کردها در منگنه ترکیه و سوریه
۱۳۹۶ بهمن ۱۱, چهارشنبه
کردها جمعیتی حدود ۲۵ تا ۲۷ میلیون نفر دارند که سرزمین محل سکونت آنها میان کشورهای خارومیانه تقسیم شده است: ایران، ترکیه، عراق، سوریه و لبنان. حدود ۷۰۰ هزار نفر از کردها نیز ساکن کشورهای اروپایی هستند. (به دلیل آمارهای متفاوت منتشر شده در زمینه جمعیت کردها در این پنج کشور، نمی‌توان آمار دقیقی از کل جمعیت کردها در منطقه ارائه داد.)
رویای یک کشور مستقل کرد که پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی جان تاز‌ه‌ای گرفت، تا کنون برای کردها هرگز تا این حد نزدیک نبوده است. کردها با قدرت گرفتن گروه تروریستی داعش در سال ۲۰۱۴ میلادی وارد عمل شدند و با نجات ایزدی‌‌های عراق از کشتار جمعی به دست داعش، به مهمترین متحد منطقه‌ای ائتلاف بین‌المللی ضد داعش تبدیل شدند.
"یگان‌های مدافع خلق" کرد سوریه که حال هدف عملیات تهاجمی ارتش ترکیه قرار گرفته‌اند، متحد آمریکا هستند. جمعیت کردهای سوریه حدود یک میلیون نفر است. مهمترین بازوی نظامی کردهای سوریه "یگان‌های مدافع خلق" هستند که ترکیه آنها را متحد "حزب کارگران کردستان" ترکیه می‌داند. حزب کارگران کردستان ترکیه از سال‌های پیش وارد نبرد مسلحانه با دولت ترکیه شده است و گروهی از رهبران آن در سال‌های دهه ۸۰ میلادی از ترکیه به سوریه گریختند.
سرکوب کردها با قدرت گرفتن پان‌عربیسم
پس از جنگ جهانی اول به نظر می‌رسید که کردها در منطقه‌ای چند پاره شده از امپراتوری عثمانی، دارای سرزمینی مستقل خواهند شد. به این موضوع به طور غیرمستقیم در "اصول‌چهارده‌گانه" رئیس‌جمهور آمریکا وودرو ویلسون که به اعلامیه چهارده‌ماده‌ای ویلسون مشهور است هم اشاره شده بود. در معاهده سور که در اوت سال ۱۹۲۰ به امضا رسید به کردها وعده تشکیل کشور مستقل داده شد. این وعده اما به دلیل مختلفی از جمله عدم اتفاق‌نظر کردها در شیوه تشکیل این حکومت هرگز عملی نشد. و در معاهده لوزان که سال ۱۹۲۳ امضا شد نیز نامی از کردها برده نشده است.
در سوریه بیشتر جمعیت کردها ساکن شمال شرق این کشور هستند. آنها پس از استقلال سوریه در سال ۱۹۴۶ میلادی پست‌هایی کلیدی رادر ارتش سوریه در دست گرفتند. اما با قدرت گرفتن جنبش پان‌عربیسم در سوریه از میانه دهه ۵۰ موقعیت کردها تضعیف شد. بازداشت رهبران احزاب کرد آنها را به فعالیت زیرزمینی ترغیب کرد و کردها مخفیانه احزاب و سازمان‌های مختلفی را تأسیس کردند. اما حکومت اسد فشار بر کردها را بیشتر کرد تا جایی که چاپ کتاب به زبان کردی ممنوع شد و مدرسه‌ای نیز برای آموزش آن به دانش‌آموزان وجود نداشت.
گسترش نفوذ کردها سوریه در سایه جنگ داخلی
پایگا‌ه‌های آموزشی "حزب کارگران کردستان" ترکیه در خاک سوریه سال ۱۹۹۸ میلادی به دستور رئیس‌جمهور سوریه، حافظ اسد بسته شدند و فعالیت‌های سازمان‌های این حزب در سوریه ممنوع شد. کردهای سوریه سال ۲۰۰۳ میلادی "حزب اتحاد دمکراتیک" (پ‌ی‌د) سوریه را تأسیس کردند که به یکی از مهمترین احزاب کرد در سوریه تبدیل شد. این حزب پیمانی با "حزب کارگران کردستان" ترکیه امضا کرد که تا امروز معتبر است.
پ‌ی‌د پس از آغاز جنگ داخلی سوریه سال ۲۰۱۱ میلادی نفوذ خود را در شمال سوریه گسترش داد و یک دولت محلی نیمه خودمختار تأسیس کرد. بازوی نظامی این حزب: "یگان‌های مدافع خلق" (ی‌‌پ‌گ) نقشی کلیدی در گسترش نفوذ کردها در شمال سوریه بر عهده داشتند و از سال ۲۰۱۴ میلادی که به دفاع از کوبانی برخاستند و با کمک کردهای عراق ایزد‌ی‌ها را نجات دادند از پشتیبانی گسترده ائتلاف بین‌المللی ضد داعش برخوردار شدند.
ترکیه نگران افزایش اهمیت نظامی وسیاسی کردهاست و تصمیم دارد با عملیات "شاخه زیتون" یک منطقه حائل امنیتی در عمق ۳۰ کیلومتری خاک سوریه در حاشیه امتداد مرز ترکیه با سوریه ایجاد کند. ترکیه هراسی از حمله به اهداف کردها در کشورهای همسایه خود ندارد و پیشتر بارها مواضع پ‌ک‌ک در شمال عراق را بمباران کرده است. در عملیات تهاجمی ارتش ترکیه در خاک سوریه تا کنون نه تنها حدود ۳۰۰ مبارز کرد که شمار بسیاری غیرنظامی نیز کشته شده‌اند.
کابوس بی‌پایان عفرین
عملیات ارتش ترکیه علیه کردها می‌تواند پیامدهای جدی برای سیاست خارجی و حتی تحولات داخلی ترکیه در بر داشته باشد. ترکیه عضو ناتو، پیمان آتلانتیک شمالی است. عملیات ارتش این کشور در خاک سوریه شکاف میان ترکیه و کشورهای عضو ناتو در اروپا و آمریکا را عمیق‌تر کرده است. در داخل ترکیه نیز بسیاری، به ویژه کردها مخالف عملیات ارتش این کشور علیه کردهای سوریه هستند.
دولت ترکیه هرچند با مشتی آهنین منتقدان داخلی خود را سرکوب می‌کند و تا کنون تعدادی از خبرنگاران و فعالان حقوق بشر را به دلیل انتقاد به عملیات شاخه زیتون دستگیر کرده است اما با ادامه عملیات تهاجمی در خاک سوریه احتمال وقوع حملات تروریستی در خاک ترکیه را نیز افزایش می‌دهد.