"سازمان جهانى بهداشت" سازمان ملل متحد، امروز، ۱۱ خرداد را "روز جهانی بدون دخانیات" نام نهاده است. نکته‌ی محوری مبارزه با (افزایش) مصرف دخانیات، امسال پیرامون حفظ سلامتی جوانان دور می‌زند که با شعار "نوجوانی بدون دخانیات" مشخص شده است. مارگارت چان، مدير كل سازمان بین‌المللی بهداشت، در این رابطه کنسرن‌های تولید سیگار را متهم کرد که با تبلیغات «وحشیانه‌ی» خود، جوانان را به دام اعتیاد می‌کشانند. او گفت که «این کنسرن‌ها با تشکیل شبکه‌های پیچیده‌ی بازاریابی برای فروش تولیدات خود، سلامتی میلیون‌ها جوان را به‌خطر می‌اندازند.» مدير كل سازمان بین‌المللی بهداشت، هم‌چنین گفت، از آن‌جایی که شمار سیگاری‌ها در سال‌های اخیر کاهش یافته، کنسرن‌های بزرگ، هدف تبلیغات خود را بر نسل جوان متمرکز کرده‌اند. بر اساس گزارش‌های سازمان ملل، بیشتر سیگاری‌ها پیش از آغاز هجده سالگی و یک چهارم آن‌ها حتی زیر ۱۰ سال، مصرف نیکوتین را آغاز می‌کنند.

منع همه‌جانبه‌ی تبلیغات

از این‌رو "سازمان جهانى بهداشت"‌، خواهان «منع همه‌جانبه‌ی تبلیغات برای انواع سیگار و توتون است» که در حال حاضر در خیابان‌ها، پیش از شروع فیلم در سینماها و صفحات روزنامه‌ها دیده می‌‌شوند. با اعمال منع تبلیغات، "سازمان جهانى بهداشت" در نظر دارد، کودکان و جوانان را از خطر وسوسه‌ی «پا گذاشتن در دام اعتیاد به دود» حفظ کند. مارگارت چان، اتخاذ این تصمیم را به ویژه برای کشورهای در حال رشد که ۸۰ درصد جمعیت‌شان را جوانان تشکیل می‌دهند، ضروری می‌داند.

مبارزه‌ی دولت آلمان با اعتیاد به دخانیات

در سالروز "جهانی بدون دخانیات" دولت آلمان گزارش مثبتی درباره‌ی نتایج اقدامات خود برای مبارزه با استعمال دخانیات در این کشور ارائه کرد. "تشکیلات کشوری مبارزه با مواد مخدر آلمان" که از آغاز امسال کارزاری با عنوان "سال ۲۰۰۸، سال بدون دخانیات" به‌‌راه انداخته است، در این رابطه گزارش داد که منع کشیدن سیگار در کافه‌ها و رستوران‌ها به اجرای طرح‌های دولت برای کاهش مصرف دخانیات شهروندانش کمک بسیار کرده است. بر اساس این گزارش‌ها، حدود ۱۵ درصد سیگاری‌ها، کشیدن آن را ترک کرده‌اند و حدود ۱۶ درصد، میزان مصرف روزانه‌ی توتون خود را کاهش داده‌اند.

روشنگری در باره‌ی مضرات مصرف دخانیات

از اقدامات دیگر دولت آلمان، اشاعه‌ی روشنگری درباره‌ی مضرات مصرف دخانیات از طریق اینترنت، تشویق سیگاری‌ها به ترک آن و کمک مستقیم به کسانی است که داوطلبانه تصمیم به ترک مصرف دخانیات کرده‌اند. بر اساس گزارش‌های مراجع بهداشتی، رویهم‌رفته در سال گذشته، ۲۷۰ هزار تن کوشیدند در چارچوب برنامه‌ها ومسابقات دولتی از مصرف سیگار و توتون خودداری کنند. وزیر درمان و تندرستی آلمان، اولا اشمیت، گفت: «حدود ۳۰ درصد این افراد دیگر، حتی یک ‌سال پس از ترک هم، به سراغ دخانیات نرفتند.» مسئولان تندرستی و بهداشت آلمان یادآور می‌شوند که با وجود ۲۰ میلیون شهروند سیگاری در آلمان، کارزارهای ترغیبی دیگری برای ترک دخانیات ‌باید تدارک دیده شود.

"هفته ملی بدون دخانیات" در ایران

وزارت بهداشت ایران به تأسی از "سازمان جهانى بهداشت"، روزهای ۵ تا ۱۱ خرداد را به نام "هفته ملی بدون دخانیات" اعلام کرده است. به گزارش روزنامه‌ی "اعتماد" به نقل از معاون وزارت بهداشت ایران، سیدموید علویان، نوشت که وضعیت مصرف سیگار در میان جوانان، به‌ویژه در مدارس کشور «بسیار نگران کننده» است. او در نشستی رسانه‌ای به مناسبت "هفته ملی بدون دخانیات" اعلام کرد که «طبق بررسی های وزارت بهداشت، از مجموع نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ ساله‌ی سیگاری، ۱/ ۵ درصد پسر و ۹ / ۰ درصد دختر هستند.» گذشته از این حدود ۱ / ۲۶ درصد از نوجوانان گروه سنی ۱۳ تا ۱۵ سال، قلیان می کشند.

انحصار دخانیات دولتی

انحصار دخانیات در ایران در دست دولت است. بنا بر مفاد "قانون جامع کنترل استعمال دخانیات"، فعالیت شرکت‌های خارجی تولیدکننده‌‌ی سیگار در ایران ممنوع است. این امر در مورد سرمایه گذاری بخش خصوصی برای تولید دخانیات نیز صدق می‌کند. سیدموید علویان، انحصاری بودن تولید و پخش دخانیات در درست دولت را از جمله عواملی خواند که سبب قاچاق سیگارهای خارجی به داخل کشور می‌شود: «به‌خصوص از سوی همسایگانی که بعضاً دولت مقتدری هم ندارند و قاچاق سیگارهای نامرغوب به ایران، برای آن‌ها سودآوری خوبی در پی دارد.»

علویان در ضمن تصریح کرد ‌که ایران می‌تواند، موافق قوانین بین‌المللی برای مبارزه با قاچاق دخانیات به داخل کشور به دادگاه‌های بین‌المللی شکایت کند، ولی از این‌کار به‌دلیل «تقاضای زیاد» اجتناب می‌کند: «اما واقعیت این است که مصرف دخانیات در ایران بالاست و بنابراین تولید داخل برای مصرف داخلی کفاف نمی کند و ناگزیر به واردات سیگار هستیم.»

قانون جامع کنترل استعمال دخانیات

بر اساس "قانون ملی مبارزه با مواد دخانی" در ایران، هر گونه تبلیغ مستقیم و غیرمستقیم مواد دخانی در این کشور ممنوع است. این ممنوعیت شامل توزیع خودکار، جاکلیدی، کیف، و هر کالایی که به گونه‌ای یادآور نام یک نوع سیگار یا شرکت دخانیات باشد، نیز می‌شود. "قانون ملی مبارزه با مواد دخانی" در سال ۱۳۸۵ از سوی مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است.

انتقاد از عدم اجرای قانون

برخی از نهاد‌های غیردولتی معتقدند که تصویب این قانون، وقتی ضمانت‌ اجرایی نداشته باشد، مشکلات ناشی از استعمال دخانیات را حل نمی‌کند. بنا بر گزارش "جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران"، اغلب مفاد این قانون به مرحله‌ی اجرا در نمی‌آید. از جمله سیگار کشیدن در اماکن عمومی، هم‌چنان ادامه دارد. برچسب‌هایی که می‌بایست ۵۰ درصد هر دو طرف بسته‌های محصولات دخانی را بپوشانند، نیز روی آن‌ها دیده نمی‌شوند.

بر مبنای بررسی‌های "جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران"، مواد دخانی هم‌چنان به افراد کمتر از ۱۸ سال فروخته می‌شود. در گزارش این جمعیت هم‌چنین آمده است که تا به‌حال هیچ فردی به‌واسطه‌ی استعمال دخانیات در اماکن عمومی، جریمه نشده است. بودجه‌ی کنترل مصرف دخانیات، از افزایش مالیات بر محصولات دخانی دولت، تأمین می‌شود. کارشناسان معتقدند که «این میزان ناچیز»، نمی‌تواند اجرای کامل مفاد قانون را تضمین کند.

افزایش میزان دانش‌آموزان سیگاری

بنا بر گزارش "جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران"، میزان استعمال مواد دخانی در میان دانش‌آموزان گروه سنی ۱۳ تا ۱۵ سال در سال ۱۳۸۶، حدود ۲۷ درصد افزایش یافته است. این میزان در سال ۱۳۸۲، ۱۲درصد بوده است.