روز جهانی حقوق‌بشر (۱۰ دسامبر/ ۱۹ آذر) امسال در حالی فرا می‌رسد که بیش از چهارماه از شروع کار دولت حسن روحانی گذشته است. گزارش صد روز فعالیت دولت، دو هفته پیش از تلویزیون سراسری ایران پخش شد. سهم فعالیت‌های دولت در زمینه بهبود وضعیت حقوق‌بشر در این گزارش، کمتر از ۱۰ درصد بود.

در این بخش، حسن روحانی به ذکر کلیاتی درباره بهبود اوضاع فرهنگی اشاره کرد و از مردم خواست تا صبر داشته باشند. هیچ اشاره‌ای به وضعیت زندانیان سیاسی، ادامه حصر سران جنبش سبز، وضعیت اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی، آزادی مطبوعات، اجازه فعالیت نهادهای صنفی و مدنی، محیط زیست و.... نشد.

آیا این سرسری گرفتن موضوع حقوق‌بشر، نشان از این دارد که اساسا بهبود وضعیت حقوق‌بشر، دغدغه دولت جدید نیست؟ یا به این معناست که روحانی در این صد روز نتوانسته به هیچیک از وعده‌های خود در زمینه بهبود وضعیت حقوق‌بشر عمل کند و از همین رو، این موضوع را مسکوت گذاشته است.

گذاره اول با نگاهی به وعده‌های حسن روحانی، پیش و در آغاز ریاست جمهوری‌اش، بی‌معنا می‌شود. آقای روحانی در سخنرانی‌های انتخاباتی‌اش بارها بر حفظ حقوق مردم، اجرای عدالت، از بین بردن خفقان و ترس، ایجاد فرصت‌های برابر برای زنان و مردان، حق تحصیل به زبان مادری و بسیاری موضوعات دیگر حقوق‌بشری تاکید کرده بود.

این نشان می‌دهد که دولت روحانی، نمی‌خواهد به مسائل حقوق بشری بی‌اعتنا باشد و بهبود این وضعیت را در دستور کار خود قرار داده است.

تدوین منشور حقوق شهروندی؛ مهمترین اقدام دولت

آنچه در این ۱۲۰ روز اتفاق افتاده، برای فعالان حقوق بشر، چندان امیدوار کننده نبوده است. البته قدم‌های کوچکی برداشته شده که مهمترین آن را شاید بتوان تدوین منشور حقوق شهروندی دانست. در آستانه صد روزگی دولت روحانی، متن منشور حقوق شهروندی در سه فصل و ۱۵۰ بند بر روی سایت رسمی ریاست‌جمهوری قرار گرفت. آقای روحانی نیز با اعلام این خبر در گزارش صدروزه خود از مردم و کارشناسان خواست تا ضمن خواندن این منشور، درباره آن نظر دهند.

متن این منشور مورد نقد بسیاری از کارشناسان قرار گرفت. از جمله عبدالکریم لاهیجی رئیس فدراسیون جوامع حقوق‌بشر در گفت و گو با رسانه‌ها اولین ایراد وارد بر این سند را عدم تعریف دقیق "شهروند" دانست.

این حقوقدان همچنین استناد این سند به جمله‌ای از آیت‌الله خمینی که در آن گفته همه مسلمانان اعم از شیعه و سنی باید از حقوق برابر برخوردار باشند را نیز مورد نقد قرار داده و این جمله را نشانه‌ای بر نابرابر بودن حقوق مسلمانان و غیرمسلمانان درایران دانسته است.

شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل نیز تدوین این منشور را مانند "اختراع دوباره چرخ" می‌داند و معتقد است هم در قانون اساسی ایران و هم در دولت خاتمی این حقوق تدوین شده‌اند و نیازی به تدوین دوباره آن‌ها نبوده بلکه باید به فکر اجرای آن‌ها بود. وی همچنین این سند را فاقد ضمانت اجرایی لازم می‌داند.

علیرغم این انتقادات، همین که برای اولین‌بار در تاریخ جمهوری اسلامی، بالاخره یک رئیس‌جمهور سندی درباره حقوق شهروندی را تدوین و در معرض داوری افکار عمومی قرار داده، خود می‌تواند نشانه مثبتی باشد. هرچند جرقه اولیه تدوین این سند در دولت خاتمی زده شد اما تا به امروز عملی نشده بود.

قدم‌های کوچک در عرصه دانشگاهی

یکی از اقدامات مثبت دولت روحانی در عمر چهارماهه‌اش، بازگرداندن برخی دانشجویان ستاره‌دار به دانشگاه‌ها و اساتید اخراجی به کلاس‌های درس بود. هرچند هنوز بسیاری از دانشجویان محروم از تحصیل اجازه پیدا نکرده‌اند به سر کلاس باز گردند که از این میان می‌توان به مهدیه گلرو عضو شورای دفاع از حق تحصیل اشاره کرد.

حسن روحانی در سخنرانی روز ۱۸ خرداد خود اعلام کرده بود کسانی که به خاطر اظهارنظر از دانشگاه کنار گذاشته شده‌اند باید به دانشگاه برگردند. وی همچنین گفته بود کرامت را به دانشگاه و دانشجو بر خواهد گرداند. تغییر ریاست دانشگاه علامه طباطبایی که یکی از پرمسئله‌ترین دانشگاه‌ها در زمان احمدی‌نژاد بود، یکی از اولین اقدامات دولت روحانی در راستای عمل به وعده‌هایش در زمینه دانشگاه‌ها بود.

واگذاری مسئولیت طرح حجاب و عفاف از نیروی انتظامی به وزارت کشور، یکی دیگر از اقدامات دولت روحانی بود. این تغییر مسئولیت هرچند شاید منجر به تغییر ماهیت این نهاد نشود، اما فعالان حقوق زنان معتقدند همین که رسیدگی به لباس زنان از حیطه مسئولیت یک نهاد نظامی خارج شده، خود قدم مثبتی است.

ادامه حصر؛ نقطه سیاه کارنامه چهارماهه روحانی

هرچند حسن روحانی نه در سخنان تبلیغاتی‌اش پیش از انتخابات و نه در سخنرانی‌های بعد از ریاست جمهوری‌اش هرگز نامی از موسوی، کروبی و رهنورد نبرد و اشاره مستقیمی به حصر خانگی سه ساله آنان نکرد، اما اشاراتی که در پاسخ پرسش‌هایی در این مورد داشت، حاکی از عزم او برای حل این مسئله بود. وی در سخنرانی خود در روز دانشجو نیز اعلام کرد که به وعده‌هایش در این باره پای‌بند است.

تنها اقدام عملی‌ای که دراین راستا در دولت روحانی انجام گرفته، ارسال پرونده حصر به شورای‌عالی امنیت‌ملی است. سخنگوی دولت نیز در اوایل آذرماه اعلام کرد: «رفع حصر از چهره‌های اصلاح‌طلب و آزادی زندانیان سیاسی در دستور کار دولت است، اما ترجیح این است که این امور در بی‌خبری و در عمل دنبال شود. باید به جای پی‌گیری جزئیات امور به دولت اعتماد کرد و گذاشت دولتمردان امور را پیش ببرند».

اما در عمل نه تنها اتفاقی روی نداده بلکه هرروز خبرهای بیشتری از وضعیت بد جسمانی سه رهبر در حصر جنبش سبز از سوی فرزندان آنان منتشر می‌شود. از جمله مهدی کروبی به طور موقت به بیمارستان منتقل و مورد عمل جراحی زانو قرار گرفته اما مجددا به حصر بازگردانده شده است.

افزایش اعدام‌ها

در چهار ماهی که از عمر دولت روحانی می‌گذرد، آمار اجرای احکام اعدام سیر صعودی داشته است. خبرسازترین این اعدام‌ها، اعدام ۱۶ نفر در استان سیستان و بلوچستان بعد از عملیات مسلحانه گروه جیش‌العدل در این استان بود که منجر به کشته شدن تعدادی از مرزبانان شد.

همچنین دو زندانی سیاسی کرد به نام‌های حبیب‌الله گلپری‌پور و شیرکو معارفی نیز در همین مدت اعدام شدند. تعداد اعدام‌های غیر سیاسی نیز در چهارماهه اخیر افزایش داشته است.

ادامه دستگیری‌ها واعترافات تلویزیونی

هرچند در آستانه سفر حسن روحانی به نیویورک برای شرکت در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل، تعدادی از زندانیان سیاسی آزاد شدند اما بازداشت فعالان دانشجویی، روزنامه‌نگاران و وب‌نگاران و برخی فعالان قومی همچنان ادامه دارد. بر اساس گزارش کانون مدافعان حقوق‌بشر تنها در آذرماه ۱۲ نفر بازداشت شدند.

در آخرین مورد بازداشت‌ها گروهی از فعالان سایبری و اعضای سایت نارنجی دستگیر شدند. فعالانی که توسط اطلاعات سپاه استان کرمان دستگیر شده بودند، در یک برنامه تلویزیونی حاضر شدند و در حالی که رو به دیوار ایستاده بودند و دست‌هایشان از پشت دستبند خورده بود، اعتراف کردند که برای بی‌بی‌سی جاسوسی می‌کردند.

توقیف روزنامه بهار و دستگیری مدیرمسئول آن همچنین توقف انتشار دو روزنامه هم‌میهن و نشاط نیز از جمله رویدادهای اخیر در زمینه نقض حقوق فرهنگی و اطلاع‌رسانی هستند.

سازمان گزارشگران بدون مرز در گزارشی که اواخر آبان ماه منتشر شد اعلام کرد ۱۰۰ روز ریاست جمهوری حسن روحانی، بدون هیچ پیشرفتی در عرصه آزادی اطلاع‌رسانی سپری شده است.

عبادی: هیچ کدام از انتظاراتم برآورده نشده است

امسال مصادف است با دهمین سالگرد اعطای جایزه نوبل به شیرین عبادی، حقوقدان ایرانی. به همین مناسبت و در آستانه روز جهانی حقوق بشر، نظر او را درباره وضعیت حقوق بشر در ایران در ۱۰ سال گذشته پرسیدیم.

خانم عبادی تصریح کرد: «متاسفانه وضعیت حقوق بشر در این ده سال مدام بدتر شده است. در طول این ده سال نه تنها هیچ کدام از انتظاراتی که داشته‌ام، برآورده نشده است در برخی جهات مدام به عقب بازگشتیم».

وی به عنوان نمونه به اجرای قانون سهمیه‌بندی جنسیتی در سال‌های اخیر اشاره کرده که قبلا وجود نداشت. همچنین قانون امکان ازدواج با فرزندخوانده نیز از دید خانم عبادی یکی دیگر از قوانین ناقض حقوق‌بشر است که اخیرا تصویب شده است.
برنده ایرانی جایزه صلح نوبل البته تصریح کرد که به بهبود وضعیت حقوق‌بشر در ایران امیدوار است اما با تلاش یکایک مردم و مدافعان حقوق بشر.