معترضان در سوریه کشته می‌شوند. این روندی‌ست که از اسفند ماه سال گذشته ادامه دارد. فعالان حقوق بشر سوریه می‌گویند تا کنون ۵ هزار و سیصد نفر کشته شده‌اند، رقمی کمتر از دو برابر آن‌چه سازمان ملل برآورد کرده است. در این میان جاسوسی در ارتباطات آن‌لاین نقشی کلیدی در شناسایی و سرکوب مخالفان دارد. نتایج فاجعه‌بار آن، ره‌گیری، بازداشت، شکنجه و مرگ کاربران اینترنت در سوریه بوده است.

سوال همیشگی این است که ابزار جاسوسی‌های آن‌لاین چطور و از کجا به دست دیکتاتورهای خون‌ریز می‌رسد؟ معمولاَ گروه‌های حقوق‌بشری فعال در زمینه آزادی اینترنت در تلاش‌اند که ریشه‌های ارتباطی دیکتاتورها را کشف و افشا کنند. در زمان اوج اعتراضات مردمی در ایرانِ پس از انتخابات ۸۸ نیز نام دو کمپانی نوکیا و زیمنس به عنوان یاری‌گران دیکتاتوری ایران برای سرکوب مخالفان برجسته شد. اکنون در ارتباط با سوریه نام یک کمپانی آمریکایی در میان است، کمپانی "کت آبی" (Blue Coat) .

بیش از یک ماه پیش خبری منتشر شد که مشخص می‌کرد دولت سوریه ابزار نظارت، کنترل و جاسوسی در ارتباطات اینترنتی شهروندان را از شرکت "کت آبی" خریده است.

آن زمان یک مسئول در "کت آبی" به خبرنگار ZDNet گفت بر اساس خط‌مشی این کمپانی فروش محصول به سوریه ممنوع است. البته این مقام از اظهار نظر درباره‌ این‌که آیا امکان آن وجود دارد فروش غیرمستقیم، و از طریق یک فروشنده‌ی رابط انجام گرفته باشد، خودداری کرد.

با گذشت یک ماه بار دیگر اسم این شرکت آمریکایی، به اخبار مرتبط با سرنوشت سوری‌های معترض گره خورده است. در روزهای اول اکتبر گروه هکر تله‌کمیکس (Telecomix) که فعالیت‌های خود را در راه دفاع از آزادی بیان انجام می‌دهد، ۵۴ گیگابایت از فایل‌های ورودی گرفته شده از محصولات "کت آبی" در سوریه در فاصله ۲۲ جولای تا پنجم آگوست را منتشر کرد.

کت آبی شرکت تولید کننده پروکسی، ابزار ذخیره وب، آنتی‌‌ویروس و فیلتر محتواست. چنین محصولاتی می‌توانند برای نظارت نیز استفاده شوند.

انتشار داده‌ها برای ارتقای امنیت

ورودی‌های منتشر شده توسط تله‌کمیکس مشخص می‌کنند که مخابرات سوریه از محصولات کت آبی برای فیلتر و مانیتور کردن اتصالات http در کشور استفاده کرده است. بنابراین اگرچه کت آبی بر اساس تحریم‌های آمریکا ادعای عدم همکاری با سوریه را دارد اما این فایل‌های ورودی هستند که مشخص می‌کنند محصولات کت آبی تکنولوژی اصلی رژیم بشار اسد در کنترل فعالیت‌های آن‌لاین معترضان سوری و سرکوب آن‌هاست.

احتمال آن‌که این ابزار با دلالی یک کشور سوم به سوریه فروخته شده باشد زیاد است.

بنا بر گزارش "گلوبال ویسزادوکسی" تله‌کمیکس که خود را چریک ‌جنگ اطلاعاتی می‌نامد، در پی آن است که از این طریق به مردم سوریه و کشورهای دیگر منطقه که فعالیت‌های آن‌لاین‌شان کنترل می‌شود یاری رساند.

تله‌کمیکس در اطلاعیه تشریحی خود اعلام می‌کند که « فایل‌های ورودی را به منظور یاری‌رسانی به همه کسانی که علاقه‌مند به تحلیل آن و فراهم آوردن نگاهی عمیق‌تر به سانسور در سوریه و افزایش دانش برای جلوگیری از حملات بیش‌تر هستند، منتشر می‌کنیم.»

راجر دینگل‌داین، محقق پروژه تور (Tor) به گلوبال ویسزادوکسی، می‌گوید: « بر اساس گزارش‌های منتشر شده زمانی که مردم در سوریه از تور استفاده کرده‌اند، وب‌سایت‌هایی که از آن‌ها بازدید کرده‌اند، نمایش داده نشده است. »

به علت خطر کنترل اینترنت که با اقدام اخیر تله‌کمیکس به وضوح در کمین شهروندان سوری‌ست، دینگل‌داین توصیه می‌کند که همه مردم سوریه از تور استفاده کنند.

او می‌گوید: «کنترل اینترنتی در سوریه تنها به این دلیل که ورودی‌ها کشف شده‌اند، متوقف نمی‌شود. بنابراین اگر کسی نمی‌خواهد اسمش سر از چنین لیست‌هایی در آورد، از تور استفاده کند.»

تور، پروژه‌ای است که با راه اندازی مجموعه‌ای از تونل‌های مجازی، به کاربران کشورهایی که با محدودیت‌های سخت‌گیرانه دولتی در فضای مجازی مواجه‌اند، امکان گشت و گذار ناشناس و عبور از سد سانسور آنلاین را می‌دهد.

بیش‌تر بخوانید: « سانسور، امنیت و حریم خصوصی آنلاین در گفت‌وگو با مدیر پروژه Tor »

انتقادات به انتشار داده‌ها توسط تله‌کمیکس

اگرچه انتشار ورودی‌های کت آبی از سوی تله‌کمیکس به هدف دفاع از حریم شخصی مجازی کاربرانی‌‌انجام شده که در خطر واقعی قرار دارند، انتقاداتی نیز برانگیخته شده است. محور اصلی این انتقادات هم دفاع از حریم شخصی افراد است.

تله‌کمیکس در اطلاعیه خود آورده که آی پی‌های شخصی را از لیست حذف کرده است، اما یادآوری می‌کند که برخی از داده‌های شخصی هنوز در لیست و در میان URL های درخواستی موجودند. جیکوب اپل‌بام، محقق، به گلوبال‌ویسز، می‌گوید: «انتشار داده خطرناک است. این داده‌ها مسلماَ از قبل در دستان کسانی که در پی آسیب رساندن به مردم سوریه هستند موجود بوده است اما بعد از انتشار آن‌ها می‌توانم شرط ببندم که اگر از این اطلاعات کپی نداشتند، حالا دارند. انتشار تحلیل ‌از داده‌ها بدون انتشار داده‌ها می‌توانست برای کاربران امن‌تر باشد.»

از سوی دیگر انتقاداتی به کمپانی‌هایی که مقر آن‌ها در کشورهای غربی‌ست اما این کشورها تا به حال در کنترل اقدامات آن‌ها در همکاری با رژیم‌های سرکوب‌گر موفق نبوده‌اند، وجود دارد. جیلیان یورک، مدیر بخش آزادی بیان در بنیاد الکترونیک فرانتیر (Electronic Frontier)، ماه گذشته در مطلبی در وب‌سایت این بنیاد نوشت: « تنها شاهد تغییرات مثبت اندکی در روند فروش ابزار نظارت و فیلتر به رژیم‌های سرکوب‌گر از سوی کمپانی‌هایی که مقر آن‌ها در آمریکا و دیگر کشورهای دموکرات است بوده‌ایم.»

ایوگنی موروزوف، محقق، نیز ماه گذشته در مقاله‌ای در نیویورک‌تایمز، این سوال اساسی را مطرح کرد که «چه تعداد از فعالانی که خود را در مواجهه با اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از تکنولوژی غرب یافته‌اند، خواهند توانست بار دیگر به اظهارات دولت های غربی اعتماد کنند؟»

افشای هویت جاسوس‌های رژیم اسد در فیس‌بوک

با این‌همه جاسوسی رژیم اسد در میان معترضان و یا حتی معترضان احتمالی محدود به فضای وب نیست. با ارزیابی دو میلیون عضو حزب بعث سوریه و ۱۶ شاخه اطلاعاتی در این کشور باز هم رژیم سوریه در پی ایجاد شبکه‌های جاسوسی از میان خود شهروندان است.

گاردین گزارش می‌دهد که جاسوسان سوری می‌توانند با احتساب اعضای رسمی سرویس‌های جاسوسی ده‌ها هزار نفر باشند. قتل جهاد شلحوب، یکی از معترضان به رژیم اسد که در دوما، در حومه شمال شرقی دمشق، توسط جاسوسی از میان شهروندان لو داده شده بود نمونه‌ای از نتایج جاسوسی شهروندان در سوریه است.

بنا بر گزارش گاردین، این افراد یا به دنبال منافع هستند و یا از ترس و بر اساس تهدید و یا از سر اعتقاد به رژیم به جاسوسی می‌پردازند. هر چه باشد، شهروندان سوری نیز در حال سازماندهی خود در مقابل این جاسوس‌های غیررسمی هستند.

یکی از اقدامات آن‌ها انتشار اطلاعات این جاسوس‌ها بر اینترنت و فیس‌بوک است. فیس‌بوک خود به تنهایی در حال حاضر پذیرای چندین صفحه‌ی متعلق به سوری‌هاست که در آن‌ها اسامی و مشخصات جاسوس‌ها را منتشر می‌کنند.

«او در حال حاضر در المرتکلا، خیابان منتهی به مسجد عمر ابن الخطاب است. رو به‌روی یک مغازه ساندویچ‌فروشی. او در یک خانه پنهان شده یا در اتومبیل‌اش نشسته و اسامی افراد جوان را گزارش می‌دهد.»

این یکی از پست‌های مخالفان رژیم اسد برای افشاگری علیه جاسوس‌هاست. یکی از رهبران مخالفان منطقه دوما به گاردین می‌گوید که «در زمان اوج‌گیری دستگیری‌ها می‌توانی جاسوس‌ها را که دارند مامورها را به خانه‌های افراد هدایت می‌کنند ببینی که ماسک به چهره زده‌اند تا شناسایی نشوند.»

یکی از گردانندگان اصلی یکی از وب‌سایت‌های افشاگر با این توضیح که «اطلاعات گردآوری شده مبتنی بر اطلاعات نشتی از سیستم امنیتی و پلیس است،» می‌گوید: « افرادی را که اطلاعات درباره‌شان به ما می‌رسد زیر نظر می‌گیریم و درباره آن‌ها پرس‌وجو هم می‌کنیم.» او با این توضیح تاکید می‌کند که افشای هویت جاسوس‌ها دقیق صورت می‌گیرد و امری ضروری‌ست.

اگرچه به نظر این فرد جاسوس‌ها در مقابل عمل خود باید تنبیه شوند تا امنیت معترضان هر روز بیش‌تر از پیش در خطر قرار نگیرد (همان‌طور که جاسوسی که موجب قتل جهاد شلحوب شده بود توسط مردم کشته شد،) اما انتقادات زیادی نسبت به افشای اطلاعات افراد بر اینترنت وجود دارد.

برای مثال گزارش‌هایی از قتل برخی افرادی که متهم به جاسوسی بوده‌اند وجود دارد که نشان می‌دهد ارتباط آن‌ها با سیستم‌های امنیتی هیچ گاه اثبات نشده است.

اما انتقاد اصلی متوجه ماهیت این حرکت است. جواد، یک فعال سوری، به گاردین می‌گوید که مخالف افشای هویت جاسوس‌هاست چرا که به قتل‌شان می‌تواند منجر شود. او می‌گوید: «ما نیاز داریم کشور خود را بسازیم. ما باید به قانون در آینده اتکا کنیم. نباید آن‌چه را رژیم طی دهه‌های متمادی مرتکب شده، تکرار کنیم.»

مریم میرزا
تحریریه: فرید وحیدی