کلود لوی استروس: مرگ با میراثی بزرگ
۱۳۸۸ آبان ۱۳, چهارشنبهروز دوشنبه، ۳ نوامبر ۲۰۰۹، کلود لوی استروس، فیلسوف، زبانشناس، مردمشناس و انسانشناس برجسته فرانسوی در سن صدویک سالگی درگذشت.
در سالهای دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ در دانشگاه های اروپا واژهای سحرآمیز مد روز بود: "ساختارگرایی". منظور تئوریای بود که بر مبنای آن جامعهای را نمیتوان شناخت، مگر آنکه در ابتدا عناصر سازنده آن بررسی شود. واضع اصلی ساختارگرایی نوین کلود لوی استروس بود.
در سال ۱۹۳۵ میلادی بود که استروس، فیلسوف جوان فرانسوی، کرسی تدریس در دانشگاه سائوپالو را بهدست آورد. استروس در آن تاریخ ۲۷ سال داشت و عاصی از تمدن مدرن آن زمان بود. او از زندگی در برزیل سود جست و سفرهای خود را به جنگلهای آمازون آغاز کرد؛ در میان سرخ پوستانی زندگی کرد که از تمدن غربی بکلی دور بودند. استروس در این فکر بود که زندگی آنان بر چه مبنا و اصلی است. آنان به چه باور دارند، چه ارزشهایی را در زندگی برای خود برگزیدهاند؟ توجه آنها به چیست؟ و بویژه اسطورههای سرخپوستان، استروس را به شدت به خود مشغول میداشت. در سفرهای بعدی همین اسطورهها بودند که موضوع اصلی تحقیقات او قرار گرفتند.
لوی استروس، این اندیشمند یهودی، نتایج تحقیقات خود را سالهای بعد منتشر کرد. وی در دوران جنگ جهانی دوم در نیویورک بسر میبرد. دو اثر معروفش، "اندیشه وحشی" در سال ۱۹۵۵ و "گرمسیریان غمگین" در ۱۹۶۲ انتشار یافتند.
تأثیری ورای انسانشناسی
آکسل هونت فیلسوف آلمانی در مورد استروس می گوید: «در جامعه ما طرز تفکری وجود دارد که متفاوت از طرز تفکر مدرن امروزی است، زیرا این طرز تفکر از بالا به تعریف مفاهیم نمی پردازد، بلکه برعکس، محیط طبیعی در آن برجسته می شود.»
در کتاب "گرمسیریان غمگین"، لوی استروس تجارب خود را از جنگلهای برزیل مینویسد. این کتاب نگاهی انتقادیست به تمدن و زمان، و نوعی نوستالژیست نسبت به زندگی انسان های بومی. استروس در این کتاب به نابودی طبیعت اشاره می کند، مسئله ای که امروز شاهد نتایج آنیم. لوی استروس از خطر نابودی فرهنگ بومیان، از میان رفتن طبیعت و زندگی آنان می،گوید. آکسل هونت معتقد است که استروس در کتاب گرمسیریان غمگین، سعی میکند به خوانندهی غربی درک حساستری از فرهنگ بیگانه ارائه دهد: «در واقع او بر این اعتقاد بود که جوامع قدیمی انسانی از این جهت پایدار بودهاند که همبستگی خود را با طبیعت، در فرم تفکر خود، در برخوردهای اجتماعی آگاهانهتر از انسانهای امروزه حفظ می کردند.»
میراث فکری لوی استروس در تمام حوزههای علوم انسانی و حتی در گستره افکار اندیشمندان سایر علوم بازتاب یافته است. اندیشه ساختارگرای لوی استروس از آغاز با دو علم زبانشناسی و روانشناسی از یک سو و تاریخ و جغرافیا از سوی دیگر، پیوند خورده بود، اما در تداوم خود به علوم دیگری چون اسطوره شناسی و نشانهشناسی راه برد، علومی که در دوران معاصر به شدت وامدار او هستند. مکاتبی جدید در انسانشناسی همچون مکتب انسانشناسی تفسیری و متفکران بزرگی چون کلیفورد گیزنو و پیربوردیو خود را وامدار اندیشههای استروس میدانند.
تحول در نقد ادبی
در سالهای دهه ۱۹۵۰ لوی استروس در پاریس زندگی کرد. او از نمایندگان برجسته ساختارگرایی بود. او نه تنها به عنوان مردمشناس، بلکه به عنوان زبانشناسی قابل نیز شهرت جهانی داشت. تا به امروز بسیاری از کتابهای او در دانشگاه های مختلف جهان در رشتههای علوم انسانی مورد بررسی قرار گرفتهاند.
استراوس در عین حال، ادیبی بزرگ و صاحب جایگاه خاصی در آکادمی فرانسه بود. افکار او در شکلگیری اندیشههای ادبی و هنری زمان خودش بسیار مؤثر افتاد، تا آنجا که توانست جهش بزرگی در جریان نقد ادبی معاصر ایجاد کند.
نامی آشنا در ایران
سال گذشته در ایران به مناسبت صدمین سالگرد تولد لوی استروس مراسمی در فرهنگستان هنر برگزار شد و شماری از انسانشناسان، جامعهشناسان و اسطورهشناسان به تبیین دستاوردهای علمی او پرداختند.
در نشریات ایران از دیرباز گفتارها و مصاحبههای لوی استروس بازتاب یافتهاند. برخی از کتابهای او نیز به فارسی ترجمه شدهاند، از جمله:
نژاد و تاریخ، ترجمه ابوالحسن نجفی، تهران: پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران، ۱۳۵۸
توتمیسم. ترجمه مسعود راد، تهران: توس، ۱۳۶۱
اسطوره و معنا، گفتگوهایی با کلود لوی استروس. ترجمه شهرام خسروی، تهران: مرکز، ۱۳۷۶
اسطوره و تفکر مدرن، ترجمه فاضل لاریجانی و علی جهان پولاد، تهران: فرزان روز و مرکز بینالمللی گفتگوی تمدن ها، ۱۳۸۰
انتشار کتابهای زیر نیز تلاشهایی برای معرفی اندیشههای لوی استروس به زبان فارسی بودهاند:
لوی استروس، نوشته ادموند لیچ، ترجمه حمید عنایت، تهران: خوارزمی، ۱۳۵۰
لوی استروس، نوشته بوریس وایزمن، ترجمه نورالدین رحمانیان، تهران: شیرازه، ۱۳۷۹
جهان اسطوره شناسی: آثاری از الکساندر کراپ، کارل آبراهام، مالینوفسکی، ژان کازنوو، لوی استروس، ۲ جلد، نویسنده: الکساندر کراپ، مترجم: جلال ستاری، نشر مرکز ۱۳۸۶
AJ/FW/KG