رستم قاسمی وزیر نفت جمهوری اسلامی ۲۱ فروردین ۱۳۹۱ مدعی شد، قیمت نفت در چند ماه گذشته ۱۸درصد افزایش داشته و اگر مذاکرات هسته‌ای ایران و کشورهای پنج به‌علاوه یک در بغداد به لغو تحریم‌ها منجر نشود "بازار جهانی نفت به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت."

مذاکرات بغداد بی‌نتیجه به پایان رسید، تحریم‌های غرب علیه جمهوری اسلامی تشدید شد و پیش‌بینی وزیر نفت کاملا اشتباه از آب درآمد. بهای نفت نه تنها افزایش نیافت که روند کاهشی آن می‌تواند اقتصاد متکی به دلارهای نفتی ایران را زمین‌گیر کند.

کاهش ۱۶ درصدی قیمت نفت در پنج هفته

اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده آمریكا در گزارشی که روز جمعه (۱ ژوئن/ ۱۲ خرداد) منتشر شد اعلام کرد بهای نفت خام در بازارهای جهانی به پایین‌ترین سطح در ۱۶ ماه گذشته سقوط کرده است. بنابراین گزارش، بهای نفت سبک آمریکا در پنج هفته‌ی گذشته ۱۶ درصد کاهش داشته است. طی این مدت قیمت انواع نفت برنت نیز حدود ۸ تا ۸ و نیم دلار کمتر شده.

به گزارش خبرگزاری رویترز بهای نفت خام برنت دریای شمال نیز در بازار بورس لندن به کمترین حد خود از ژانویه‌ی سال ۲۰۱۱ سقوط کرده و به ۹۸ دلار و ۴۳ سنت در هر بشکه رسیده است. اداره اطلاعات انرژی آمریکا احتمال می‌دهد سقوط بهای نفت در هفته‌های آینده با شتاب بیشتری ادامه یابد.

عربستان در انتظار نفت ۹۰ دلاری؟

بحران مالی در برخی کشورهای حوزه‌ی یورو و کند شدن آهنگ رشد اقتصادی برخی قدرت‌های نوظهور مانند چین از علت‌های کاهش تقاضا در بازار جهانی نفت و گاز عنوان می‌شود. ظاهرا سیاست‌های عربستان سعودی و هم‌پیمانانش، کویت و امارات متحده عربی در افزایش تولید نفت، نیز از عوامل پایین آمدن بهای نفت بوده است.

عربستان سعودی تولید نفت خام خود را به بیش از ده میلیون بشکه در روز افزایش داده. رویترز روز جمعه، ۱۲ خرداد در گزارشی نوشت علی النعیمی وزیر نفت عربستان می‌گوید کشورش با قیمت حدود صد دلار برای هر بشکه نفت موافق است. یکی از دیپلمات‌های عضو اوپک که نخواسته نامش فاش شود به رویترز گفته است عربستان و هم‌پیمانانش تنها در صورتی آماده‌ی بازنگری در سیاست افزایش تولید هستند که قیمت نفت تا نشست آتی اوپک به ۹۰ دلار سقوط کند.

«خطرناک‌تر از حمله نظامی اسرائیل»

سایت خبری تابناک که به دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، محسن رضایی تعلق دارد تصمیم‌های نفتی عربستان را توطئه‌هایی می‌خواند "که با اهداف مشخص سیاسی و ایدئولوژیک انجام می‌پذیرد." سویه‌ی اصلی این سیاست کاهش قیمت نفت برای ضربه‌ودن به جمهوری اسلامی عنوان شده است. تابناک می‌نویسد برای ایران این حرکت عربستان "از حمله اسرائیل خطرناک‌تر است."

یکی از مشکلات اصلی ایران اتکای شدید بودجه سال ۹۱ به قیمت بالای نفت است. قیمت هر بشکه نفت خام در قانون بودجه سال جاری ۸۵ دلار محاسبه شده است. به اعتقاد کارشناسان به توجه به اختلاف بهای رسمی و واقعی ارزهای خارجی و مصارفی که برای درآمد مازاد ارزی از فروش نفت پیش‌بینی شده این قیمت در واقعیت بشکه‌ای صد دلار فرض شده است.

کاهش صادرات همزمان با کاهش قیمت نفت

به این ترتیب سقوط بهای نفت به زیر صد دلار جمهوری اسلامی را با معضل‌های اساسی روبرو می‌کند؛ به ویژه‌ آنکه مسئولان داخلی تلویحا و نهادهای بین‌المللی آشکارا تایید کرده‌اند که میزان تولید و صادرات نفت ایران رو به کاهش است. با به اجرا گذاشته شدن کامل تحریم‌های نفتی اتحادیه اروپا علیه ایران (از اول ماه ژوئیه) میزان صادرات احتمالا کاهش بیشتری پیدا خواهد کرد.

عربستان سعودی نیازهای ارزی خود را با نفت بشکه‌ای ۷۰ تا ۸۰ دلار نیز تامین می‌کند. این کشور همچنین دارای ذخایر قدرتمند ارزی است. بودجه کشوری چون کویت نیز بر اساس قیمت ۴۵ تا ۵۵ دلاری برای هر بشکه نفت تنظیم شده است. سایت تابناک روز جمعه، ۱۲ خرداد به نقل از نشریه "راشا تودی" نوشت «برنامه سعودی‌ها این است که در دو سال آینده، تولید نفت را افزایش داده و فرصت به دست آمده برای ضربه زدن به ایران و عراق را غنیمت بشمارند.»

برنامه‌ی زمین‌گیر کردن اقتصاد ایران

در این گزارش به نقل از بازرگانی که با خاندان سلطنتی سعودی ارتباط دارد آمده است «عراق و ایران به فروش نفت خود به بهای بیش از صد دلار در هر بشکه نیاز دارند. در ۲۴ ماه آینده، ما اندک اندک تولید خود را افزایش می‌دهیم تا قیمت را به کمتر از شصت دلار در هر بشکه برسانیم.»

از میزان درستی این ادعا اطلاع موثقی در دست نیست، اما شواهد نشان می‌دهد که ادامه‌ی سیاست‌های عربستان و هم‌پیمانانش کاهش بهای نفت را به دنبال خواهد داشت. عربستان در حالی همچنان به تولید روزانه بیش از ده میلیون بشکه نفت ادامه می‌دهد که مجموع نفت عرضه شده به بازارهای جهانی روزانه یک و نیم میلیون بشکه بیش از مصرف است.

این مازاد تولید به رغم پر شدن ذخایر استراتژیک نفتی اغلب کشورهای جهان همچنان ادامه دارد و می‌تواند به کاهش خریداران نفت ایران منجر شود. در چنین شرایطی اگر بهای نفت خام نیز همچنان سقوط کند تنگناهای مالی جمهوری اسلامی شدیدتر از واپسین روزهای جنگ با عراق خواهد شد.