اطلاعیه کمیته "بررسی ناآرامی‌های ۱۴۰۱" بار دیگر هراس جمهوری اسلامی از تداوم جنبش انقلابی "زن زندگی آزادی" را نمایان کرد. از نگاه علی افشاری، تحلیلگر سیاسی، خروجی این کمیته بی‌اعتباری هر چه بیشتر جمهوری اسلامی خواهد بود.
تبلیغات
کابوس تداوم و گسترش جنبش "زن زندگی آزادی" جمهوری اسلامی را به سمت نرمش‌های تاکتیکی سوق داده استعکس: DW
کمیته "بررسی ناآرامی‌های ۱۴۰۱" در مردادماه ۱۴۰۲ با حکم ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی، تشکیل شد که تا به بررسی شکایت‌های خانواده‌های کشته‌شدگان و آسیب‌دیدگان اعتراضات سراسری بپردازد. کار ویژه این کمیته «جمعبندی پیشنهادات برای رفع نقایص یا خلأهای قانونی و یا ارتقای قوانین و مقررات ناظر بر آزادی تجمعات مسالمت‌آمیز و ارائه روایت صحیح و منصفانه» از اعتراضات و تدوین تدابیری برای "بازدارندگی در برابر اتفاقات مشابه" تعریف شده بود.
اعضای این کمیته عبارت بودند از: حسین مظفر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان رئیس، کاظم غریب‌آبادی، دبیر ستاد حقوق بشر، سکینه سادات پاد، مسئول پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی و زهره الهیان، رئیس کمیته حقوق بشر مجلس شورای اسلامی.
رئیسی به این کمیته برای "فعالیت‌های حقیقت‌یابی، شفاف‌سازی و بررسی دقیق و موشکافانه ناآرامی‌ها" اختیارات کامل داده بود، در صورتی که قوه مجریه چنین اختیاراتی را ندارد و سپردن چنین اختیاراتی بیشتر مربوط به قوه قضائیه است. به نظر می‌رسد این اقدام با اهداف نمایشی برای داخل و تهیه گزارش برای ارائه به مجامع جهانی با ظاهری بی‌طرفانه انجام شده باشد.
ترکیب افراد فوق که گرایش اصول‌گرای تندرو دارند از همان ابتدا معلوم کرد که هدف توجیه اقدامات سرکوبگرانه حکومت، دادن وعده‌های سرخرمن و دعاوی فریبکارانه و ارائه راهکارهایی برای ممانعت از شکل‌گیری اعتراضات گسترده و تضعیف‌کننده اقتدار پلیسی و پادگانی جمهوری اسلامی است. نظرات افراد فوق در تعارض و تضاد با مطالبات نمایندگان و حامیان جنبش "زن زندگی آزادی" و تأییدکننده اراده نظام برای نادیده گرفتن مطالبات و تداوم وضعیت موجود سیاسی است. در عین حال تشکیل این کمیته و دلجویی ظاهری از آسیب‌دیدگان، همچون آبان ۹۸، نشانگر عقب‌نشینی نظام از ادعای مرتبط بودن اعتراضات به توطئه نهادهای اطلاعاتی غربی و پس نشستن از موضع تهاجمی به دفاعی است.
حال بعد از چهار ماه اولین اعلامیه این کمیته منتشر شده است. در این اعلامیه ادعا شده است که کمیته تا کنون ۲۷ جلسه برگزار کرده و«در راستای اقدامات خود دو کارگروه علمی پژوهشی و حقوقی خاص با ترکیبی از شخصیت‌های حقوقی مرتبط همچنین اشخاص حقیقی از مراکز دانشگاهی و پژوهشی تشکیل داده است.»
کمیته قرار است سفرهای استانی برگذار کرده و در هر استان با خانواده‌های جان‌باختگان دیدار و به شکایت‌های آنها رسیدگی کند. البته در مورد کشته‌شده‌ها، توضیح داده نشده که منظور دقیقا چه کسانی هستند؟ نیروهای مخالف و مستقل مردمی یا نیروهای بسیجی و امنیتی که حکومت مدعی است در جریان اعتراضات به قتل رسیده‌اند و یا ترکیبی از هر دو. همچنین این اعلامیه مشخص می‌کند که کمیته هنوز وارد تولید محتوا و بررسی مسائل نشده و فقط روال کار و قواعد و شیوه فعالیت و فهرست همکاران را تدوین کرده است.
در هر حال این کمیته بعید است بتواند خروجی قابل اعتنایی داشته باشد. نظرات و دیدگاه‌ها و بضاعت ناچیز مسئولان و فقدان اختیارات آنها نشانگر بن‌بست و تنگنای ساختاری است. شرایطی که برای طرح شکایت تعریف شده و محدود به ساز و کار نظام برای مستند بودن دعاوی شده است، در بستر بحران عمیق اعتماد و شکاف ترمیم‌ناپذیر ملت-حکومت در حکم گره زدن بر باد است.
خانواده‌های دادخواه اعتمادی به نظام نداشته و در تداوم خواست بستگان به قتل رسیده خود، خواهان تغییر نظام جمهوری اسلامی و یا رسیدگی به شکایت‌ها از سوی مجامع معتبر جهانی هستند. تجارب چهار دهه گذشته به صورت عینی نشان می‌دهد که امکان برقراری عدالت و کشف حقیقت در چارچوب ساز و کارهای سیاسی و حقوقی جمهوری اسلامی وجود ندارد. بی‌عدالتی در قوه قضائیه جمهوری اسلامی نهادینه شده است. افکار عمومی تشکیل این کمیته و اقدامات آنها را فریبکاری و خرید زمان برای عادی‌سازی جنایت تفسیر می‌کنند.
دادخواهی جنایت‌های انجام‌شده، بر اساس تجربه به‌دست‌آمده در دادرسی‌های نافرجام پرونده‌های بزرگ سیاسی در ایران بعد از انقلاب، به تغییرات ساختاری و بزرگ سیاسی گره خورده است. ساختار حقوقی و حقیقی قدرت ظرفیت تحقق الزامات حداقلی دادخواهی را ندارد. قوه قضائیه، قوه مجریه و مجلس یک طرف دعوا بوده و نمی‌توانند موضعی بی‌طرفانه داشته باشند.
از سوی دیگر، واقعیت‌های حاکم بر عرصه عمومی گوشزد می‌کند که جبران آسیب‌ها امری است که از توانایی قوای سه‌گانه خارج است و به نهاد ولایت فقیه ارتباط دارد، چه برسد به کمیته منصوب رئیس جمهور که تصمیماتش هیچ ضمانت اجرایی ندارد. دولتی که ستاد اجرایی جنایت و کشتار در اعتراضات گسترده ۱۴۰۱ بوده، صلاحیت بررسی و اقدامات جبرانی را ندارد.
این کمیته در اقدامی کلیشه‌ای مدعی تلاش برای پیدا کردن راهکارهایی جهت بیان اعتراضات عمومی شده است؛ کاری که دولت حسن روحانی نیز برای آن تلاش کرد. احمد وحیدی وزیر کشور نیز در کوران اعتراضات مدعی شد که وزارت کشور در پی تعیین مکان‌هایی در شهرها برای برگزاری تجمعات مسالمت‌آمیز مردمی است. اما معلوم است که این حرف‌ها شعارهایی بیش نیستند و اگر هم راهکارهایی تدوین و اجرایی شود، بستری برای تحرک گروه‌های فشار و جریان‌های حکومتی خواهد شد.
مانع تحقق حق آزادی تجمعات، ساختاری است. ساختار حقیقی و حقوقی نظام جمهوری اسلامی اجازه برگزاری تجمعات اعتراضی به نیروهای مستقل و مخالف را نمی‌دهد. اساسا در ساختار قدرت اقتدارگرای جمهوری اسلامی اعتراض و حقوق آزادی بیان، آزادی نشر، آزادی تجمعات و آزادی رسانه به رسمیت شناخته نمی‌شود. مقامات نظام موجودیت عرصه عمومی مستقل از ارزش‌ها و بنیادهای گفتمانی جمهوری اسلامی را به رسمیت نمی‌شناسند. آزادی تجمعات زهدان دمکراسی است. نظامی که از اساس با بنیادهای دمکراسی تعارض دارد، نمی‌تواند پذیرای تحقق این حق بنیادین از اصول اعلامیه جهانی حقوق بشر شود.
چالش دیگر آن است که معترضان فقط نمی‌خواهند حرف بزنند، بلکه می‌خواهند از طریق تجمعات و گردهمایی‌ها مطالبات خود را بیان کرده و فشار اجتماعی برای تحقق آنها ایجاد کنند. جنبش انقلابی "زن زندگی آزادی" همچون آبان ۹۸، دی ۹۶، سال ۸۸ و کوی دانشگاه در سال ۷۸ بر بستر بن‌بست موجود بین ساز و کار حقوقی و خواست نیروهای خواهان تغییر رخ داده‌اند.
افکار عمومی وقتی نهادها، قوانین و رویه‌های رسمی را فاقد ظرفیت برای تحقق خواست‌های خود و یا رسیدگی به اعتراضات می‌داند، به خیابان‌ها می‌آید و خطر می‌کند. الان گرایش غالب در افکار عمومی ایران پیگیری خواست‌های خود را در رویکردی انقلابی جستجو کرده و خواهان تغییر جمهوری اسلامی است. بررسی مواضع آشکار می‌کند که اکثر قریب به اتفاق خانواده‌های دادخواه بی‌اعتنا به ظرفیت‌های قانونی جمهوری اسلامی، پشتیبان دگرگونی‌های انقلابی هستند.
مانع اصلی آزادی تجمعات در ایران جمهوری اسلامی و قانون اساسی آن است، نه مکانی برای اعتراض و یا تغییر قوانین و آئین‌نامه‌ها. شعارها در هر تجمعی که مجوز آن داده شود، به سمت تقابل با راس هرم قدرت و بنیادهای نظری نظام می‌رود. به همین دلیل جمهوری اسلامی از ابتدا با توسل به قوه قهریه و عوامل سرکوبگر خود در قالب "حزب‌الله" و گروه‌های فشار، مانع استفاده نیروهای مخالف، منتقد و مستقل از تجمعات و گردهمایی‌های اعتراضی و زوایه‌دار با سیاست‌های رسمی شد و آزادی تجمعات را به یک امتیاز برای جناح‌ها و نیروهای حکومتی تنزل داد.
البته از زاویه‌ای تشکیل این کمیته و رسانه‌ای کردن فعالیت‌های آن نشانگر تزلزل در ساختار اقتدار نظام است که کابوس تداوم و گسترش جنبش انقلابی "زن زندگی آزادی" و یا هراس از شکل‌گیری خیزش اعتراضی گسترده‌تر آنها را به سمت اقدامات فریبکارانه و نرمش‌های تاکتیکی سوق داده است.
اما همانطور که تدابیر خامنه‌ای در تایید پیشنهاد شورای امنیت ملی در تعطیل مجازات زندانیان خیزش اعتراضی آبان ۹۸ نتیجه‌ای در بر نداشت، این بار نیز چنین خواهد شد. البته هدف اصلی این کمیته جمع‌آوری اطلاعات و بررسی‌های میدانی جهت شناخت بیشتر فضا و یافتن حفره‌های امنیتی و انتظامی نظام برای تقویت توان بازدارندگی آن در برابر اعتراضات مشابه است؛ که آن هم البته با توجه به کیفیت و توان اعضای کمیته و ابرچالش‌های گسترده و فزاینده، بخت کمی برای تحقق دارد.
حداکثر کاری که این کمیته بتواند انجام دهد، توصیه‌ای برای خویشتن‌داری بیشتر نیروهای امنیتی، نظامی و انتظامی در مواجهه با اعتراضات آینده است؛ مشابه با روندی که باعث کاهش شمار قربانیان در سال ۱۴۰۱ در مقایسه با آبان ۹۸ شد، اما تغییری در انسداد سیاسی و تشدید بحران ناکارآمدی در نهادهای حاکمیتی رخ نداد.
با تجزیه و تحلیل رفتار دولت رئیسی پیش‌بینی می‌شود که این کمیته در نهایت روایتی شبیه به وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه پاسداران از اعتراضات ۱۴۰۱ و توجیه اقدامات سرکوبگرانه نظام با لحنی ملایم‌تر ارائه دهد. از این رو، فرجام فعالیت‌های این کمیته محکوم به شکست است و حتی در نمایش هم موفقیتی نداشته و نظام را بیشتر بی‌اعتبار خواهد کرد.
* این یادداشت نظر نویسنده را منعکس می‌کند و الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.
"زن زندگی آزادی"؛ یک سال بی‌سابقه به روایت تصویر
قتل ژینا مهسا امینی در زندان پلیس امنیت اخلاقی جنبش "زن زندگی آزادی" که در تاریخ ایران بی‌سابقه است را پدید آورد. روایت تصویری از پایداری جنبشی که در عمر یک‌ساله‌اش با سرکوبی عبث و همبستگی جهانی روبرو شد.
عکس: UGC
یک سال سرکوب عبث
این تصویر در روز ۲۱ شهریور سال ۱۴۰۲ در یکی از خیابان‌های تهران، پایتخت ایران به ثبت رسیده است. یک سال پیشتر در روز سه‌شنبه ۲۲ شهریور، دختر جوانی که به همراه خانواده در سفری به تهران رفته بود، در مقابل مترو حقانی توسط گشت ارشاد بازداشت شد. در این فاصله ایران شاهد جنبش عظیم زن، زندگی، آزادی، سرکوب، همبستگی جهانی و از دست رفتن بیشتر مشروعیت حکومت جمهوری اسلامی شده است.
عکس: Morteza Nikoubazl/NurPhoto/picture alliance
مرگ ژینا مهسا و آغاز اعتراضات
روز چهارشنبه ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ تصویری از دختری بنام ژینا مهسا امینی روی تخت بیمارستان و درحالی که به کما رفته بود در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. این تصویر غم و خشم مردم را برانگیخت. روز جمعه پزشکان دستگاه‌ها را خاموش کردند و ژینا مهسا امینی جان باخت. از همان روز تجمعات پراکنده در خیابان‌های اطراف بیمارستان کسری و حمله نیروهای امنیتی به معترضین آغاز شد.
عکس: UGC
نام ژینا نماد شد؛ زایش جنبش "زن، زندگی، آزادی"
روز شنبه ۲۶ شهریور، پیکر ژینا مهسا امینی با حضور هزاران نفر در آرامستان "آیچی" سقز به خاک سپرده شد. در این مراسم زنان با چرخاندن روسری‌هایش در هوا شعار "ژن، ژیان، ئازادی" سر دادند. بر سنگ مزار ژینا مهسا امینی به کردی نوشته شده بود: «ژینا جان نخواهی مرد، نامت نماد می‌شود.»
عکس: Mukriyannewsagency
آغاز اعتراضات سراسری و سرکوب معترضان
در سه روز پایانی شهریورماه، ده‌ها هزار نفر در شهرهای مختلف ایران در اعتراض به قتل ژینا مهسا امینی به خیابان‌ها رفتند. حکومت جمهوری اسلامی نیز با تمامی ابزار سرکوب به مقابله با معترضان پرداخت.
عکس: UGC
بازداشت بیش از یکصد خبرنگار
۳۱ شهریور نیلوفر حامدی و یک هفته بعد الهه محمدی در ارتباط با پوشش خبری قتل ژینا مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد، بازداشت شدند. نهادهای اطلاعاتی در بیانیه‌ای الهه محمدی و نیلوفر حامدی را به ارتباط با دولت‌های خارجی متهم کردند. اکبر منتجبی، رئیس هیات مدیره انجمن صنفی روزنامه نگاران استان تهران گفته است: «بررسی‌ها نشان می‌دهد در یک‌سال گذشته بیش از ۱۰۰ خبرنگار بازداشت شده‌اند.»
کشتار و روایت‌های دروغ بلندگو‌های تبلیغاتی
نوجوانانی چون "نیکا شاکرمی" و "سارینا اسماعیل‌زاده" و زنان جوانی چون "حدیث نجفی" در اعتراضات روزهای آخر شهریور به قتل رسیدند. دستگاه‌های تبلیغاتی جمهوری اسلامی سعی کردند با اغتشاشگر خواندن معترضین و انتشار مطالبی همچون "بیماری‌های پیش زمینه‌ای" و "خودکشی" روایتی دیگر از کشتار معترضین ارائه کنند.
عکس: UGC
اعتراض در مدارس و دانشگاه‌ها
دانشجویان و بخصوص دانش‌آموزان نیز به جنبش زن، زندگی، آزادی پیوستند و با تجمع، درآوردن روسری و سر دادن شعار زن زندگی آزادی، پاره کردن عکس خامنه‌ای و خمینی از کتاب‌های درسی و آتش زدن آن، اعتراض خود را نشان دادند. در حمله نیروهای امنیتی به مدرسه "شاهد" در اردبیل، "اسرا پناهی"، دانش‌آموز این مدرسه در اثر خونریزی ناشی از ضرب و شتم ماموران جان باخت.
عکس: SalamPix/abaca/picture alliance
ترانه "برای..." به سرود جنبش تبدیل شد
دو روز بعد از انتشار ترانه "برای..." توسط شروین حاجی‌پور، ماموران امنیتی او را در روز هفتم مهر بازداشت کردند. این ترانه که تنها در صفحه شخصی شروین حاجی‌پور ۴۰ میلیون بازدید کننده داشت به سرود جنبش "زن، زندگی، آزادی" تبدیل و به چند زبان دیگر نیز ترجمه و اجرا شد. از این ترانه و شروین حاجی‌پور با جایزه معتبر و بین‌المللی "گرمی" تقدیر شد.
عکس: Khaled Desouki/AFP/Getty Images
جمعه خونین زاهدان
در پی تجاوز یک فرمانده انتظامی به یک دختر ۱۵ ساله در چابهار، شهروندان بلوچ، هشتم مهر در خیابان‌های زاهدان دست به اعتراض زدند. ماموران با به رگبار بستن معترضین دست‌کم ۱۰۸ نفر کودک، نوجوان، مرد و زن را به قتل رساندند. سپاه در ابتدا مدعی شد که گروه "جیش العدل" به مردم شلیک کرده، اما وقتی مشخص شد تیراندازی از پشت بام کلانتری شماره ۱۶ زاهدان بود، حکومت مدعی شد که معترضان قصد حمله به کلانتری را داشتند.
عکس: UGC/AFP
قتل خدانور و رقصی به‌یاد‌ماندنی
خدانور لجه‌ای، جوان ۲۷ ساله بلوچی که قبلا به‌خاطر مقاومت در مقابل یک نیروی بسیج، بازداشت و در کلانتری تشنه‌لب به یک میله بسته شده بود، در روز دهم مهر ماه دراثر اصابت گلوله به کلیه‌اش، جان باخت. انتشار ویدیویی از رقص خدانور و شور زندگی او، بعدها به نمادی برای مقاومت مدنی مردم ایران تبدیل شد.
عکس: SalamPix/ABACA/abaca/picture alliance
حمله به دانشگاه و اخراج اساتید
دانشجویان معترض که در دانشگاه صنعتی شریف بسط نشسته بودند در روز دهم مهر با همکاری مسئولان دانشگاه و نیروهای امنیتی مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. در این روزها ده‌ها دانشجو بازداشت شدند. از آن روز به بعد دانشجویان بسیاری تعلیق و اخراج شده‌اند. مجوز بسیاری از تشکل‌های دانشجویی لغو شده و صدها استاد دانشگاه اخراج شده‌اند.
عکس: UGC
آتش‌سوزی در زندان اوین
همزمان با اعتراضات سراسری روز شنبه ۲۳ مهر، اخبار حاکی از شنیده شدن صدای انفجار و دیده شدن دود و آتش‌سوزی در زندان اوین بودند. به گزارش مرکز رسانه قوه قضائیه ایران، ۴ زندانی کشته و ۶۱ نفر نیز مجروح شدند. با درگذشت ۴ نفر دیگر از مجروحان در روزهای بعد، شمار زندانیان کشته‌شده به ۸ نفر رسید. غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه این آتش‌سوزی را "کار عوامل دشمن" خواند.
عکس: SalamPix/abaca/picture alliance
زنان گیسوان خود بریدند
از زمان آغاز اعتراضات، شمار زیادی از زنان در ایران و بسیاری دیگر از کشورهای جهان در حرکتی نمادین و برای نشان دادن خشم ، غم و اعتراض خود با برداشتن حجاب، موهای خود را بریدند.
از هنگام قتل ژینا مهسا امینی، ایرانیان بسیاری در خارج از کشور در حمایت از اعتراضات در ایران به خیابان‌ها رفتند، اما با فراخوان حامد اسماعیلیون، سخنگوی وقت خانواده‌های دادخواه سرنگون کردن هواپیمای اوکرائینی توسط سپاه پاسداران، بیش از ده‌ها هزار نفر از ایرانیان اروپا روز ۳۰ مهر در برلین، پایتخت آلمان جمع شدند و همبستگی خود را با خیزش زن، زندگی، آزادی اعلام کردند.
عکس: Markus Schreiber/AP Photo/picture alliance
چهلم ژینا
تصاویر حضور ده‌ها هزار نفر در مراسم چهلم ژینا مهسا امینی در روز چهارم آبان شگفتی آفرید و به روزی شاخص در جنبش زن، زندگی، آزادی تبدیل شد.
عکس: NNSRoj
چهلم خونین حدیث نجفی
مراسم چهلم حدیث نجفی در روز ۱۲ آبان با مداخله ماموران امنیتی به خون کشیده شد. ده‌ها نفر از جمله محمود کشوری، مهرشاد شهیدی، مهسا موگویی، غزاله چلابی، حسینعلی کیاکجوری و بهنام لایق‌پوربا تیراندازی مستقیم ماموران به قتل رسیدند. یک بسیجی بهنام روح‌الله عجمیان نیز در این درگیری‌ها کشته شد که در رابطه با این پرونده چندین حکم اعدام صادر شد و احکام اعدام محمد مهدی کرمی و محمد حسینی در روز ۱۷ دی اجرا شد.
عکس: SalamPix/abaca/picture alliance
کشتار در کردستان
در روزهای ۲۴، ۲۵ و ۲۶ آبان مراسم یادبود کشته‌شدگان آبان ۱۳۹۸ در شهرهای مهاباد، بوکان، سقز، سنندج و دیواندره با حمله نیروهای امنیتی و کشته شدن ده‌ها شهروند همراه شد. در روزهای ۲۸، ۲۹ و ۳۰ آبان نیز نیروهای سپاه به شهرهای مهاباد، جوانرود و بوکان حمله بردند. شاهدان از مقاومت مردم با دست خالی خبر دادند.
عکس: SalamPix/ABACA/picture alliance
قتل کیان پیرفلک و سناریوی تکراری
در ایذه خودرویی در اعتراضات روز ۲۵ آبان به رگبار بسته شد که در آن کیان پیر فلک، کودک ده ساله کشته شد و پدرش نیز جراحات سنگینی برداشت. مادر کیان پیرفلک، ماه‌منیر مولایی‌راد طی سخنانی در مراسم خاکسپاری او روایت حکومت مبنی بر حمله نیروهای نزدیک به "مجاهدین خلق" را رد کرد.
عکس: Shej
پشتیبانی هنرمندان از جنبش زن، زندگی آزادی؛ بازداشت رپرها
شمار زیادی از هنرمندان دنیای سینما، تئاتر و موسیقی از جنبش زن، زندگی، آزادی حمایت کردند. در این میان توماج صالحی خواننده رپ اعتراضی پس از ۲۱شهریور سال ۱۴۰۰ برای دومین‌بار و در روز ۸ آبان دستگیر شد. سامان یاسین، خواننده رپ اهل کرمانشاه نیز در روز ۱۰ مهر توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد. در جدید‌ترین مورد نیز مهدی یراحی در ۶ شهریور ۱۴۰۲ پس از خواندن ترانهٔ "روسریتو" در تهران دستگیر شد.
فراخوان به اعتصاب
در پی فراخوان به اعتصاب، بازار در اغلب شهرهای ایران در روزهای ۱۴، ۱۵ و ۱۶ آذر تعطیل بود. همزمان اعتصاب‌های پراکنده و متعددی هم در مراکز تولیدی و خدماتی در مناطق مختلف ایران در جریان بود.
عکس: UGC
آغاز اعدام‌ها
در روز ۱۷ آذر و پس از ۷۴ روز بازداشت، محسن شکاری اعدام شد. قوه قضائیه حتی منتظر درخواست اعاده دادرسی او هم نشد. در روز ۲۱ آذر هم مجید رضا رهنورد به اتهام قتل دو بسیجی اعدام شد. او در ویدیویی درحالی که چشم‌بند داشت گفت که بر سر مزارم شادی کنید و آهنگ‌های شاد پخش کنید.
عکس: Christoph Hardt/Panama Pictures/picture alliance
اعتراضات شبانه
در دی‌ماه اعتراضات در تاریکی‌ها شب‌ها، پشت‌بام خانه‌ها وشعار دهی در شب، شعار نویسی و آتش‌زدن بنرهای تبلیغاتی حکومتی تبدیل شد.
عکس: 1500 Tasvir
کنفرانس امنیتی مونیخ، دعوت از مخالفان به‌جای نمایندگان رسمی
در پنجاه و نهمین دوره کنفرانس امنیتی مونیخ که از ۲۸ بهمن به مدت سه روز برگزار شد، به‌جای نمایندگان دولت‌های روسیه و جمهوری اسلامی ایران، شماری از مخالفان این حکومت‌ها دعوت شدند. مسیح علینژاد، نازنین بنیادی و شاهزاده رضا پهلوی به نمایندگی از مخالفان دولت ایران در این همایش حضور یافتند.
عکس: Stephan Goerlich/MSC
دستگیری‌های گسترده و "عفو"
همزمان با افزایش اعتراضات، تلاش‌ها برای بازداشت معترضان نیز شدت گرفت. غلامحسین اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه در پانزده اسفند با ارائه آماری گفت که در جریان عفو اخیر تعداد کسانی که مشمول آن شده‌اند «از مرز هشتاد هزار نفر گذشته است».
عکس: SalamPix/ABACA/picture alliance
مسمومیت دانش‌آموزان
در بهمن‌ماه گزارش‌های زیادی از مسمومیت دانش‌آموزان دبیرستان‌ها، به‌ویژه دبیرستان‌های دخترانه منتشر شد و خانواده‌های نگران در مقابل اداره‌های آموزش‌و‌پرورش به اعتراض پرداختند.
عکس: SalamPix/ABACA/picture alliance
منشور مهسا
شش نفر از چهره‌های سرشناس اپوزیسیون جمهوری اسلامی در خارج از ایران در ۱۹ اسفند ماه متنی را با عنوان "منشور همبستگی و سازماندهی" منتشر کرده‌اند. حامد اسماعیلیون، نازنین بنیادی، رضا پهلوی، شیرین عبادی، مسیح علینژاد و عبدالله مهتدی اولین امضاکنندگان این متن بودند. چهار ماه بعد، این گروه بعد از اختلاف نظر و خروج نازنین بنیادی، حامد اسماعلیون و رضا پهلوی عملا از هم گسست.
عکس: iran-emrooz
سخنرانی شیرین عبادی در پارلمان اروپا
شیرین عبادی، برنده ایرانی جایزه نوبل و از چهره‌های شاخص اپوزیسیون ایران، روز چهارشنبه، ۲۴ اسفندماه، در یک سخنرانی در صحن پارلمان اروپا، در حمایت از معترضان داخل کشور تأکید کرد که جمهوری اسلامی "قابل اصلاح نیست" و معترضان خواستار تغییر حکومت هستند.
از آغاز سرکوب جنبش اعتراضی و سراسری "زن، زندگی، آزادی" از سوی حکومت جمهوری اسلامی، اتحادیه اروپا، آمریکا، کانادا، بریتانیا، استرالیا و نیوزلند تحریم‌هایی را در بسته‌های جداگانه و در چندین نوبت علیه افراد حقیقی و حقوقی جمهوری اسلامی به‌دلیل نقض حقوق بشر در ایران اِعمال کرده‌اند.
عکس: UGC
پلمب، پیامک و جامعه دوقطبی
برخورد قهری کارگزاران جمهوری اسلامی با واحدهای صنفی به دلیل آنچه عدم رعایت حجاب اجباری عنوان می‌شود رو به افزایش گذاشته و صدها واحد صنفی و گردشگری پلمب شده‌اند. همچنین برای بسیاری از صاحبان خودروها پیامک‌هایی مبنی بر "کشف حجاب" ارسال شده است. همزمان درگیری‌های بسیاری از سوی مردم با افرادی که "آمران به معروف و ناهیان از منکر" خوانده می‌شوند، گزارش شده است.
