز. هفته‌نامه‌ی آلمانی دی سایت در آخرین شماره خود، در مقاله‌ای مفصل به قلم یوهانس فوس‌وینکل، به پیشینه و چهره‌ی دوگانه‌ی گازپروم پرداخته و همچنین وابستگی غرب به این شرکت عظیم را مورد بررسی قرار داده است.
به نوشته‌ی این هفته‌نامه، بحران گاز که سال گذشته میان اوکرایین و روسیه درگرفت و بر اروپا سایه‌افکن شد، هنوز در ذهن‌ها زنده است. در جریان این مناقشه‌ی گاز بود که روسیه شیر لوله‌ی گاز به سمت اروپا را بست و صدها هزار خانوار در شرق اروپا را در سرمای زمستان بی‌گاز گذاشت. از آنجایی که گاز ارسالی گازپروم به اروپا از اوکرایین می‌گذشت، کشورهای غرب اروپا نیز طعم این بحران را چشیدند.
در حالیکه در آن دوران شرکت گازپروم، تاخیر در پرداخت عوارض گاز از سوی اوکرایین را دلیل این اقدام اعلام کرده بود، شماری از صاحبنظران منتقد آن را نمایش قدرت از سوی روسیه تلقی کردند، چرا که گازپروم را در کنار "روزنفت"، یکی شرکت‌های عظیم نفت در این کشور، آلت دست مسکو می‌پندارند.
نویسنده‌ی مقاله‌ی هفته‌نامه دی سایت در این راستا به پایان‌نامه‌ی دکترای ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور پیشین و نخست وزیر کنونی روسیه اشاره می‌کند که وی در آن توصیه کرده بود، روسیه باید صنایع انرژی خود را از لحاظ استراتژیک به نفع کشور به کار بندد.
افتخار و قهرمانی
در مقاله‌ی هفته‌نامه‌ی دی سایت همچنین آمده است: «در حالیکه غرب از گازپروم، غولی مهیب و بحران‌آفرین در ذهن دارد، نگاه خود روس‌ها به این شرکت کاملا مثبت است. گازپروم خیّر و منجی روسیه و مردمش محسوب می‌شود، هر چه باشد این شرکت که پس از سال ۱۹۸۹ از دل وزارت گاز روسیه برآمد، خانه‌های سراسر روسیه را در دوران سرد بحران گرم می‌کند و برای کارکنانش ضامن ثبات و درآمدی شایسته است.»
به نوشته‌ی این نشریه‌ی آلمانی، آن دسته از کارکنانی که ده سال سابقه‌ی کار در شرکت گازپروم را دارند، از سوی این شرکت وام‌های بدون بهره برای خرید مسکن دریافت می‌کنند و از آن گذشته همه‌ی کارکنان از مزایایی چون کودکستان‌های تحت نظارت و مسئولیت گازپروم بهرمند هستند.
در دورانی که روسیه دگرگونی‌های سرمایه‌داری را تجربه می‌کند، شرکت گازپروم به مردم روسیه به نوعی هویت می‌بخشد. در مقاله‌ی دی سایت به نظرسنجی‌ای اشاره شده که طبق آن یک سوم مردم روسیه بیش از همه ترجیح می‌دهند که در خدمت گازپروم باشند و برای این شرکت کار کنند. در واقع تنها دفتر ریاست جمهوری است که از این لحاظ یارای رقابت با گازپروم را دارد.
همگام با کاخ کرملین
چهره‌ی دیگر گازپروم، با عباراتی چون قدرت، وابستگی و واهمه پیوند خورده و این چهره‌ای است که غرب با آن آشناست؛ شرکتی که عظمت آن کافی است تا ناظران و کارشناسان در سراسر جهان را به شگفتی و بیم وادارد. به نوشته‌ی دی سایت، گازپروم در حال حاضر یک پنجم ذخائر گاز و بیش از ۱۷ درصد تولید گاز در جهان را در دست دارد و ۳۷۶ هزار نفر در این شرکت مشغول به کارند.
نویسنده‌ی مقاله‌ی دی سایت بر این اعتقاد است که هیأت رییسه‌ی شرکت تمامی اقدامات خود را با رهبران کاخ کرملین در مسکو هماهنگ می‌کند، اگر چه این امر رازی آشکار و انکارپذیر محسوب می‌شود. هر اقدام شرکت گازپروم برای رهبری روسیه حائز اهمیت است، چرا که از مجرای این شرکت است که درآمدهایی هنگفت به روسیه سرازیر می‌شود و ده درصد تولید ناخالص داخلی این کشور از برکت گازپروم شکل می‌گیرد.
در مقاله‌ی دی سایت همچنین آمده است: «گازپروم یک شرکت معمولی تولیدکننده و صادرکننده‌ی انرژی نیست، بلکه می‌توان آن را ابزاری سیاسی نیز دانست. دولت روسیه گازپروم را از انحصار احداث خط لوله و صادرات گاز برخوردار کرده و تسهیلات مالیاتی درخور توجهی برای این شرکت قائل است.
البته نیاز و وابستگی روسیه و گازپروم متقابل است، چرا که این کنسرن عظیم بدون حمایت‌های دولت این کشور در وضعیت کنونی قرار نمی‌داشت، بویژه در این دوران بحرانی. میزان صادرات گازپروم بر اثر بحران مالی جهانی حدود ۵۰ درصد کاهش داشته و این شرکت در حال حاضر با ۴۰ میلیارد دلار بدهی، بزرگ‌ترین مقروض روسیه محسوب می‌شود.
از آن گذشته میزان درآمد خالص گازپروم در سه ماهه‌ی نخست سال جاری میلادی به میزان ۶۱ درصد کاهش یافته و انتظار می‌رود که این شرکت در سال جاری بدترین بیلان تولید تاریخ خود را تجربه کند. در دوران اخیر شرکت‌هایی نروژی و قطری موفق شدند، بخشی از بازار گازپروم را در دست گیرند.
توجه گازپروم به پژوهش
به عقیده‌ی نویسنده‌ی مقاله‌ی دی سایت، گازپروم در برخی از بخش‌های خود موفق شده است به شرکتی کاملا مدرن و پیشرفته در عرصه‌ی تولید انرژی بدل شود و در این بخش‌هاست که نه سخن رهبران کاخ کرملین، که قوانین نظام سرمایه‌داری معیار قرار می‌گیرند و هدف آن است که به بیشترین سود ممکن دست یافت.
برای نمونه مرکز پژوهشی Wniigas که تحت پوشش گازپروم است و در آن ۱۵۰۰ نفر مشغول به کارند، درعرصه‌ی تحقیقات مواد خام، منحصر به فرد به شمار می‌رود. این مرکز را که در جنوب مسکو واقع است، می‌توان شهرکی پژوهشی دانست که مساحت آن امروز بر ۱۰ هکتار بالغ می‌شود و در کانون آن پژوهش‌های بنیادین و علوم کاربردی قرار دارد. برای نمونه در این مرکز با کمک برنامه‌های کامپیوتری محاسبه می‌شود که چگونه می‌توان گاز را از ذخائری که از فشار کم برخوردارند، بشکلی مقرون به صرفه استخراج کرد.
SA/BM