هفته گذشته کمپانی گوگل با هدف شفاف‌سازی پیرامون تلاش دولت‌ها برای نقض حریم خصوصی و سانسور در فضای مجازی، برای نخستین بار در یک نقشه تعاملی (Interactive) آمار و اطلاعاتی را منتشر کرد که نشان می‌دهد مقامات دولتی هر کشور چند بار از این کمپانی درخواست کرده‌اند که اطلاعات مرتبط با هویت کاربران را در اختیارشان قرار دهد یا محتوای مشخصی را برای کاربران آن کشور، حذف یا سانسور کند.

گوگل به مناسبت راه‌اندازی این بخش، رسما اعلام کرده است که هم‌چون همه کمپانی‌های فعال در حوزه ارتباطات و فناوری‌های آنلاین، درخواست‌هایی از طرف نهادها و نمایندگان دولتی در بسیاری از کشورهای جهان دریافت می‌کند که در آن خواستار قطع ارائه سرویس و یا حذف محتوای مشخصی در فضای آنلاین می‌شوند، یا می‌خواهند که اطلاعات خصوصی کاربران مشخصی در دسترس آنها قرار گیرد، اما بسیاری از این درخواست‌ها مصداق بارز نقض حریم خصوصی آنلاین و سانسور در فضای مجازی است. در این نقشه‌ها نشان داده شده که گوگل به چند مورد از درخواست‌های هر کشوری پاسخ مثبت داده است.

گوگل همواره گفته است که شفافیت و شفاف‌سازی از ارزش‌های اساسی این کمپانی عظیم جستجوی اینترنتی است و تلاش می‌کند تا با شفاف‌سازی حداکثری و مسئولانه پیرامون ابزارها و سرویس‌های خود، از منافع کاربران و شهروندان جهان مجازی در برابر اقدامات انحصارگرایانه دولت‌ها ایستادگی کند تا بستر لازم برای گردش آزاد اطلاعات فراهم شود. مسئولان گوگل در توضیح این ابتکار گفته‌اند که اطلاعات بیشتر به معنی حق انتخاب بیشتر‌ و آزادی گستردهتر است و توانمندسازی کاربران را در پی خواهد داشت.

بر اساس اطلاعات منتشر شده که در قالب مرسوم نقشه‌های گوگل و به صورت تعاملی ارائه شده است، در شش ماه نخست سال ۲۰۱۰ میلادی،‌دولت آمریکا ۴۲۸۷ بار و دولت انگلیس ۱۰۰۰ بار چنین درخواست‌هایی را مطرح کرده‌اند. این آمار و اطلاعات مربوط به کشورهایی است که گوگل در آنها به صورت رسمی فعالیت می‌کند. به همین خاطر در این بخش نمی‌توان اطلاعاتی مرتبط با ایران، سومالی، کوبا و یا کره شمالی یافت؛ کشورهایی که زیر فشار تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده قرار دارند و فعالیت رسمی گوگل در آنها میسر نیست.

تنها مورد استثنایی در این نقشه، چین است که درباره آن عدد مشخصی اعلام نشده و در برابر نام این کشور تنها یک علامت سوال قرار گرفته است. در صفحه رسمی این سرویس گوگل گفته شده از آنجایی که اطلاعات مرتبط با سانسور در چین در رده اسرار دولتی قرار می‌گیرد، فعلا انتشار این آمار و اطلاعات ممکن نیست. اقدامی که به نظر می‌رسد با هدف حفظ بازار بزرگ چین برای گوگل انجام شده و با ارزش‌هایی که گوگل مدعی دفاع از آنهاست، هم‌خوانی و هم‌سویی ندارد.

ترافیک بهره‌گیری از گوگل در جهان

در بخش ترافیک این داده‌ها، با استفاده از گراف‌های تعاملی، میزان بهره‌گیری از سرویس‌های گوناگون گوگل – از جی‌میل و گوگل ارث و پیکاسا گرفته تا یوتیوب و گوگل نیوز و سرویس ترجمه گوگل - در کشورهای مختلف را می‌توان دید. با بررسی دقیق‌تر این گراف‌ها می‌توان تلاش دولت‌ها برای ایجاد اختلال در استفاده از ابزارها و سرویس‌‌های گوگل را در مقاطع زمانی مشخص پیگیری کرد. هدف از راه‌اندازی این بخش، کمک به پژوهش درباره قطع یا اختلال سرویس در نقاط مختلف دنیا اعلام شده است.

اطلاعات مرتبط با ترافیک کاربری گوگل و نیز داده‌های ارائه شده در نقشه تعاملی‌‌، از ژانویه ۲۰۰۹ به بعد را تحت پوشش قرار داده و هر لحظه به‌روز می‌شود.

به عنوان مثال، همان‌طور که در نمودار پایین می‌بینید، اگر ترافیک بهره‌گیری از سرویس ویدئوی یوتیوب در ایران را بررسی کنید، به نتایج جالبی خواهید رسید. استفاده از یوتیوب در روز ۹ ژانویه (سه روز پیش از انتخابات بحث‌برانگیز ریاست‌جمهوری در ایران و به خاطر رفع فیلتر موقت) به اوج رسید و پس از آن در سراشیبی سقوط قرار گرفت، تا جایی که کمتر از یک هفته بعد این گراف به کف نمودار چسبید و هم‌چنان با نوسانی نه چندان محسوس به پیش می‌رود.

نمودار پایین هم پایین‌ترین حد استفاده از جی‌میل در ایران را روز ۲۷ دسامبر ۲۰۰۹ نشان می‌دهد؛ روز عاشورای سال گذشته که تظاهرات گسترده معترضان با ایجاد اختلال شدید در سرویس ایمیل گوگل همراه شده بود. این تنها دو نمونه از نتایجی است که با کاوشی سطحی در این گستره وسیع اطلاعات به دست آمده است. بررسی این داده‌ها اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد و به ثبت اقدامات سرکوبگرانه دولت‌ها در فضای مجازی کمک شایانی می‌کند.

تا کنون بسیاری از فعالان آزادی اینترنت در سراسر جهان از ابتکار بی‌نظیر گوگل استقبال کرده‌اند، اما برخی از آنها می‌گویند گوگل باید جزئیات بیشتری را درباره درخواست‌ها و واکنش خود به آنها منتشر کند. اسکات روبین، مدیر سیاست‌گذاری گوگل می‌گوید «این سرویس در آغاز راه است و قطعا در ادامه دستخوش تغییرات اساسی خواهد شد.»

احسان نوروزی
تحریریه: فرید وحیدی