در سال‌های اخیر گرد و غبار در مناطق وسیعی از جنوب و غرب کشور افزایش چشمگیری داشته است. روزهایی از سال که آلودگی هوا از حد مجاز می‌گذرد، هر سال بیشتر می‌شود. نوروز امسال آلودگی هوا در شهرهای آبادان و خرمشهر تا پانزده برابر حد مجاز گزارش شد. هوای اغلب شهرهای خوزستان از اوایل هفته‌ی جاری به شدت آلوده است و پیش‌بینی می‌شود این وضعیت در روزهای آینده نیز ادامه یابد. سازمان هواشناسی خوزستان مرکز گرد و غبار را شهرهای اهواز و شادگان گزارش کرده است. گفته می‌شود شعاع دید در مرکز استان به کمتر از ۳۰۰ متر رسیده است. در این میان سخنان هرمز محمودی‌راد، مدیرکل حفاظت محیط زیست، در مورد «کنار آمدن با گرد و غبار» با انتقاد نماینده اهواز در مجلس روبرو شده است.

"گرد و غبار حاصل اسراف گذشتگان"

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان هجدهم فروردین ۸۹ در یکی از مدرسه‌های دخترانه‌ی اهواز حاضر شد تا به مناسبت روز جهانی بهداشت "زنگ سلامت" را در این مدرسه به صدا درآورد. او با توجه به آلودگی شدید هوا در این استان که به تعطیلی مدرسه‌ها نیز انجامیده، خطاب به دانش آموزان گفت: «باید مساله گرد و غبار استان را جدی بگیریم و فقط به فكر تعطیلی مدارس نباشیم؛ باید شرایط محیطی استان را بپذیریم و با این پدیده كنار بیاییم.»

هرمز محمودی‌راد می‌گوید: «امروز جوامع به سلامت جسمی توجه می‌كنند و بهداشت جسمی و فیزیكی بدن را مدنظر قرار می‌دهند، در حالی كه سلامت روحی و روانی بشر بسیار مهم‌تر است و پرداختن به آن اهمیت بیشتری دارد.» او معتقد است: «امروزه ما دچار مشكل هستیم و باید تاوان اسراف گذشتگان را بدهیم. اسراف گذشتگان به ما خسارت وارد كرد و این پدیده گرد و غبار ناشی از بی‌توجهی و بی‌مسئولیتی آن‌هاست.»

ناتوانی در حل مشکل

یک روز پس از انتشار این اظهارات، شریف حسینی، نماینده اهواز در مجلس، گفت: «باید از مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان پرسید که استدلال این جمله که باید با گرد و غبار کنار بیاییم چیست؟ آیا مسئله ناتوانی در حل مشکل است یا این که مشکل واقعا حل نشدنی است؟» او در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان، ایسنا، می‌گوید: «کاشت ۱۰ میلیون نهال در خوزستان، هماهنگی با کشورهای منطقه به ویژه عراق، مالچ‌پاشی و احیای تالاب هورالظعیم از جمله کارهایی است که باید برای حل مشکل گرد و غبار انجام شود.»

پیش از انقلاب سال ۱۳۵۷ تثبیت شن‌های روان در صحراهای عراق و عربستان سعودی با مواد نفتی (مالچ‌پاشی)، در توافق میان وزارت امور خارجه این دو کشور با همتایان ایرانی انجام می‌شد. تنش‌هایی که در سه دهه‌ی گذشته در روابط جمهوری اسلامی با کشورهای منطقه وجود داشته، ادامه‌ی این همکاری‌ها را مختل کرده است. برخلاف اظهارات مدیرکل حفاظت محیط زیست، دست‌کم بخشی از مشکلی که سال‌هاست دامن شهرهای جنوب و غرب کشور را گرفته و هر سال وخیم‌تر شده، حاصل "اسراف و بی‌مسئولیتی" گذشتگان دور نیست. بسیاری از ناظران معتقدند، وضعیت بحرانی امروز نتیجه‌ی بی‌تدبیری مسئولان کنونی است.

آلودگی هوا و سیاست خارجی

مسئله افزایش گرد و غبار در استان‌های جنوب و غرب ایران ظاهرا همانقدر که به تغییر و تخریب محیط زیست مربوط است، به دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی نیز ارتباط دارد. هیجده نماینده این مناطق در مجلس شورای اسلامی اسفند ماه سال گذشته وزیر امور خارجه، منوچهر متکی، را به مجلس دعوت کردند تا به پرسش آنها در مورد اقدام‌های انجام شده برای کاهش آلودگی هوا پاسخ دهد. این نمایندگان با اشاره به کارهایی که قبلا برای تثبیت شن‌های روان در عراق و عربستان انجام می‌شد می‌گویند: «متاسفانه بعد از انقلاب این مهم كمتر مورد توجه قرار گرفته و در سال‌های اخیر به خصوص در سال جاری گرد و غبار شدید باعث اختلال در زندگی روزمره مردم بوشهر، خوزستان، ایلام و كرمانشاه شده است.»

منوچهر متکی در پاسخ به نمایندگان از مذاکره و نامه‌نگاری‌هایی گفت که وزارتخانه‌ی متبوعش از سه سال پیش با طرف‌های عراقی، اردنی و سعودی انجام داده است. او ضمنا تاکید می‌کند که هیچ ضابطه و قانون بین‌المللی وجود ندارد که این کشورها را مجبور به کنترل بیابان‌هایشان کند. به همین دلیل همکاری‌های منطقه‌ای و روابط خوب با همسایگان شرط اصلی توفیق در این زمینه است که جمهوری اسلامی به ویژه در سال‌های اخیر در برقراری آن توفیق زیادی نداشته است.

شهرهای نیمه‌تعطیل

به گفته‌ی کارشناسان، طرح‌های آبیاری در منطقه و خشکاندن تالاب‌های میان ایران و عراق نیز یکی از دلایل کاهش چسبندگی خاک و افزایش گرد و غبار است. با سدهایی که بر روی رودخانه‌های کرخه و کارون احداث شده، سهم ایران در خشک شدن تالاب‌ها و کاهش حوزه‌های آبی منطقه کم نیست. این طرح‌ها که به عنوان کمک به رونق کشاورزی به اجرا درآمده، اکنون از عوامل خسارت‌های سنگینی به شمار می‌رود که گرد و غبار به کشاورزان جنوب و غرب ایران می‌زند.

لغو پرواز هواپیماها و تعطیلی مدرسه‌ها و اداره‌ها، از دیگر خسارت‌هایی است که افزایش گرد و غبار به اقتصاد کشور وارد می‌کند. مسئولان وزارت بهداشت اعتراف می‌کنند، گذشته از خطرهایی که آلودگی هوا برای سلامت جسمی شهروندان در بردارد، اختلال در زندگی روزمره باعث فشارهای روحی و روانی بر آنان نیز می‌شود. اداره‌ها و بانک‌های برخی از شهرهای خوزستان از هفتم فروردین و مدرسه‌های برخی از شهرها پس از نوروز چند روزی به اجبار تعطیل شده‌اند.

هوای لرستان، «سمی و خطرناک»

روز گذشته (۱۹ فروردین) استاندار خوزستان ادعا کرد: «رفع مشکل گرد و غبار در این استان در اولویت‌های کاری دولت قرار دارد.» او از نشستی در اردیبهشت ماه خبر داده که قرار است با حضور نمایندگانی از کشورهای درگیر با این معضل برگزار شود. استاندار خوزستان به خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: «در این نشست تخصیص آب بیشتر از سوی کشورهای ترکیه و سوریه برای تامین آب تالاب‌های عراق که یکی از مراکز بحرانی گرد و غبار است بررسی می‌شود.»

در سال‌های گذشته دامنه‌ی گرد و غبار از استان‌های مرزی فراتر رفته و به مناطق مرکزی کشور نیز رسیده است. صبح امروز (جمعه ۲۰ فروردین ۸۹) علی رحیم کاکاوند، مدیرکل محیط زیست استان لرستان، از ورود سومین موج گرد و غبار به این استان از ابتدای سال ۸۹ خبر داده است. او می‌گوید، آلودگی هوا در این استان، به ویژه در شهرهای همجوار با خوزستان هشت برابر حد مجاز است. کاکاوند به خبرگزاری مهر گفت، وضعیت هوای لرستان با توجه به معیارهای بهداشت جهانی در وضعیت «سمی و خطرناک» قرار دارد. هوای این استان در ۱۰۰ روز از سال گذشته به شدت آلوده بوده است. در سال ۸۹ و با ورود دومین موج گرد و غبار، آلودگی هوای بسیاری از شهرهای لرستان به بیش از سی برابر حد استاندارد رسید. کاکاوند می‌گوید، این شدیدترین میزان آلودگی در یک سال گذشته بوده است.

بهزاد کشمیری‌پور

تحریریه: بابک بهمنش