کنکور ۹۸؛ نمودی از بی‌عدالتی آموزشی در ایران
۱۳۹۸ مرداد ۲۲, سه‌شنبه
با گذشت بیش از یک هفته از اعلام نتایج کنکور سراسری ۹۸ در ایران و ورود آن به مرحله انتخاب رشته، بحث‌ها بر سر بی‌عدالتی آموزشی، فاصله ناعادلانه کیفیت آموزشی میان استان‌های مختلف و نیز تفاوت سطح کیفی مدارس دولتی با مدارس غیردولتی یا پولی بالا گرفته است.
سازمان سنجش آموزش ایران ۱۵ مردادماه گذشته اعلام کرد که از میان یک میلیون و ۱۱۹ هزار و ۴۱۱ داوطلب شرکت در کنکور امسال، یک میلیون و ۱۸ هزار نفر در جلسات آزمون سراسری حاضر بوده‌اند. این تعداد ۶۵ هزار نفر بیشتر از آزمون سال ۹۷ بوده و ۵۸ درصد آنان را داوطلبان زن و ۴۲ درصد را داوطلبان مرد تشکیل می‌دادند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
همچنین اعلام شد که از مجموع یک میلیون و ۱۸ هزار نفر حاضر در جلسه آزمون، ۸۳۲ هزار و ۲۸۹ نفر مجاز به انتخاب رشته شده‌اند. این در حالی است که به گزارش خبرگزاری مهر با استناد به سخنان رئیس سازمان سنجش آموزش ایران: «ظرفیت پذیرش بدون احتساب ظرفیت دانشگاه آزاد ۷۶۷ هزار نفر است که از این تعداد ۱۷۱ هزار نفر در دوره‌های روزانه پذیرفته می‌شوند.»
انتخاب رشته برای داوطلبان مجاز نیز از یکشنبه گذشته (۲۰ مرداد) آغاز شد و تا پنجشنبه آینده (۲۴ مرداد) ادامه خواهد داشت.
آمار اعلام‌شده از سوی جواد حسینی، سرپرست وزارت آموزش و پرورش ایران، نشان می‌دهد که تنها پنج تا شش استان بیش از ۸۰ درصد قبولی‌های کنکور را به خود اختصاص داده‌اند. از سوی دیگر، نفرات برتر کنکور سال ۹۸ در ایران از مدارس خاص و غیردولتی هستند و جای دانش‌آموزان مدارس دولتی در میان نفرات برتر خالی است.
۸۰ درصد قبولی‌ها تنها از پنج تا شش استان
سرپرست وزارت آموزش و پرورش یکشنبه گذشته با بیان اینکه "۸۰ درصد موفقیت کنکور و المپیاد در ۲۰ درصد مدارس بیشتر تحقق پیدا می‌کند"، گفته بود که دلیل این امر "کمبود امکانات" برخی مدارس به نسبت "مدارس دیگر" است. به گفته جواد حسینی: «ما در کشور ۲۴ نوع مدرسه داریم که این تنوع باعث افزایش شکاف در عدالت آموزشی شده است.»
به گفته سرپرست وزارت آموزش و پرورش ایران، استان تهران ۴۶ درصد، استان‌های آذربایجان شرقی و فارس ۱۰ درصد، استان اصفهان ۷ درصد، استان خراسان رضوی ۹ درصد و استان‌های خوزستان و مازندران ۲.۴ درصد از قبولی‌های کنکور امسال را به خود اختصاص داده‌اند.
منتقدان این آمار را نشانگر بی‌عدالتی و شکاف عمیق آموزشی در ایران می‌دانند. به گفته حجت‌اله طالبیان بروجنی، کارشناس آموزش، این آمار "بیش از آنکه نشان از سیستم آموزشی پویا و رشد یافته داشته باشد، بر بیمار بودن این نظام آموزشی صحه می‌گذارد."
این کارشناس حوزه آموزش در مقاله‌ای که در سایت صدای معلم، پایگاه خبری تحلیلی معلمان ایران، منتشر کرده با بیان اینکه "کنکور ارزیاب کلیت نظام آموزشی ایران است"، می‌نویسد: «نظام آموزشی ایران در برنامه هدایت تحصیلی دانش‌آموزان عملکرد ضعیفی داشته است.»
به گفته طالبیان بروجنی: «تعارضات در رفتار و عمل مسئولین رده بالای آموزش و پرورش در مورد مدارس ویژه نظیر سمپاد، نمونه دولتی و ...، در چند سال اخیر موجب گردیده تا اکثریت قریب به اتفاق خانواده‌ها در پی ورود فرزاندانشان به این مدارس باشند و خواسته و ناخواسته در دام تبلیغات اقتصادی موسسات آموزشی قرار بگیرند.»
سهم "صفر درصدی" مدارس دولتی در نفرات برتر کنکور
مسئولان دولتی بارها از تصمیم خود برای "مدیریت و کاهش تنوع" بیش از ۲۰ نوع مدرسه در ایران خبر داده‌اند؛ تنوعی که از آن به عنوان نماد تبعیض آموزشی در کشور نام برده می‌شود.
مدارسی نظیر دولتی، غیردولتی، نمونه دولتی، شاهد، تیزهوشان (مدرسه وابسته به سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان موسوم به سمپاد)، ایثارگران، هیأت امنایی، عشایری، شبانه‌روزی، قرآنی، آموزش از راه دور، هوشمند و استثنایی نمونه‌هایی از این مدارس هستند. شهریه مدارسی همچون مدرسه موسوم به تیزهوشان تا سالانه ۲۰ میلیون تومان گزارش شده است.
طبق آمار ارائه‌شده از سوی حجت‌اله طالبیان بروجنی، سهم دانش‌آموزان مدارس سمپاد در نفرات برتر کنکور امسال ۷۳ درصد، دانش‌اموزان مدارس نمونه دولتی ۱۳ درصد، غیرانتفاعی ۱۴ درصد و سهم دانش‌آموزان مدارس دولتی در نفرات برتر آزمون سراسری صفر درصد بوده است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
سرپرست وزارت آموزش و پرورش روز گذشته در خصوص "راهکارهای تحقق عدالت آموزشی و جاماندن دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی از گردونه رقابت نفرات برتر کنکور سراسری ۹۸" گفته بود: «یکی از مواردی که به سمت اصلاح آن حرکت می‌کنیم تنوع مدارس و تلاش برای کاهش آن است که هم اقدامی بهره‌ورانه است و هم عدالت آموزشی را در پی دارد و عملکرد تحصیلی را ارتقاء می‌دهد.»
جواد حسینی در عین حال با بیان اینکه "تحلیل وضعیت مدارس از روی آمار رتبه‌های دهگانه اول کنکور در پنج رشته، تحلیل درستی نیست" مدعی شده بود: «رتبه‌های اول کنکور به عملکرد مدارس و مدیران آموزش و پرورش ارتباطی ندارد بلکه به استعداد شخصی و تلاش خود دانش‌آموزان مربوط است. بیش از ۲۰ سال است که یزد میانگین رتبه قبولی‌هایش در کنکور بالاتر و در جایگاه اول است اما مثلا امسال دو دانش‌آموز در نفرات برتر داشت.»
"توانا بود هر که دارا بود"
سرپرست وزارت آموزش و پرورش ایران همچنین در بخش دیگری از سخنان خود گفته بود که "بودجه دانش‌آموزان عشایری سه برابر دانش‌آموزان عادی است."
روزنامه جوان اما دیروز دوشنبه با بیان اینکه "بیشترین آمار بازماندگان از تحصیل هم متعلق به دانش‌آموزان عشایری است" نوشت: «نسبت معلمان به دانش‌آموز، وجود مدارس چندپایه با محرومیت‌های زیاد، وجود مدارس کپری به رغم شعار‌ها مبنی بر برچیده‌شدن این مدارس، وجود مدارسی که در چادر‌ها برپا می‌شود و نبود سرویس بهداشتی برای اغلب مدارس عشایری یا بخشی از مدارس دورافتاده تنها بخشی از معضلاتی است که سخنان سرپرست آموزش و پرورش را زیر سؤال می‌برد.»
این روزنامه منتسب به سپاه پاسداران در نهایت نتیجه گرفته بود که سخنان سرپرست آموزش و پرورش ایران نشان می‌دهد که او «نه تنها در راستای کاهش نابرابری‌های اجتماعی گام بر نمی‌دارد بلکه اصلا گسترش روزافزون شکاف آموزشی در کشور را هم که اصل مشکل است، قبول ندارد.»
روزنامه رسالت نیز در شماره امروز سه‌شنبه خود در گزارشی زیر عنوان "معمولی‌ها جا ماندند" نوشته است که عبارت شوخ‌طبعانه "توانا بود هر که دارا بود" دست‌کم در نتايج کنکور امسال "مصداق" داشته است، «چرا که "بالانشين‌ها" در صدر قرار گرفتند، همان‌ها که با ثبت‌نام در مدارس پولی توانستند آموزش را مثل هر کالای ديگری بخرند و با رتبه‌های درخشان پُز بدهند.»
این روزنامه اصولگرا همچنین ضمن انتقاد از "حذف بی‌پول‌ها از چرخه آموزش" و "ديوار بلند ميان دانش‌آموزان مرفه و غيرمرفه"، از قول مجید حسینی، استاد دانشگاه تهران، نوشت: «"مدارس غيرانتفاعی"، "کلاس‌های زبان"، "مافيای کنکور"، "اردوهای کنکور" و صدها عنوان پولی ديگر در آموزش و پرورش شکل گرفته که باعث شده طبقات بالا بهترين سهم از آموزش را داشته باشند و کنکور امسال نماد اين وضعيت بود.»
نویسنده روزنامه رسالت در نهایت ابراز امیدواری کرده است که «شايد روزی فرا برسد که برابری و عدالت آموزشی نه يک رويای دور از دسترس بلکه يک واقعيت باشد و حداقل خصوصی‌سازی دامن نظام آموزشی ما را نگيرد.»
کنکور در آستانه حذف کامل؟
با وجود انتقاد روزنامه‌های اصولگرا که حمله برخی از آنها عمدتا متوجه دولت حسن روحانی است، دولت نیز همواره از تلاش خود برای حذف کنکور خبر داده است. محمد بطحایی، وزیر سابق آموزش و پرورش دولت روحانی، ۱۲ دی‌ماه گذشته از حذف کنکور برای دست‌کم ۸۵ درصد ظرفیت پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور از سال ۱۳۹۸ به بعد خبر داده بود. حسین توکلی، مشاور عالی رئیس سازمان سنجش آموزش ایران نیز یک روز پس از بطحایی گفته بود که از سال ۹۸ به بعد پذیرش "صرفا بر اساس سوابق تحصیلی و خارج از فرآیند آزمون سراسری" انجام می‌شود.
البته کنکور تنها به دلیل شکاف طبقاتی میان داوطلبان مرفه و غیرمرفه و فاصله عمیق کیفیت آموزشی در مناطق مختلف ایران مورد انتقاد نیست. وجود "سهمیه‌ها" در آزمون سراسری نیز از دیگر موضوعات مورد انتقاد بسیاری از مخالفان کنکور است.
سهمیه‌هایی مانند سه سهمیه ویژه برای "ایثارگران و جانبازان" و سهمیه "فرزندان و خانواده شهدا"، سهمیه‌هایی هستند که با تأسیس نظام جمهوری اسلامی وارد نظام آموزشی ایران شده‌اند. منتقدان این امتیازات ویژه را نشانه‌ای آشکار و ناعادلانه از "رانتی حکومتی" می‌دانند که نمونه آن تنها در حکومت‌های ایدئولوژیک دنیا دیده می‌شود.
سهمیه‌بندی جنسیتی نیز که از برجسته‌ترین جلوه‌های تبعیض آموزشی در ایران محسوب می‌شود، با انتقادهای شدیدی روبه‌رو بوده است. این طرح نیز که در مجلس هفتم ارائه شد، با ادعای "حفظ قداست خانواده" و "ایجاد تناسب بین راهیابی دختران و پسران به دانشگاه"، محدودیت‌هایی جدی را برای ورود دختران به مراکز آموزش عالی ایجاد می‌کند. گزارش‌ها نشان می‌دهند که در پی اجرای این طرح، هشت هزار و ۶۰۰ ظرفیت برای تحصیل زنان در دانشگاه‌های ایران تنها میان سال‌های ۹۱ تا ۹۳ حذف شده‌اند.
با وجودی که اکنون سال‌هاست بحث حذف کنکور برای ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی جریان دارد، این امر هنوز در ایران محقق نشده است. این شیوه جذب و پذیرش دانشجو علاوه بر تحمیل آسیب‌های روانی و اجتماعی بر جامعه، در سیستم‌های آموزشی دنیا روشی مردود محسوب می‌شود. با وجود این و به‌رغم تصویب قانونی برای حذف تدریجی کنکور در مجلس ایران، اما هنوز هم بدیل مطلوبی برای پذیرش دانشجو ارائه نشده است.
افزون بر این، منتقدان آزمون سراسری را "مروج بی‌عدالتی اجتماعی" دانسته و از "مافیای کنکور" و "لابی‌هایی" سخن می‌گویند که به خاطر منافع اقتصادی حاصل از تداوم آن، حذف این روش منسوخ جذب دانشجو را تاکنون متوقف کرده‌اند. فرهاد رهبر، رئیس پیشین دانشگاه آزاد اسلامی، آذرماه سال ۹۶ گفته بود که کنکور در ایران "هشت هزار میلیادر تومان" گردش مالی دارد و به همین دلیل نیز "برخی ذینفعان اجازه حذف" آن را نمی‌دهند.